"Bir
də gəlməyəcək..."
ŞAİR RƏŞAD MƏCİDİN
ŞEİRLƏRİNƏ BƏSTƏLƏNMİŞ
SEVGİ NƏĞMƏLƏRİ
Hər zaman
Azərbaycan dilinə
"musiqiyə yatımlı",
"musiqi dili" deyilib. Xüsusən, dilimizi bilməyən əcnəbilər onu eşidəndə ilk xatırladıqları musiqi
olub, nədənsə.
Bəlkə də, ona görədir Azərbaycan poeziyasının
musiqi sənətimizdəki
bu qədər gözəl, əsrarəngiz
əksi. Çünki
adətən, mahnılar
üçün yazılmış
sözlər, mahnı
mətnləri tamamilə
ayrı olur. Belə demək mümkünsə, daha sadə, daha yaddaqalan, daha dəyişkən. Çox
zaman onu əsl poeziyaya qarışdırmırlar. Amma
Azərbaycan ədəbiyyatının
ən gözəl poeziya nümunələrinə
də bəstəkarlarımız
müdhiş musiqilər
bəstələyib, bənzərsiz
əsərlər yaradıblar.
Məhz dildəki axıcılığın, melodiyanın
hesabına...
Poeziyamızda "nəğməkar şairlər"
çoxdur. O şairlər
ki, onlar şeirlərini daha çox musiqilər, mahnılar üçün
yazırlar. Yəni bir şeiri yazanda onu hansı
bəstəkara təqdim
edəcəyini, ya da bu şeirə
mahnı bəstələnib,
bəstələnməyəcəyini öncədən bilir. Bir də şeiri
sadəcə ruhunun səsi, duyğularının
əksi kimi yazıb, bəstəkarları
məhz şeirlərindəki
fəlsəfə, aydın
dil, obrazlı ifadə, melodik səslənmə ilə cəlb edən şairlər var.
Ürəklə deyə bilərik ki, şeirlərinə bir çox bəstəkarlar tərəfindən
mahnılar yazılmış,
ən tanınmış
müğənnilərin ifasında
eşidib sevdiyimiz şair Rəşad Məcid ikincilərdəndir.
Çünki onun şeirlərini, hətta əvvəldən mahnı
şəklində eşitsən
belə, kitabda, qəzetdə, saytda rast gələndə yenə də şeir kimi oxuya bilirsən. Rəşad Məcid şeirlərini mahnılar
üçün yox, ruhunun səsi kimi yazır. Yəqin ona görədir ki, özü də şeirlərinə bəstələnmiş
musiqiləri eşidəndə
təəccüblənir, hətta
bəzən "mən
düşünməzdim ki,
bu şeirə mahnı yazmaq olar" sözlərini də işlədir. Məsələn, onun poeziyasına ən çox müraciət etmiş Əməkdar artist, bəstəkar, müğənni Xumar Qədimovanın "Bir də gəlməyəcək"
şeirinə yazdığı
mahnı mətn müəllifini əməlli-başlı
təəccübləndirmişdi. Bunu fərqli müsahibələrində dəfələrlə
qeyd etmişdi: "Xumar xanıma öz şeirlər kitabımı göndərəndə
ağlıma gəlməzdi
ki, o, məni əməlli-başlı təəccübləndirəcək.
Forması və strukturuna görə mahnıda görmədiyim
bir mətni - "Bir də gəlməyəcək
sənintək qadın"
şeirimi Xumar xanım ustalıqla mahnı dilinə çevirib oxudu və çox böyük uğur qazandı".
Bilmədim iblissən,
ya mələk, Qadın,
Ətri, gözəlliyi
çiyələk Qadın.
Bir də
gəlməyəcək sənintək
Qadın
Nə mənim
dünyama, nə bu dünyaya.
Bu, şeirin
orijinal variantıdır.
Xumar Qədimova isə çoxumuzun sevimli şeirini qadınların sevimli mahnısına çevirməyi
bacardı. Necə? Mətnə azacıq toxunuşla... Şairin
"bir də gəlməyəcək sənintək
qadın" misrası
nazlı Xumarın dilində "bir də gəlməyəcək
mənimtək qadın"
kimi səsləndi. Özü də elə səsləndi ki, yaddaşlara, ürəklərə hopdu,
həyatındakı kişilərə
"yerini bildirmək"
istəyən bütün
özgüvənli qadınlar:
Bir də
gəlməyəcək mənimtək
qadın
Nə sənin
dünyana, nə bu dünyaya...
- dedilər... Dedilər və inandılar. Çünki
buna onları Rəşad Məcid və Xumar Qədimova
inandırmışdı...
Xumar xanımın
Rəşad Məcid yaradıcılığına müraciəti
bununla bitmir. Sonra bir gün
o, "Səbəbi sənsən"
dedi. Halbuki Rəşad Məcid "Sənə görədir"
demişdi. Nə fərqi, ikisində də səbəb sevgidir onsuz da... Elə buna görə də bu dəfə
melodiya şən idi. Sanki mətnin
müəllifi kimi, o da durduğu yerdəcə qanadlanırdı,
sevinirdi, şadlanırdı.
Hamısı da ONA görə, hamısının
da səbəbi ODUR:
İndi ucadadır
yeri taxtımın,
Qızıl dövranıdır indi vaxtımın.
Sınıq taleyimin, bağlı baxtımın
Açılan qapısı SƏNƏ GÖRƏDİR.
Qalmayıb qəlbimin
daha gileyi,
Qəmli çəmənimin
açıb çiçəyi
Payızın ortası yazın gəlməyi -
Bu bahar
havası - SƏBƏBİ SƏNSƏN.
Bu şeirə
Əməkdar artist Xumar Qədimova musiqi bəstələyəndə
adını "Səbəbi
sənsən" qoydu.
Bu ad müəllifin
necə xoşuna gəldisə, sonralar Rəşad Məcid də sevgi şeirlərindən
ibarət kitabının
adını "Səbəbi
sənsən" qoydu.
Ümumiyyətlə, Rəşad
Məcidin Xumar Qədimova yaradıcılığı
ilə bağlı yüksək fikirləri və onun istedadına,
zövqünə sonsuz
inamı bizim üçün kiçik,
amma bəzən şairlər üçün
böyük sayıla
biləcək dəyişikliklərə
razılıq verməyinə
səbəb olur. Özü də bunu etiraf edir:
"Xumar Qədimova fərqli bir musiqiçi, fərqli bir bəstəkardır, insan kimi də
çox fərqlidir. Onun özünəməxsus
ifa tərzi, mahnını, musiqini öz dünyasından, öz süzgəcindən
keçirib orijinal şəkildə dinləyiciyə
çatdırmaq bacarığı
var. Həm də Xumar xanımla
işləmək çox
rahatdır. Biz hər hansı bir mətnə düzəliş etmək
məsələsində asanlıqla
dil tapırıq".
lll
Sonra bir
gün eşitdik ki, Xumar xanım
"Daha səni üzməyəcəm" deyir.
Özü də bunu yenə Rəşad Məcidin sözləri ilə deyir. Sən demə, lirik qəhrəman onu qanadlandıran, uca taxta qaldıran sevgini üzə də bilirmiş:
Daha səni
üzməyəcəm,
sevirəm, sevəcəm
səni...
Sənə həzin
bəstələri,
nəğmələri yollayacam,
Ürək açan
kəlmələri,
cümlələri yollayacam.
Bu şeir
bəxti yüyrək
olanlardandır. Çünki
mətndəki səmimilik,
ahəngdarlıq, saf sevgi təkcə Xumar Qədimovanın deyil, başqa bir bəstəkarın da diqqətini cəlb etmişdi. Yaradıcılığa ilk
başladığı illərdən
dəfələrlə Rəşad
Məcid poeziyasına
müraciət edən
və məşhur müğənnilərin ifasında
maraqlı mahnılar təqdim edən gənc bəstəkar Aysel Kərim də bu mətnə
musiqi yazdı. Onun dünyasında bu şeir daha
həzin, sakit, bir az kövrək
səslənirdi, yəqin
ki, mahnı da o cür həzin
alınmışdı. Bəstəkarın
"Sevəcəyəm səni"
adlandırdığı mahnını
Xalq artisti Fidan Hacıyeva və müğənni Ələsgər Əliyev
səsləndirdilər.
Dediyimiz kimi,
bu, Ayselin Rəşad Məcid yaradıcılığına ilk
müraciəti deyildi.
O, daha öncə R.Məcidin "Gözlərimə
bax" şeirinə
də mahnı yazmışdı və bu gözəl mahnı Əməkdar artist Nüşabə Ələsgərlinin ifasında
tanınıb sevilmişdi.
Daha sonra isə Əməkdar artist Gülüstan Əliyeva Aysel Kərim musiqisi və Rəşad Məcid dili ilə "Fərqi yoxdur" dedi:
Gedirsənsə, nə fərqi var, ya səssiz,
ya sözümü,
baxışımı yozub
get.
Nə fərqi var, azad burax, çox inan,
ya da yoxla, addımımı pusub get.
Bəli,
şeirlərində əsasən
sevgisi, məhəbbət
həvəsi ilə tanıdığımız müəllifin
qəfildən kəskin
şəkildə "get" deməyi də var. Sevgilisini yanında saxlamaq üçün
"daha səni üzməyəcəm" deyib
vəd verə bildiyi kimi, o sevgidəki sehri, cazibəni
itirəndə, qarşı
tərəfin marağının
öləzidiyini sezəndə
rəhm etmədən
"get" deməyi də
bacarır lirik qəhrəman. Bunu isə Xalq artisti
Tünzalə Ağayeva
musiqisində bir daha və aydın
şəkildə görmək
mümkündür. Tünzalə
xanım da kəskin şəkildə "get" deyir
Rəşad Məcid sözlərinə bəstələdiyi
əsərində:
Bir mən qalım, bir dərd-sərim,
Hədər oldu çəkdiklərim.
Pıçıltıyla dediklərim,
Yaddaşından çıxdısa, get.
Düzdür, müəllif "get" deyir, amma unutmaq
onun üçün elə də asan deyil. Yoxsa
dəyərli bəstəkar
Xanım İsmayılqızının
musiqisi ilə niyə "Necə unudum?" desin ki?..
Bu sevgini hardan tapdı qış görən?
Gözlərində buz oldummu yəni mən?
Birdən-birə sevməmişdim səni
mən,
Birdən-birə indi necə unudum?
Rəşad Məcid yaradıcılığına
dəfələrlə müraciət
edən və hər dəfə də bir-birindən maraqlı, yaddaqalan, gözəl əsərlər
yaradan bəstəkardır
Xanım İsmayılqızı.
Yuxarıda nümunə
verdiyimiz mahnı hələ 1997-ci ildə bəstəkar tərəfindən
qələmə alınıb
və Xalq artisti Cavan Zeynallının
ifasında möhürü
vurulub.
Sonra Xanım İsmayılqızı
Rəşad Məcidin
"Anla məni" fəryadına səs verdi və istedadlı
müğənni Ayan Babakişiyevanın
ifası ilə bambaşqa bir əsər ortaya qoydu:
Bir gülüşün satır
məni,
Qəlbin
niyə atır məni?
Ya bir yolluq məni
anla,
Ya bir yolluq bitir
məni...
Zamanında bu mahnının
musiqisi də, sözləri də, ifası da, klipi də böyük rezonansa səbəb oldu. Hər kəs Azərbaycandakı
ilk kriminal klipdən danışdı. Hətta
Rəşad Məcidin
özü belə daha romantik, daha duyğu dolu gözlədiyi halda davalı, atışmalı klipə
xeyli təəccüblənmişdi.
Amma ən çox səs-küyə səbəb
olan və ən yaddaqalan işlərdən biri də məhz "Məni anla" oldu ki, üstündən illər keçməsinə
baxmayaraq, bu gün də dinlənilir, sevilir.
Həmin
dövrlərdə bəstəkar
Xanım İsmayılqızı
bir müsahibəsində
həm bu mahnıdan, həm də ümumiyyətlə,
Rəşad Məcid yaradıcılığına müraciətindən
danışarkən belə
deyirdi: "İki-üç
ay əvvəl Rəşad
Məcidin "Anla məni" şeirini oxudum, çox xoşuma gəldi, dərin məzmunu, fəlsəfi mənası
məni özünə
cəlb elədi və ona musiqi
bəstələdim. Mahnı
tezliklə araya-ərsəyə
gəldi. Mahnılar
da qadınlar kimidir: taleyi gətirəni də olur, gətirməyəni
də. Bu baxımdan, Rəşad Məcidin sözlərinə bəstələdiyim,
Ayanın ifa etdiyi "Məni anla" mahnısının
taleyi uğurlu oldu. Mahnı çox qısa müddətdə diqqəti
cəlb etdi, sevildi. Dinləyənlər
deyir ki, "Anla məni" insanda müsbət enerji, yaşayıb-yaratmaq həvəsi,
xoş, nikbin əhval-ruhiyyə yaradır...
Bəzən şairlər nədənsə
mahnı yaradıcılığına,
mahnı mətnlərinə
qeyri-ciddi yanaşırlar.
Ədəbiyyat aləmində
buna bir az barmaqarası baxırlar, mahnı mətnlərini ciddi mətn hesab eləmirlər, onu poeziya nümunəsi
hesab eləmirlər. Təbii ki, belə nümunələr də
var. Amma ciddi yanaşdıqda
mahnı mətni yazmaq çox çətindir. Elə olar ki, mətn özü çox gözəl, lirik ola bilər, amma mahnıya gəlməz. Mahnı mətni axıcı, dərin məzmunlu olmalıdır...
"Məni anla" şeirində məni bir çox mətləblər cəlb
etdi. Rəşad Məcidlə 8-10 il əvvəl
də bir işbirliyimiz olmuşdu.
"Məndən cavab
almadın" şeirinə
bəstələdiyim mahnını
İranə İlkin adlı gənc bir müğənni ifa etdi. Mahnı
o zaman çox uğur
qazanmışdı... Rəşad
Məcid mənim sənət dostumdur, xətrini çox istədiyim adamdır. Amma
bir şeyi deyim ki, əgər mətn xoşuma gəlməsə, sadəcə
xətir üçün
mahnı yazmaram. Həqiqətən də Rəşad Məcidin mətnlərini məzmun və məna baxımından bəyənirəm.
Yeri gəlmişkən
qeyd edim ki, sözləri Rəşad
Məcidə aid daha bir mahnım olacaq. Əslində o mahnı "Anla məni" mahnısından
əvvəl yazılıb.
Bu, fəlsəfi, qeyri-adi
bir mahnı olmalıdır. Birinci misrası belədir: "Baxma ki sakit dayanıb".
Çox
keçmədi Xanım
İsmayılqızı haqqında
danışdığı şeirə mahnı yazdı. Adını da
"O" qoydu:
Baxma ki,
sakit dayanıb,
Qəfildən götürər səni!
Qoparıb dostdan, tanışdan
Evindən itirər səni.
Lirik-poetik qəhrəman gah şeirlə,
gah musiqi ilə bu qədər danışır, fəryad
edir, sevgisini hər vəchlə, hətta "get" deyəndə
belə dilə gətirir. Amma bəs sevgili? O da bu şeirlərin, bu mahnıların qəhrəmanı
qədər cəsarətli,
açıq sözlüdürmü?
Deyəsən, yox! Elə olmasa, Rəşad Məcid qələmi və Xanım İsmayılqızı
musiqisi niyə "Daşlar da dil öyrənərdi Səndən
bir söz çıxanacan" desin
ki?!
Amma buna baxmayaraq, o lal sevgi, o dinməz məhəbbət elə öz səssizliyi ilə qoruyur qəhrəmanını. Bunu
isə hər iki müəllifin ortaq işi olan başqa bir əsərdən öyrənirik:
Qəlbimin sevgisiz
qalan çağından
Olsam da
özümün özüm
düşməni,
Boylanıb bir
ömrün gündoğanından,
Bir sevgi qoruyur nə
vaxtdı məni.
lll
Daha çox sevgidən yazan Rəşad Məcidin sevgisiz qaldığı çağlar
da olub. Amma bir eşq var ki, o, heç
zaman Rəşad Məcid
qəlbindən, beynindən,
varlığından və
qələmindən uzaq
düşməyib. Bu, onun
Vətən sevgisi, Qarabağ, Şuşa eşqidir. O eşq ki, mahnı yaradıcılığından
da uzaq qalmadı və Rəşad Məcidin sonsuz Şuşa sevgisi yaxın keçmişdə,
daha dəqiqi, Vətən müharibəmizdəki
böyük Qarabağ
zəfərindən və
şairin Şuşa səfərindən sonra Xumar Qədimova istedadı ilə birləşərək möhtəşəm
bir əsərə, hətta bütün məsuliyyətimlə deyərdim
ki, Şuşanın himninə
çevrildi:
Min şəhər adı var
dillərdə əzbər,
Adların ən üstün
adıdır Şuşa.
Musiqi notudur cüt hecasıyla,
Dilimin şəhdidir, dadıdır
Şuşa.
lll
İndiki zamanda hər nə qədər adi, sadə görünsə də, əslində, yaxşı mahnıya, keyfiyyətli, səviyyəli musiqiyə söz yazmaq, ya da bir bəstəkar kimi mətn tapmaq çox çətindir. Rəşad Məcid qələminin üstünlüyü ondadır ki, o, bəstəkarları tapmır, musiqi axtarışına, ifa dərdinə düşmür. O, sadəcə yazır. Zamanı gələndə isə mahnılarına "tez əzbərlənən" yerinə daha fəlsəfi, ya düşündürücü söz axtaran bəstəkarların musiqisində dillənib musiqisevərlərin qəlbinə həm də nəğmə kimi yol tapır. Və nə yaxşı ki də tapır. Yoxsa musiqi sənətimizdəki o yer bomboş qalardı...
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2023.- 19 avqust.- S.10;11.