"İşıqlı zövqlər"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Səbinə Məhərrəmovadır. Onunla Salvador Dalinin "İşıqlı zövqlər" əsərindən danışmışıq.

XX əsr dünya təsviri sənətinin ən parlaq nümayəndələrindən olan ispan rəssamı Salvador Dalinin (1904-1989) həyatı da yaradıcılığı qədər maraqlıdır. O, rəsmləri ilə yanaşı, qeyri-adi fikirləri, hərəkətləri ilə də daim diqqət mərkəzində olub. Rəssam Avropanı ifrat dindarlığa, Amerikanı isə ateizmə görə tənqid atəşinə tuturdu. Maraqlıdır ki, bütün bu qəribəlikləri həm də ona yaxşı pul gətirirdi. Əksər rəssamlar əsl dəyərini öləndən sonra alsalar da, Dali sağlığında şöhrətin ən yüksək zirvəsinə çata bilmişdi. O hətta həyatından da qazanc mənbəyi kimi istifadə etməyi bacarırdı.

- Səbinə xanım, rəsmin yaranma tarixçəsi haqqında nə bilirik?

- "İşıqlı zövqlər" tablosu 1929-cu ildə rəssam üçün taleyüklü ildə, sevgilisi Qala ilə görüşdükdən dərhal sonra çəkilib və Dalinin o dövrün rəsmlərinə xas olan bütün ikonoqrafik təsvirlər toplusunu özündə cəmləşdirib. Bu tablo Salvador Dalinin yaradıcılığında miniatürlüyün nümunəsi sayıla bilər. Burada bir neçə hekayə bir anda inkişaf edir və bəziləri özünəməxsus qutulara, bəziləri ortaq bir sahəyə qoyulur. Sənətçi nəyi göstərmək istəyirdi? Sadəcə uşaqlıq xəyallarının yaratdığı qorxularının öhdəsindən gəlməyi. Burada ən azı iki döyüş səhnəsini görürük. Bir cütlük -kişi qadın qasırğa ilə mübarizə aparır, iki əl isə qanlı bıçaqla vuruşur. Onların kimə aid olduğu bəlli deyil - simvol şəklin alt kənarının arxasında gizlənir, yalnız fikir aydındır: qatilin qarşısını almalıyıq. Gözünün bağlandığı və burnundan qan axdığı qutulardakı rəsmlərdən birinin qəhrəmanı olmuş qurbanı deyilmi? Məğlub başın üstündə böyük, detallı bir çəyirtkə göstərilir. Doğru qutuda daha sakit bir hekayə var: velosipedçilər yarışır, onlardan hansı başında pambıq konfeti tutaraq daha uzun müddətə sürə biləcək? Onların sayı o qədər çoxdur ki, sanki bir-birlərinə çırpılmaq üzrədir. Sol qutuda yenə təcavüz var, adam ev boyunca hərəkət edən anlaşılmaz hədəfə atəş etmək niyyətindədir. Bu, bəlkə də işğalçı, yad bir məxluqdur. Yuxarıda, səhradakı üfüq xəttində bir çuxur var. Bu çuxurda bişmiş almaya bənzər bir şey görünür. Bir az sağda bir cüt insan, açıq-aydın rəqs etmir, amma döyüşür.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Kətan üzərində yağlı boya ilə işlənmiş bu əsərdə daha çox tutqun rənglərdən istifadə olunub. Soyuq rəng çalarları bizə rəssamın ruh halından xəbər verir. İşıq-kölgədən məharətlə istifadə edilib. Əsər ümumi olaraq dinamikdir.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Bu mənzərədə yalnız səma və buludlar real görünür, qalanları qorxu və xəyallarda canlanır. Göylərdəki günəş əvəzinə qəzəbli bir aslanın başı, burnu bir insanın gülümsəyən üzü ilə toqquşur. Ahəngdar şəkildə qurulmuş kompozisiya kətanları ayrılmaz bir bədii imic kimi qəbul etməyə imkan verir.

- Tablo, hazırda harda saxlanılır?

- Əsər Nyu-York Müasir İncəsənət Muzeyində qorunur.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Əsər Dalinin vəsvəsələrini və uşaqlıq qorxularını ortaya qoyur. Rəssam həmçinin özünün "Pol Elyuardın portreti", "Arzunun sirləri: anam, anam, anam" və digər əsərlərindən götürülmüş şəkillərdən istifadə edib.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2023.- 16 avqust.- S.9.