O, BÜTÜN BORCLARINIZI QAYTARACAQ
Sözü əsatirlə başlamağım
sizə çeçin
gəlməsin. Elə
o özü də hərdən ən ciddi siyasi mətləblərdən
bəhs edəndə qəfilcə dini rəvayətə üz tuturdu və həm də bizim dinin hekayəti
ilə başqa dinin təmsilçisi olan məşhur dövlət, hökumət
adamlarına böyük
siyasətin qəliz mətləblərini çatdırırdı.
Bir dəfə yenə avropalıların böyük
dəstəsini Bakıda
qəbul edirdi və Azərbaycanın mürəkkəb geosiyasi
durumu, yaxın-uzaq əhatəsindəki dövlətlərlə
əlaqələrinin vəd
etdiyi çətinlik
və təhlükələri
çılpaqlığı ilə anlatmaqçün söylədi ki, bizim dinin hekayətinə görə, Cənnətə
aparan yol tükdən nazik, qılıncdan iti, incədən-incə körpüdən
keçir. Sağa, ya sola azacıq yanlış addımınla
Cəhənnəmə yuvarlana
bilərsən. Biz bu gün müstəqilliyin
ilk illərinin dövlətlərarası
münasibətlərdəki belə cüzi yanılmaları da istisna edən sınaqlarla dolu yolu ilə
irəliləyirik.
Bunu deyən aralarındakı
münasibətlərdə yetərincə narahatlıqlar
müşahidə edilməkdə
olan həm Gürcüstan, həm Rusiya ilə, eyni anda həm
ABŞ və yenə həmin Rusiya ilə dostluq, əməkdaşlıq münasibətlərinin
ideal ülgüsünü yaradan, birinin digərinə yanaşmalarındakı
gərginliklər gah qalxıb,
gah azalan İranla da, İsraillə də, Türkiyə ilə də qarşılıqlı
ehtirama əsaslanan əlaqələrin sağlam
təməllərini yaradan
Azərbaycan öndəri
Heydər Əliyev idi.
Və çağdaş dünya
siyasətinin burulğanlı
axarındakı dincə
xristian, yəhudi olan bu qonaqlar
Heydər Əliyevin müsəlman dini mifologiyasından aldığı
bu bənzətmə ilə önlara ötürdüyü mətləbi
dərhal və gözəlcə anlayırdılar,
həmin incədən-incə
körpünü adlayarkən
Azərbaycanı hər
an izləyən təhlükələrin
nədən ibarət
olduğunu, haradan qaynaqlandığını da aydınca
təsəvvür edirdilər.
Elə özü edən kimi, mən də o böyük şəxsiyyət haqqındakı
bu ibrətli əhvalatı əsrlərin
uzağından gələn
hədislə başlayıram.
Həccin
həcc yeri var, köməyə, qayğıya
ehtiyac duyana diqqət göstərməyin
öz yeri. O da savabdır, bu da. Ancaq zahirən həcc ziyarəti kimi mühüm dini borcu yerinə
yetirməklə bir yetimə nəvaziş göstərərək onun
qəlbini sevindirməyi
müqayisə edərkən
bircə yetim başını sığallamaq
70 həccə bərabərdir
söyləyən orta
çağın müdrik
din ailmləri dərs
verirdilər. Anlatmaq istəyirdilər ki, bəzən
savabın üzdən
kiçik görünəni
də çəkicə
ən müqəddəs
əməl sayılan
hanısısa mühüm
dini borcun icrasından daha yüksək tutulmağa layiq ola bilər.
1973-cü
il mayın 22-si idi. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin növbəti
Büro iclası işini başlayırdı.
O gün bir neçə saat ərzində respublika həyatından müzakirələrdə
həmin bir neçə saata sığmayacaq qədər
geniş olan bir silsilə ümdə məsələlərə
baxılıb.
Üstündən yarım əsr
keçəndən, dünya
da, Azərbaycan da büsbütün
dəyişəndən sonra
tamamilə ayrı bir zaman içərisində
həmin olmuşları
bir də nəzərdən keçirirkən
onu anlayırıq ki,
mahnının sözləri
dəyişib, nəğmə
həmin nəğmədir,
hava həmin havadır. O uzaqda sayrışan, işığı
sozalıb-itən dünəndə
öyrənməli çox
şeylər var.
Biz Şura hökumətindən
imtina etdik. Zatən çox eybəcərlikləri ilə
elə imtina edilməli idi də və bihudə deyil ki, yaranışından ona qarşı barışmaz
müqavimətlər həmişə
olmuşdu. Ancaq hər ölməlinin yaşamalı keyfiyyətləri
də hökmən olur. Onunku da vardı. Ən vacibi də elə adında idi. Şura, yəni məclis, bir yerə toplaşaraq
məsləhətləşmə, bilginlərin, ağsaqqalların
məşvərəti, düzgün
seçimin, ən haqlı qərarın ortaq ağılla tapılma yığnağı.
Söz yox, hər Şuranın öz birincisi olur, onun da sözünün
təsir gücü, həllediciliyi daha çox. Avtoritar deyilən o sovet hökumətinin məzmunu
aşağıdan yuxarı,
ən ali mərtəbəyədək elə
sıra-sıra şuralardan
ibarət idi. Mərkəzi Komitənin Bürosu da Azərbaycanın
ali şurası idi. Təbii ki, bu yığıncaqlarda
son qərar daha çox Birinciyə bağlı idi. Ancaq o, dinlənilməli olanların hər birini eşidirdi. O, iclaslara hazır qərarla gəlmirdi. Hətta hazır qərarla gələndə
belə həmin şuradakı müzakirələrdən
sonra bəzən tam fərqli qənaətə
də gəlirdi. Ona görə də o da, ondan əvvəlki zamanlarda və dünyanın hər yerində də aqil adamlar səy
ediblər ki, nə qədər bilici olsalar belə, həmişə yan-yörələrindəki
şuralara səriştəli,
qabil, uzaqgörən adamları toplasınlar
ki, tutuşdurmaq, saf-çürük
etmək, dəqiqləşdirmək,
dürüstləşdirmək, ən azı öz-özlərinin nə
dərəcədə haqlı
olmalarını yoxlaya
bilməkçün fürsətləri
yaransın. Həmin Şura hökumətinin ən uzun hakimiyyət
sürmüş və
liderlərinin də ən güclüsü olmuş İosuf Stalin çox təcrübəli,
tədbirli şəxsiyyət
olub, zəhmli, iradəli də adammış, sözünün
qarşısına söz
çıxarmaq mümkünsüz
kimiymiş, amma müharibə illərində
Sovet Silahlı Qüvvələrinin bütün
fəaliyyətlərini idarə
edən Stavkanın
da, SSRİ-nin ali şurası olan Siyasi Büronun da rəhbəri olan Stalin o seçilmişlər dəstəsindəkilərin
fikirlərinə sayğı
ilə yanaşaraq, səbirlə dinləyərək
bu şuraları həmişə qəbul edəcəyi yekun qərarlardan ötrü məhək daşı sayarmış. Daim təzələnən dünyadakı
bu köhnə qəlibdən əlində
səlahiyyət cəmlənmişlər
büdrəməməkçün gərək heç vaxt vaz keçməyə.
Əlbəttə ki, şura
dedikləri də həmişə şuranın
şəkli yox, özü olanda faydasını verib.
Və yarım əsr əvvəlin 22 may günündə
baş tutmuş həmin Büro iclası elə klassik bir şura
- məşvərət məclisi
örnəyidir ki, içərisində
həm tarix, həm dərslər daşıyır.
Həmin
gün müzakirə
ediləcək respublika
əhəmiyyətli bir
neçə mühüm
mövzunun yanında bir jurnalistin məsələsi də vardı. O biri mövzuların hər biri onlarca və
yüzlərcə insanı
əhatə edən dövlət səciyyəli
mövzular idi, bu isə bircə
nəfərlə bağlı
məsələ. İclasın
gündəliyindəki o qədər
çoxsurətli məsələ
sırasından bircə
nəfərlə bağlı
olan bu hadisəni
seçib ona görə önə gətirmirəm ki, həmin
adam mənə tanış çıxdı.
Bunun üzərində ona
görə məxsusi
olaraq və ilk növbədə dayanıram
ki, bu, elə həmin 70 həccə bərabər olan savablardandır.
İclasın gündəliyinə baxınca diqqətimi ilk çəkən mövzu
bu olmuşdu: "İsmayıllı rayonunun
"Zəhmətkeş" qəzetinin redaktoru F.Həmidovun şikayətinin yoxlanılması
haqqında".
Etdiyi şikayət yoxlanaraq nəticələri Mərkəzi
Komitənin Bürosuna
çıxarılmış Faiz Həmidovu mən yaxşı tanıyırdım. Adətən
şikayətlər jurnalistdən
olsa da, bu dəfə jurnalist şikayətçi idi və respublika rəhbərinə imdad təvəqqesi ilə müraciət etmişdi. Çarəsi kəsiləndən,
ümidi hər yerdən üzüləndən,
o günəcən qazandığı
hər şeyi, o sıradan azadlığını
və hətta həyatını da itirmək
labüdlüyü ilə
göz-gözə qalarkən
Heydər Əliyevə
son ümid yeri kimi üz tutmuşdu.
Faiz Həmidov sanballı jurnalist, qabil publisist, mahir qəzetçi olsa, o vaxtlar hər yetənə deyil, ən seçilmiş jurnalistlərə qismət
olan "Qızıl qələm" mükafatına
layiq görülsə
də, onu Azərbaycan mətbuatının
hətta köhnə nəslindən bu gün tanıyanlar tək-tükdür. Çünki
o, yüksək səviyyəsi
və yazı mədəniyyəti ilə
mərkəzi mətbuatda,
ən aparıcı qəzetlərimizdə, elə
həmin "Kommunist"də,
"Azərbaycan gəncləri"ndə,
"Sovet kəndi"ndə
ən aparıcı müxbirlərdən biri olmağa peşəkarlığı
ilə tam uyğun idisə də, ömrü boyu rayon qəzetlərində işlədi.
Hansı rayondakı redaksiyaya rəhbərlik etdisə, həmin nəşri yalnız dövrün ənənəsi
və tələbinə
müvafiq olaraq təsərrüfat qəzeti
kimi buraxmadı, ən istedadlı qələmləri ətrafına
yığdı, çevrəsində
qəlbə yatan ədəbi-mədəni mühit
şəkilləndirməyi bacardı.
Onunla
ilk dəfə Kürdəmirdə
tanış olmuşdum.
Sovet dönəmində
Kürdəmir Rayon Partiya
Komitəsinin son birinci
katibi və müstəqillik dönəmində
rayonun icra başçısı olmuş
dostum Tofiq Kərimovla rayona hər səfərimdə
mütləq görüşərdim
və növbəti gedişlərimdən birində
onun iş otağında yerli "İrəli" qəzetinin
yeni redaktoru Faiz Həmidovla rastlaşdıq.
Həmin gündən
başlanan dostluğumuz
onun 1993-cü ildə
56 yaşında bitən
ömrünün axırınadək
davam etdi. O cür istedadlı, hələ çox faydalar verə biləcək bir insançün, əlbəttə
ki, qısa bir ömür sürdü.
Amma onun həyatı daha erkən,
1972-1973-cü illərdə - 35 yaşındaykən də
bitə bilərdi. Özü mənə danışmışdı. Bir dəfə Ağsu aşırımı səmtindəki
bir yeməkxanada bizə gəlib qoşulası dostları gözləyə-gözləyə çay içirdik, ilıq bir payız
günü idi, hava xoş, ətraf gözəlliklə
dolu, birdən dalğınlaşdı: "Bilirsən,
ola da bilərdi ki, biz bu
gün səninlə heç üz-üzə oturmayaq, heç tanış, dost da olmayaq".
Elə bildim ona xas
uzaqdan gəlməklə
hansısa bir məzəli əhvalatı
danışmaq istəyir,
istər-istəməz güldüm.
"Yox, həqiqi deyirəm. Mənim intiharın kandarında dayandığım da olub.
Kürdəmirdəki dostlar
heç bilmir, mən vaxtilə İsmayıllıda işləyəndə
özümə qəsd
etmək fikrinə düşmüşdüm. Sırf
təsadüf o anda imkan vermədi həmin cəhdim baş tutsun. Ancaq onsuz da az sonra bir
də cəhd edəcəkdim və bu dəfə hökmən alınacaqdı.
Heydər Əliyev xilas etdi məni.
Alınmayan intiharımdan
əvvəl ona məktub göndərmişdim.
Məktubu yola salmağımdan bir neçə gün sonra növbəti cəhdimə köklənmişdim
ki, məni Bakıya, Mərkəzi Komitəyə
çağırdılar və
hər şey dəyişdi".
Nədən xilas etmişdi onu Heydər Əliyev və Faiz Həmidov onu yalnız respublikanın birinci səxsinin xilas edə biləcəyi bəlaya necə düşmüşdü?
Artıq
1969-cu ildən, Heydər
Əliyevin Azərbaycan
rəhbərliyinə gəlişindən
sonra respublika mətbuatının həyatında
ciddi dönüş baş vermişdi. Heydər Əliyevin mətbuata və jurnalistlərə səslənərək
onları cəmiyyət
həyatının gerçək
güzgüsü olmağa
dəvət etməsi,
cəsarətli tənqidi
yazılara geniş yer verilməsinə çağırması nəticəsiz
qalmamışdı. Mərkəzi
mətbuat öz yerində, rayon qəzetləri
də xeyli fəallaşmışdı. Ancaq
1970-ci illərin əvvəllərinin
respublikanın şəhər
və rayon qəzetlərini
vərəqləyərək müqayisə edərkən
belə bir yəqinlik hasil olur ki, İsmayıllının
"Zəhmətkeş"i bu baxımdan xüsusilə seçilib.
Üstəlik, bu qəzetdə dərc edilən tənqidi yazılar nöqsanlara sərt ifşaçı
münasibətilə yanaşı
bədii səviyyəsi
ilə də fərqlənib. "Zəhmətkeş"in
səhifələrində yer
alan bu qəbil
yazıların rayonun
həyatında necə
əks-səda oyatdığını
və canlanma yaratdığını o çağların
canlı şahidləri,
həmin dövrdə
rayonun ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni həyatı
ilə sıx bağlı olmuş Saleh Valehov, Yaşar Nuriyev, Simran Həsənov
və digərləri
yaxşı xatırlayırlar.
Amma ən mötəbər
şahidlər elə
yazıların özləridir.
1972-ci ilin martında, Novruz ərəfəsində
"Zəhmətkeş"in dalbadal çıxan iki yazısı rayonu əməlli-başlı
silkələmişdi. Martın
4-ü qəzetindəki "Ağası gülüm olanın..." sərlövhəli
felyetonun altında redaktorun imzası vardı. Güzəştsiz
yazı rayonda torpaq sahələrinin qeyri-bərabər və qanunsuz bölgüsündə
peşəkarlaşmış Mican kənd sovetinin sədrindən başlayıb keçirdi
"Oktyabr" kolxozunun
sədrinə, oradan
da gəlirdi artıq bu əməldə harınlaşmış İsmayıllı
şəhər soveti
sədrinin üzərinə.
Kimə harada nə qədər torpaq verilib, hamısı adı ilə, ünvanı ilə dəqiq göstərilirdi və felyetonun sonluğunda torpaq dəllallarının
azğınlaşmasının səbəbini də izah edir, onların
himayədarını da barmaqla
nişan verirdi: İsmayıllı Rayon Prokurorluğu.
Felyetonun qəhrəmanı
Qəmbərqulu Qəmiş
oğlu İsmayıllıda
torpaq paylamaqla bağlı saxtakarlıqları
bitdə-bitdə bir dostuna nəql edəndən sonra o qayıdır ki, hə, indi gedib bunları
prokurora söyləyəcəyəm.
Qoy onların dərsini versin. Qəmbərqulu dostunun bu sadəlövh sözlərini istehza ilə qarşılayır:
"Ağası gülüm
olanın başına
külüm olar".
Təbii,
bu yazıdan sonra prokuror dişini bir tərəfdən qıcayır,
şəhər sovetinin
sədri obiri yandan, yazıda adı keçənlərin
də hərəsi qohum-əqrəbası ilə
bərabər neçə
səmtdən. Bir neçə
gün ərzində bütün İsmayıllıda
əsas söhbət və pıçhapıç
mövzusu olan bu felyetonun tozanağı
yatmamış martın
16-da "Zəhmətkeş"də Faiz Həmidovun daha bir ifşaçı
yazısı işıq
üzü görür:
"Milis sahə müfəttişi A.Bağıyevə açıq
məktub". Bu yazısında
da dikbaş redaktor dələduzlara və quldurlara havadarlıq edən, onların cinayətlərini ört-basdıra
çalışan bir
milis işçisini qamçılasa da, əslində
hədəfi rayon daxili
işlər şöbəsidir.
Yazır ki, qanunsuz əməllərinə, cinayətkarları
qoruduğuna görə
bu milis işçisinə idarəsində
qaşının üstündə
göz var deyən olmayacaq, ona görə düyünlərin
çözülməsini burada
yox, Bakıda, nazirlikdə aramaq gərəkdir. Qəzetin tribunasından həmin yolunu azmış milisə xəbərdarlıq
edir ki, özünü
yığışdır, sənə də gəliş gələn tapılar: "Biz onu bilirik ki, şöbədə
atamansan. Orada bir sözünü iki edən tapılmaz.
Amma bu barədə respublika Daxili İşlər Nazirliyində
xəbər tutsalar, sənə sağ ol deməzlər".
Oradan prokuror redaktorla qanlı-bıçaq olmuşdu,
bu tərəfdən də milis rəisi
qoşulur ona. Söz yox, onlar
rayon partiya komitəsinin
birinci katibinə gileylənirdilər ki, qəzet
sizə tabedir, onun ipini yığın,
ya birdəfəlik buradan kənarlaşdırın.
Ancaq təbiətcə
qətiyyətli olmayan
raykom katibinin ötkəm, inadkar redaktoru cilovlaması müşkül idi.
Faiz ruhca ədəbiyyat adamı idi, rayon qəzetinin imkanları nə qədər məhdud olsa da, Bakıda - "böyük"
mətbuatda çap olunmaları heç də sadə olmayan gənc ədəbi qüvvələrə
meydan verirdi. Redaksiyanın qapıları
Musa Yaqubun rəhbərlik
etdiyi "Dağ çiçəkləri" ədəbi
məclisinin üzünə
həmişə açıq
idi, bu söz
yığnağında ilk dəfə səslənən
neçə şeir az sonra "Zəhmətkeş"in səhifələrində
İsmayıllını ev-ev
gəzirdi. Baba Vəziroğlu,
Maarif Soltan və neçə başqa istedadlı gəncə səxavətlə
qucaq açan yerli qəzet onlarçün əsl təkan nöqtəsi, tutduqları ədəbi yolda dayaq idi.
Qəzetdə artan ədəbi
yazıları görəndə
"deyəsən, təpinməyimizdən
sonra redaktor bir az düzəldi"
gümanına düşən
rayon rəhbərliyini qəfilcə
qəzetdə görünən
yeni tənqidi yazılar
təzədən cin atına mindirirdi. Görkəmli yazıçı
Əbülhəsənin oğlu,
sonraların respublikada
tanınmış jurnalisti
və yazıçısı,
redaksiyanın əməkdaşı
Çingiz Ələkbərzadənin
1972-ci il sentyabrın 19-da dərc
edilmiş "Bazarın
gözləri" adlı
məqaləsi redaktorun
bir yox, bir dəstə yeni qatı əleyhdarını
yaradır. Məzə
qatışıq bu felyetonda bir oxla bir neçə
dovşan vurulurdu. Kolxoz bazarının ara alverçilərinin meydan suladığı məkana çevrilməsi,
milisin də onlara havadarlıq etməsi, bu alverçilərin ucbatından
qiymətlərin kəlləçarxa
qalxmasından sadəcə
ümumi sözlərlə
bəhs edilmirdi, bir-bir adlar sadalanırdı.
Bazardakı antisanitariya
isə ayrıca qəziyyə idi. Müxbir bazarın həkimindən bazarın
müdirini xəbər
alır. Deyirlər
ki, gözü ağrıyır,
gedib Göyçaya müalicə etdirməyə.
Və felyeton belə bitirdi: "Deməli, hələ ümid yeri var. Bazarın müdirinin gözü sağalandan sonra o, hər şeyə daha yeni, daha sağlam gözlə baxa blər".
Və sahə müvəkkilinin bazarda hökm sürən "bazar"a
dözümlü münasibətini
də yazı elə bazarkomla əlbirlik kimi your.
Vaxtilə həmin "Zəhmətkeş"
qəzetində çalışmış
Valeh Salehov da təsdiqləyir ki, bütün
bunlar yığıla-yığıla,
başda rayon rəhbərliyi
olmaqla, böyük bir dəstə tənqidə məruz qalmışları da birləşməyə,
yolagəlməz müxbirə
ağır qulaqburması
verməyə sövq
etdi, başladılar Faiz müəllimə tələ qurmağa. Redaktorun başı üzərindəki buludlar
qatılaşmışdı. Valeh müəllim yada salır ki, hətta iş o yerə çatmışdı ki, redaktorun
işə gəlməsinə
imkan vermirdilər.
Həqiqətən də, qaldırıram
"Zəhmətkeş" qəzetinin köhnə saylarını, baxıram
ki, 1971-ci ildən etibarən
arada neçə nömrədə redaktor olaraq onun imzası
yoxdur, amma bir az ötür,
o, yenə üzə çıxır. Lakin 1972-ci ilin
2 noyabr sayından sonra qəzetdə daha Faiz Həmidovun
adı görünmür,
redaktor əvəzi kimi müavin Bəybala Babayev göstərilir.
Sən demə, rəsmən işdən çıxarılmasa da (əslində,
rayon partiya komitəsinin
yerli qəzetin redaktorunu işdən çıxarmaq səlahiyyəti
də yox idi. Uzaqbaşı Mərkəzi Komitəyə
təqdimat yaza bilərdilər və son qərarı vermək Bakılıq idi), raykomdan redaksiyaya göstəriş verilirmiş
ki, Həmidovu işə
buraxmayın, maaşını
də verməyin. Bu hikkəli əmrə redaktor müavini Bəybala Babayev əməl
etməli idi. Onu isə işə
Faiz Həmidov götürmüşdü. Həm
də rahatlıqla deyil, buna mane olan raykomun müqavimətini qıraraq. Bəlkə də Faiz Həmidova
qarşı birinci katibin qərəzi elə o vaxtdan başlayıbmış. Bəybala
Babayev 2015-ci ildə İsmayıllıdaklı
mətbuatın tarixinə
həsr edilmiş
"Tarixi yaşadanlar"
adlı bir kitab yazıb və orada həmin sıxıntılı günlərlə
bağlı xatirələrini
də əks etdirib: "Birinci katib Ramiz Qardaşov məzuniyyətə çıxmışdı,
onu ikinci katib Bayram Əsədov əvəz edirdi. Birinci katib məzuniyyətə
gedəndə qəzetə
redaktor müavininin təyin edilməsi məsələsini də
növbəti büro
iclasının gündəliyinə
salmağı tapşırmışdı.
Bu vəzifəyə raykomda
təlimatçı işləyən,
ixtisasca iqtisadçı
olan bir nəfəri göndərməyi
qərara almışdılar.
Büro iclasına gələn F.Həmidovun
bu məsələdən
xəbəri yoxmuş.
Gündəlikdəki növbəti
məsələ elan ediləndə
Faiz müəllim çaşqın qalır.
Onda Faiz müəllim əməlli-başlı
mübahisəyə qalxmalı
olur. İkinci katib B.Əsədov
israr edir ki, birinci məzuniyyətə
gedəndə bu adamı təsdiqləməyi
dönə-dönə tapşırıb.
İndi nə deyirsən,
biz birincinin tapşırığını
yerinə yetirməyək?
"O ancaq mənim meyitimin üstündən
keçib müavin kreslosunda əyləşə
bilər. Elədirsə,
mən də işdən çıxmaq
barədə ərizəmi
yazıram", - deyərək
Faiz müəllim iclasdan çıxır. Qəbul otağındaca işdən azad olunması barədə ərizəsini yazıb büro iclasına qayıdaraq onu B.Əsədovun qarşısına qoyur. İşi belə görən ikinci katib bu məsələni
növbəti büro
iclasına saxlayır.
İkincinin sərbəst
qərar qəbul etməyə nə səlahiyyəti, nə də cəsarəti çatardı.".
Birinci katib məzuniyyətdən
qayıdır, redaktor
gedir onun qəbuluna, höcətləşir,
əsaslandırır, israr
edir və R.Qardaşovu özlüyündə qəbul
etmiş olduğu qərardan daşındırmağı
bacarır və məhz öz arzuladığı namizədin
- Bəybala Babayevin müavin təyin edilməsinə nail olur. Sovet onillərində, görənlər bilir ki,
raykom katiblərinə
"balaca padşahlar"
(bəlkə zamanında
heç əski şahlarda bunlardakı təkəbbür olmamışdı)
deyərdilər, onların
bir sözünü iki eləmək nə idi! Təsəvvür
edin ki, Faiz necə dirəşibmişsə,
"balaca"nı tüpürdyünü
yalamağa vadar edə bilibmiş. Belə sancmalarsa unudulmur, dərindəki kini bir az
da qaynadır.
İndi həmin Bəybalaya birinci katib göstəriş
verirdi ki, Faizi redaksiyaya buraxma, onun adı qəzetdə
görünməsin. İsmayıllı
balaca yer idi. Faizin redaksiyaya
qədəm basmasının
qadağan edilməsi,
məvacibsiz saxlanması
xəbəri də onun felyetonlarının yayıldığı sürətlə
rayonu dolaşır.
İllər ayrılığından sonra Bəybala Babayev o üzücü günləri
anırdı: "Mən
iki yol ayrıcında
qalmışdım. Bu barədə
Faiz müəllimə
bildirdim. O da yuxarılara
məlumat vermişdi.
Mərkəzi Komitədən
mənə zəng vurub soruşdular
"- Faiz Həmidovun əməkhaqqını verirsinizmi?
- Verirdim, birinci tapşırıb ki, saxlayım,
- dedim.
- Bəs onun ailəsi
necə dolanmalıdır,
niyə vermirsiniz? - deyən əsəbi səs eşitdim.
...Mən birinci ilə olan söhbətim
və Mərkəzi Komitədən olan zənglər barədə
Faiz müəllimə
məlumat verdim. O da öz növbəsində
Mərkəzi Komitədə
kimlərləsə görüşüb
məsələni izah
eləmişdi, demişdi
ki, axı onda nə günah var. Siz birinciyə tapşırın. Babayevə
qalsa, əməkhaqqımı
saxlamaz".
Bu cür gözümçıxdıya
salmalar, işlə əlaqədar və şəxsi zəmində
müxtəlif qarayaxmalar,
guya redaksiyanın xanım mühasibi ilə də aralarında münasibətlər
olması barədə
böhtanların uydurulması,
onu qadınla şərləmək istiqamətində
digər çirkin şayiələrə rəvac
verilməsi, nəhayət,
həddi-büluğa çatmamış
qız uşağını
zorlama iftirası ilə cinayət işinin də açılması, partiyadan
çıxarılmasına tədarük görülməsi
Faizi elə pisikdirir ki, sanki çıxılmaz görünən
bu şər-şəbədə
məngənəsindən qurtulmaqçün
özünü öldürməyi
yeganə çıxış
yolu kimi görür.
Təzyiqlər ki belə başlamışdı,
onu bir neçə
ağır maddə ilə 15 ilə qədər həbs cəzası, rüsvayçılıq,
ailəsinin də, özünün də taleyinin qırılması
gözləyirdi.
Vaxtilə İsmayıllı rayonunda
prokuror işləmiş
general Akif Rəfiyevdən bu
hadisələrlə bağlı
nə dərəcədə
məlumatlı olmağını
soruşuram. Deyir ki, mən İsmayıllıda
1965-1970-ci illər arası
işlədim. Oradan Mingəçevirə, sonra
da Zaqatalaya getdim. Məndən sonra İsmayıllıda qısa
müddətdə, təxminən
1 il Əhmədiyyə Hacıyev
işlədi, ardınca
isə İsmət Qayıbov gəldi. Həmin macəralı raykom
katibi Ramiz Qardaşovdan
danışan Akif Rəfiyev
söyləyir ki, mənimlə
də yola getmirdi, hətta buradan başqa rayona köçürüləndə
mənə müsbət
xasiyyətnamə belə
vermək istəmirdi:
"Zaqatalada işləyəndə
Qardaşovla rastlaşdım.
Əslən oralı idi. Dedi ki, işsizdir.
Onu bir məktəbə
direktor düzəltdim.
Sonra gəlib yoldaşının
da iş məsələsini
xahiş etdi. Buna da yardımçı oldum. Ardınca da oğlunun sistemdə işləməsi
xahişiylə gəlmişdi.
Ona heç nəyi xatırlatmadan bu istəyinə də əməl etdim".
...Heç vaxt Mərkəzi Komitənin Büro iclasında bir jurnalistin məsələsi bu şəkildə qoyulmamış,
heç vaxt bir mətbuat adamı yüksək çinli dövlət məmurlarının həmlələrindən
belə ürəklə
qorunmamışdı. Bu bir
tarixi an idi. Mətbuat tariximizi yazanlar bu ibrətli
hekayəti yaddan çıxarmasınlar, dərsliklərə
salsınlar.
1973-ci il,
mayın 22-si. Mərkəzi
Komitənin Büro iclası gedir, Heydər Əliyev danışır, ona ümumi mənzərə
məlumdur, bu gün bu iclasda
jurnalisti ona hücum çəkənlərin
caynağından birdəfəlik
alacaq, bəraətini
verəcək. Amma onu
təqib etmişlərdən
asanlıqla əl çəkmək fikri yoxdur: "Təqdim olunan arayış göstərir ki, bu, sözsüz ki, biabırçı
faktdır, bu hadisə bizi çox narahat edir. Amma biz indi qərar da qəbul edə bilmirik. Çünki indi katib Ramiz Qardaşov başqa cür danışdı, milis rəisi Arif Əhmədov da başqa cür danışır.
Ona görə belə
təsəvvür yaranır
ki, məsələ MK-da hələ
sonacan araşdırılmayıb.
Mən indiyə qədər yoldaşlara dəfələlə demişəm
və məsələləri
burada müzakirəyə
çıxarmaq üçün
hazırlayanları bu
gün Büro adından bir daha xəbərdar etmək istəyirəm. Mövzu ilə əlaqədar sənədi
elə bişirib hazırlamaq lazımdır
ki, MK Bürosu üzvlərində
qərar qəbul edərkən heç bir tərəddüd yaranmasın. Prinsipcə, təqdim olunmuş layihəyə əsasən
qərarı qəbul
etmək bizimçün
çətin deyil. Ancaq gərək hər bir Büro
üzvündə məsələ
ilə bağlı
tam aydınlıq hasil
olsun. Əgər Qardaşov bütün bu işləri özü saxtakarlıqla quraşdırıbsa, partiya
onun yeri deyil, bu işi
qaldıran inzibati orqanların işçiləri
də müvafiq cəzalarını almalıdırlar.
Yox, əgər belə deyilsə, biz hansısa şübhələr
əsasında Qardaşov
yoldaşa şiddətli
töhmət, ya hansısa başqa cəza verə bilmərik. Amma şəxsən
məndə belə bir təsəvvür yaranmadı. Eyni zamanda Qardaşov yoldaşın davranışı
çox ciddi şübhə doğurur.
Çünki xüsusi
marağı olmasaydı,
belə qərar qəbul etməzdi. Gəlin Ramiz Məmmədzadənin
sədrliyi ilə bir komissiya yaradaq.
O komissiyaya Teymur Əliyev, inzibati orqanlarla iş şöbəsinin rəisi
Cəfər Vəliyev,
daxili işlər naziri Arif Heydərov,
respublika prokurorunun birinci müavini və köhnə komissiyada olmuş digər yoldaşlar daxil edilsinlər, 10 gün müddətində
məsələni bir
də diqqətlə araşdıraraq öz yekun təkliflərini Mərkəzi Komitə Bürosuna təqdim etsinlər. Bu məsələni
Büroda ikinci dəfə müzakirə
etməyəcəyik. Biz komissiyanın
qərarına əsasən
qərar qəbul edəcəyik".
Və sözünü yekunlaşdıraraq
deyir ki, biz bu gün bu məsələnin
müzakirəsinə çox
vaxt həsr etdik. Ancaq əsas
məsələ ondan
ibarətdir ki, gərək
obyektiv qərar qəbul edək. Hansınızın hansı
günahı var, öz
vicdanınız qarşısında
cavabdeh olun. Komissiyanı incitməyin,
nə olubsa, hamısını səmimi
söyləyin. Komissiya
üzvlərindən də
xahiş edirəm ki, məsələyə bütün
ciddiyyəti və dəqiqliyi ilə yanaşın, elə edin ki, Büro üzvlərində bu məsələ ilə bağlı tam aydın fikir yaransın".
Heydər
Əliyevi hiddətləndirən
o idi ki, bir qələm adamına, jurnalistə sözündən,
yolundan dönməyə
vadar etmək üçün ağır
fiziki təzyiq göstərmişdilər. Həm
də bu, milis işçilərinin
iştirakı ilə
edilmişdi.
F.Həmidov hələ
1971-ci il martın 16-da öz
istəyi ilə işdən çıxmaq
haqda raykoma ərizə yazmışdı,
səbəb olaraq qəzetdə tənqidə
məruz qalmış
vəzifəlilər tərəfindən
təhdid edildiyini göstərmişdi. Fəqət
daha rəzil niyyətləri olduğundan
onu belə sadəcə buraxmaq istəməmiş, ərizəsini
bir qırağa qoymuşdular. Onların intiqam saatı qarşıdaymış.
1972-ci ilin 30 oktyabrında Faiz Həmidov kolxozçu B.Məhərrəmova
qonaq gedir. Elə ora çatan
kimi də bir dəstə naməlum adam üstünə tökülərək
onu çırpmağa
başlayır. Heç
dəqiqələr keçməmiş
də orada milis işçiləri peyda olur və
bunu belə yozurlar ki, guya redaktorun həmin kolxozçunun qızı
ilə gəzməsi haqda camaat arasında
şayiə gəzirdi,
biz də onun orada kötəklənməsindən
xəbər tutduq, cəld özümüzü
hadisə yerinə çatdırdıq. Ancaq
araşdırma müəyyən
etmişdi ki, bütün
bunlar böhtandır
(qız da, onun atası da bunun yalan olduğunu təsdiqləmişdilər) və
bu da sübut edilmişdi ki, döyən
adamlar da əvvəlcədən
təşkil olunubmuş,
milis də onlarla əlbirmiş. Qəti hərəkətə
keçmiş rayon rəhbərliyi
yubatmadan elə ertəsi gün - oktyabrın 31-də Faiz Həmidovun tutduğu vəzifədən kənarlaşdırılması
haqda büronun qərarını qəbul
edir. Ardınca da məkrli planın digər hissəsinin icrasına başlayırlar.
Öz aləmlərində
artıq işdən çıxarılmış sabiq
redaktoru sonadək əzmək xəttini tuturlar. Faiz Həmidovu xəcil etmək, biryolluq gözdən salmaq məqsədi güdən
qüvvələr tələm-tələsik
saxta cinayət işi quraşdıraraq bu dəfə onu azyaşlı B.Y.-ni zorlamaqda ittiham
edirlər və istintaqı başlatdırırlar.
Komissiya
bütün epizodları
bir daha araşdırır, dəqiqləşdirir,
ittihamların puçluğu,
quramalığı aşkarlanır,
redaktora atılan böhtanların əsassızlığı,
quruca şər olması üzə çıxır və bu da isbat olunur
ki, F.Həmidova qarşı irtica onun ayrı-ayrı milis işçilərinin
fəaliyyəti ilə
bağlı qəzetdə
dərc etdiyi yazılardan sonra vüsət almağa başlayıbmış.
Mərkəzi Komitə Faiz Həmidovun işdən çıxarılması və
partiya üzvlüyü
məsələsinə baxılması
barədə İsmayıllı
Rayon Partiya Komitəsi
bürosunun qərarını
əsassızlığına görə ləğv edir. İsmayıllı
Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibinə uçot vərəqinə yazılmaqla
şiddətli töhmət
elan edilir. Respublikanın Baş prokuroru Qambay Məmmədovun təqdimatına
əsasən Faiz Həmidovu zorlamada ittiham edən cinayət işi cinayət tərkibi olmadığına görə
dayandırılır. Büro
daxili işlər naziri Arif Heydərova
və respublikanın Baş prokuroruna əsassız cinayət işinin başladılması
və Faiz Həmidova qarşı təxribatların təşkilində
günahı olanların
müəyyənləşdirilərək
cəzalandırılmasını həvalə edir. Büronun qərarında Faiz Həmidovu məzəmmət edən
cümlə də var: onu zəiflik
göstərərək özünəqəsdə
cəhd etməsinə
görə qınayırlar.
Artıq redaktor vəzifəsinə bərpa
edilmiş Faiz Həmidovun haqlı olaraq başqa işə keçirilməsi
məqsədəuyğun hesab
edilir və bir müddət sonra o, yeni iş
yerində - 1960-70-ci illərdə
güclü rayon qəzetlərindən sayılan
Əli Bayramlının
(indiki Şirvan) "İşıq"ında fəaliyyətə
başlayır. Orada lap az işləyəcək,
sonra illərcə Kürdəmirin "İrəli"sinin
redaktoru olacaq, qəzetə yeni hüsn verəcək və indi onun
həmin dövrdən
mənə yadigar qalmış bir qovluğunu açıram.
Kürdəmirin Ərəbqulu
kəndinin Molla Nəsrəddini sayılmış
Novruz kişinin el dilində gəzən lətifələrini
toplayıb (nə yaxşı ki, vaxtında edib bunları, nəsillər dəyişdi, o söyləmələri
sinələrində daşıyanların,
Novruz kişini görmüşlərin biri
də qalmayıb daha), özünün qısa hekayələri var bu qovluqda,
bir də şeirləri. 1980-ci illərin
sonlarında vermişdi
bu yazıları mənə, o vaxt bir toplu hazırlamağı
düşünürdük, qarışıq illər
başlandı, nəsə
bu istək unuduldu, sonra da əbədi ayrılıq gəldi, amma yazıya pozu yoxdur, bu
yazılar da qalır. Oradakı şeirlərdən birindəki
bu misraların tarixçəsini bilirəm,
tamam ayrı münasibətlə yazılıb,
amma bu anlarda
nəsə mənə
elə gəlir ki, həmin sətirlər unudulmaz Faiz müəllimin ürəyindən, düşüncəsindən
məhz 1973-cü ilin
22 may günü, Büro iclasından, Mərkəzi Komitənin binasından çıxaraq
yenidən dünyaya gəlibmiş kimi Bakı küçələri
ilə təkcə və xoşbəxt addımladığı dəqiqələrdə
keçib:
Bu gün
dünya daha gözəl dünənkindən,
Bir başqayıq
bugünkü mən,
dünənki mən.
Bu çırağı
sən yandırdın
həyatımda,
Qalacaqsan varlığımda
o işıqla.
..."Quran"ın
73-cü "Müzzəmmil" surəsinin 20-ci ayəsi öyüd verir: "Allaha gözəl borc (qərz ül-həsənə) verin".
Parlaq Şəms
Təbrizi ehtiyacsız
Pərvərdigara borc
verilməsi ayəsini
belə izah edirdi - Müqəddəs Kitabın bu tövsiyəsi onu nəzərdə tutur ki, çalışın
həmişə ehtiyacı
olanlara yardım edəsiniz. Müqabilində
Allah-taala sizə borcu varmış kimi bunun əvəzini
mütləq ödəyəcək!
Artıq uçurumun
kənarında dayanan,
məhv edilməsinə
bircə addım qalmış Faiz Həmidovun məktubuna, hər gün ünvanına gələn
yüzlərlə məktubdan
ayıraraq, xüsusi həssaslıqla yanaşan
Heydər Əliyevin
1973-cü ilin 22 mayındakı
xilaskarlığı, bir
qələm adamına
yeni həyat və qanad bağışlaması
elə növbəti dəfə Allaha borc vermək idi. Təsadüfən rəsmi iclasa aid bu səhifələr
məxsusən mənim
- Faiz Həmidovu tanımış bir adamın qarşısına
çıxmasaydı, yəqin
ki, onlara daha heç fikir verən də olmayacaqdı.
Əgər həmin
səhifələr indi
qarşıma çıxdısa,
mənə əziz olan iki adamı
o vərəqlərin hesabına
yeni cilvədə görmək fürsəti
açıldısa, bu
da Allahın işidir.
...Allaha tez-tez borc verin. O, bütün borclarınızı
qaytaracaqdır. Yaxşılıq
borcları verin ki, qarşınıza yaxşılıqlar
çıxsın!
2 avqust 2023
Rafael
HÜSEYNOV
Akademik
525-ci qəzet.- 2023.- 5 avqust.- S.10-11.