Teleqüllə boyda şahid

"Dalğa" gözəl sözlərimizdəndir, eşidilincə göz önünə ləpələnən dənizi gətirir. Rəngdən-rəngə düşən dəniz kimi, elə "dalğa" kəlməsinin də neçə çaları var. Ancaq dalğa yalnız sularda olanla bitmir. Göydə süzən, gözə görünməyən, dənizdəkindən fərqli olaraq sahillərə sığmayan, uçaraq lap uzaqlara gedib çatan dalğalar da var.

1919-cu ilin noyabrında 1 yaşını təzəcə başa vurub ömrünün 2-ci ilini başlayan Azərbaycan Cümhuriyyətinin parlament sədri - Məclis-i məbusanın rəisi Əlimərdan bəy Topçubaşov Parisin 7-ci dairəsində, 300 metrlik Eyfel qülləsinin ən yuxarı nöqtəsində idi. O yerdə ki, indi orada bu füsunkar qüllənin "atası" Qustav Eyfelin və məşhur ixtiraçı Tomas Edisonun elə canlı kimi görünən qoşa mum heykəli dayanır. XX yüzilin təzəcə başladığı həmin çağlardasa Eyfel qülləsinin zirvəsində Avropa radiostansiyası yerləşmişdi və Əlimərdan bəyi də ora qaldıran sadəcə baxmaq, görmək, Parisi o ucalıqdan seyr etmək marağı deyildi. 1919-cu ilin oktyabrında Fransa hərbi missiyası ilə bərabər Bakıya gəlmiş Ticarət və Sənaye Nazirliyinin təmsilçiləri rəsmi görüşlərin ardınca Gəncədə qurulan ilk Azərbaycan radiosunu və poçt-teleqraf sistemini oçağkı dünya meyarlarına uyğunlaşdırmaqçün Gəncəyə xüsusi fransız şirkəti göndərmişdilər ki, gətirdiyi avadanlıqları quraşdırsın. Artıq həftələr idi ki, Fransa hökuməti ilə yazışmalar aparılırdı (bugünümüzə çatmış o tarixi məktubların hamısı efir tariximizin təməl kərpicləri kimidir), ölkənin Müdafiə və Xarici İşlər nazirliklərinə Azərbaycan dövləti adından müraciətlər edilirdi və məqsəd də Gəncə radiostansiyasının Eyfelin təpəsindəki Avropa radiostansiyasına qoşulmasına razılıq almaqdı. Rüsxət verilmişdi və indi xoşbəxt Əlimərdan bəy Topçubaşov buradan - Parisdən birbaşa Azərbaycana - Gəncəyə xətlə səslənirdi: "Əziz Vətənimizin iqtisadi və mədəni tərəqqisində böyük rol oynayacaq ilk Azərbaycan radiostansiyasının fəaliyyətə başlaması münasibətilə sizi təbrik edirəm!"

Və həmin gündən 77 il ötərkən, müstəqilliyini 70 illik həsrətdən sonra yenidən bərpa etmiş və istiqlalın çətin yolları ilə irəliləyən Azərbaycan Respublikasının rəhbəri yenə qüllədə idi. Eyfel qülləsindən də uca qüllədə. Bakıda dəniz səviyyəsindən 408 metr yüksəklikdə 310 metr hündürlüklü Teleqüllənin açılışı idi və Prezident Heydər Əliyev danışırdı, o da təzə qüllənin zirvəsindən millətə səslənirdi, xalqı təbrik edirdi: "Bu gün ölkəmizin - Azərbaycanın həyatında əlamətdar bir hadisə baş verir. Ölkəmiz, respublikamız, xalqımız üçün çox böyük əhəmiyyəti olan, Azərbaycan ictimai-siyasi həyatında böyük rol oynaya biləcək, uzun illər ərzində inşa olunan radio-teleötürücü, radio-teleqüllə, nəhayət, xalqımızın, millətimizin istifadəsinə verilir. Bu hadisə münasibətilə mən bütün Azərbaycan xalqını, Azərbaycan vətəndaşlarını ürəkdən təbrik edirəm".

Niyə o vaxt - XX yüzilin əvvəllərində müstəqilliyimiz yenicə ayaq üstə durub ilk addımlarını atarkən və XX əsrin sonlarında müstəqilliyimiz qayıdışdan sonra daha heç vaxt qırılmamaq əzmi ilə sabaha doğru irəliləyərkən hər iki Azərbaycan rəhbəri bir efir qülləsindən Vətənə üz tuta bilməyi bəxtiyarlıq sayır və bunu ümumxalq bayramı hesab edərək bütün ölkə əhalisini qutlayırdı?

1996-cı ilin 6 iyulunda Heydər Əliyev bunun niyəsini də izah edirdi: "Ölkədə elə tikintilər, qurğular, obyektlər olur ki, onlar müəyyən bir sahəyə xidmət edirlər. Ancaq dünyanın hər yerində, o cümlədən, bizim Azərbaycanda da elə tikintilər, elə abidələr var ki, onlar bütün xalqa, ölkəyə xidmət edir. Bunlardan biri, ola bilər, ən əhəmiyyətlisi də Azərbaycanın bu gün istifadəyə verilən ilk nəhəng radio-televiziya qülləsi, radio-televiziya ötürücüsüdür. Bunun mahiyyətini bəlkə də hamı olduğu kimi dərk edə bilmir".

Bu sözləri o adam söyləyirdi ki, həmin günədək Azərbaycanda yüzlərlə mühüm tikintinin təşəbbüskarı, yönəldicisi, hamisi olmuşdu, həmin yüzlərin içərisində neçələri Azərbaycan tarixində qalacaq əhəmiyyətə malik olan möhtəşəm sənaye müəssisələri idi və biri elə məşhur məişət kondisionerləri zavodu ki, məhsulları 1970-80-ci illərdə yalnız Azərbaycana və Sovet İttifaqının dörd bucağına deyil, bir sıra xarici ölkələrə də yayılırdı. Dediyi hər sözün çəkisini bilən, bircə kəlməni belə boşuna işlətməyən müdrik Heydər Əliyev respublika rəhbəri kimi sadəcə sərəncamverən kimi deyil, həm də bünövrəsinin qoyulmasından tutmuş istehsalata buraxılanadək hər addımını izlədiyi bütün tikintilərdən həmin radio-teleqülləni üstün tuturdusa, bu, ilk növbədə onun radioya, televiziyaya verdiyi fövqəladə mənaya görə idi. O, ali peşəkarlıqlı dövlət və siyasət adamı millət qurucusu olduğundan bəlkə də hamıdan daha yaxşı dərk edirdi ki, bir xalq və yurd üçün radio və televiziya hansı məktəbdir, hansı gücə sahib olan gur mayakdır.

Azərbaycan boyu minlərlə məktəb var. Keçmişlərdən üzü bu yana o məktəblərdə nəsil-nəsil insanlarımız oxuyub, savad qazanıb, yalnız biliklər deyil, həm də yaxşı insan və vətəndaş olmağın dərslərini alıb. Oxuduğumuz məktəblər müxtəlifdir. Ancaq bütün azərbaycanlıların 2 ortaq məktəbi də var: Azərbaycan radiosu, Azərbaycan televiziyası. 1926-cı ildə daimi yayımlarına başlayaraq noyabrın 6-da birinci dəfə xalqa "Danışır Bakı" deyən radiomuz, 1956-cı ilin 14 fevralında ekranı ilk dəfə işıqlanaraq insanlarımızı "Göstərir Bakı" müjdəsi ilə sevindirən televiziyamız var olduğu müddətcə hər gün hər azərbaycanlı evinə girdi, hər ailənin üzvünə çevrildi, hər birimizlə həmsöhbət oldu. Heç bir ailənin, heç bir vətəndaşımızın bu qədər sürəkli və yaxın təmasda olduğu heç bir ən yaxın qohumu, qonşusu, dostu, simsarı, müəllimi olmayıb.

1969-cu ildə Azərbaycan Respublikasına rəhbərliyə başlayarkən Heydər Əliyev fitrətən cəmiyyətşünas, insan bilicisi olduğundan bu həqiqətə vaqifdi, ona görə də böyük yolunu radio-televiziya işini sahmanlı qurmaqdan başlayırdı. O, efirin Azərbaycan insanı üçün torpağın üstündəkindən də həssas ərazi olduğunu gözəl dərk etdiyindən lap başlanğıcda diqqətini yalnız rəsmi radio-televiziyaya ayırmamışdı. Nə qədər sərhədsiz kimi təsəvvür edilsə də, Heydər Əliyevin baxışına görə, hər halda efirin də öz bəlli sərhədləri vardı və o, respublikaya rəhbərliyə başlayırdısa, təsərrüfatındakı irili-xırdalı nə varsa hamısı nəzarətində olmalıydı, efirə alaq səslər yol tapmamalı idi. Həmin səbəbdən də Birinci katib olaraq ilk göstərişlərindən biri Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsindəki mövcud vəziyyət barədə dəqiq və dolğun məlumat almaqla bağlı idisə, ikincisi, 1970-ci il iyulun 10-da imzaladığı və "Radioötürücülərdən qanunsuz istifadənin qarşısının alınması ilə bağlı mübarizənin gücləndirilməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında" qərar idi. Araşdırma aparmışdılar və 1969-un iyulundan 1970-in iyulunadək olan müddətdə efirə qanunsuz çıxan 111 radioötürücü aşkarlamış, hamısını susdurmuşdular. Etməyə də bilməzdilər. Çünki bir tərəfdən bunlar istədikləri saatda efirə çıxaraq heç bir məhdudiyyətsiz ağıllarına və ağızlarına gələn istənilən (və istənilməyən!) məsələdən danışa bilərdilər (xeyli materiallar da toplanmışdı ki, danışıblar da), digər tərəfdən isə bu gizli radioların dalğaları aviasiya, dəmiryol nəqliyyatı, ratsiya ilə işləyən təcili yardım xidmətinin dalğalarına qarışaraq əngəllər, bəzənsə lap təhlükələr törədirdi.

Heydər Əliyev sistemli düşünən insan idi. Hansı mövzunun ardınca gedirdisə, məsələnin bütün ayrıntılarını əsas sayırdı, hər xırdalığa diqqət yönəldirdi, bu isə, təbii olaraq, aldığı nəticələrdəki xəta faizini yox dərəcəsinə qədər endirirdi. Həm Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə, həm Daxili İşlər Nazirliyinə, həm Prokurorluğa, həm də ruscadakı DOSAAF deyilişi ilə o vaxtlar daha çox tanınan - Orduya, Aviasiyaya, Donanmaya Könüllü Yardım Cəmiyyətinə qəti tapşırıq verilmişdi ki, nə qədər qanunsuz radiostansiya varsa, hamısı 2 ay müddətində ən sonuncusunadək ləngimədən aşkarlanaraq yığışdırsınlar. Radioxuliqanlıqla mübarizənin tam səmərəli olması üçün eyni göstəriş bütün rayon, şəhər, vilayət partiya komitələrinə də ünvanlanmışdı.

Bəlli olmuşdu ki, efir cığallığı edənlərin əksəri yuxarı sinif şagirdləri, texniki təmayüllü texnikum və ali məktəblərin tələbələridir. Bu da müəyyən edilmişdi ki, həmin radioqurğuları əksər hallarda uşaqlar özləri düzəldiblər. Bütün qanunsuz radioötürücüləri müsadirə etmişdilər də, günahkarlar da ya danlanmaqla, ya uzaqbaşı 50 rubl cərimə ilə canlarını qurtarmışdılar. Amma bu işlə məşğul olan yeniyetmə və gənclərin qabiliyyəti, istedadı nəzərdən qaçmamışdı. Çalışmışdılar ki, onların bacarığı daha faydalı səmtə döndərilsin, bir halda ki, radio işinə həvəs var, bu istək boğulmasın, elə həmin 1970-ci ildəcə 4 kollektiv, 27 fərdi həvəskar radiostansiya açılmışdı və respublikadakı belə radiostansiyaların sayı çatmışdı 137-yə. Mərkəzi Komitəyə göndərilən hesabatda bu da yer alırdı ki, sabiq radioxuliqan, Bakıdakı 61 saylı məktəbin şagirdi V.Şerbakov respublika radioklubunun ən fəal üzvünə çevrilib, oxuduğu məktəbdə onun təşəbbüsüylə düzəldilmiş həvəskar radiostansiyasının rəisi təyin edilib.

Beləcə, Azərbaycan efir məkanının tör-töküntülərdən təmizlənməsindən ta Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsinin işlərinin günün və tutulmuş siyasi xəttin tələblərinə uyğun qurulmasınadək bütün məsələləri gündəlik fəaliyyətinin ayrılmaz parçasına çevirən Heydər Əliyev televiziya və radionun gücündən öz dövlətçi məqsədlərinin daha təsirli və sürətli həyata keçirilməsində ən münasib vasitə kimi yararlanmağa başladı. Ona qədər respublika rəhbərliyi televiziya və radionu öz fəaliyyətinə heç vaxt belə yaxın çəkməmişdi. Tədricən televiziya və radio Heydər Əliyevin iş üslubunun mühüm tərkib hissəsinə, respublikanı idarə etmək və xalqla işləməkdə başlıca körpüsünə çevrildi, dönüb oldu respublika boyda bir iclas, müzakirə, məşvərət məkanı.

Heydər Əliyev gəlişiylə Azərbaycan televiziyasına yeni bir janr da gətirdi. Ona qədər respublika rəhbərinin, mühüm siyasi tədbirlərin televiziya ilə birbaşa translyasiyası, yaxud tədbirin elə əvvəldən sona yazılaraq bütöv də göstərilməsi adəti yox idi. Bu ənənə Heydər Əliyevlə başlandı və apardığı dövlətçi xətti televiziya ilə birləşdirib bütövləşdirməyin özülünü də elə bu addımı ilə 1969-cu il avqustun 7-də qoydu. Artıq qəzetlərdən hamı bilirdi ki, respublikanın yeni başçısı Heydər Əliyevdir. Ancaq DTK-da işləmiş olduğundan onu yaxın ətrafdan başqa üzdən tanıyanlar az idi. Televiziya ilə canlı veriləcək həmin partiya və təsərrüfat fəalları yığıncağı əslində benefis idi, xalq onu ilk dəfə yaxından görüb tanıyacaqdı. Həmin gün rejissor pultu arxasında dayanan sonralar Azərbaycan televiziyasının ən tanınan rejissorlarından birinə çevriləcək, ömrünün 45 ilini burada çalışacaq, o vaxtsa hələ yolunu təzəcə başlayan gənc Nazim Zeynalov idi. 1937-ci il təvəllüdlü Nazim müəllimdən həmin ilk translyasiya barədə soruşuram, danışdıqca çevrilib olur yenə oçağkı cavan oğlan. Söyləyir ki, tədbir Dzerjinski adına klubda (indiki Şəhriyar klubu) keçiriləcəkdi. O vaxt bizim öz aramızda qısaca "PTS" (Peredvijnaə Televizionnaə Stanüiə - Səyyar Televiziya Stansiyası) dediyimiz balaca bir maşınımız vardı. Köhnə idi, o qədər də etibarlı deyildi. Ona görə hərtərəfli yoxladıq, yenə də nigaran idik. 3 kameranı quraşdırmışdıq, mən artıq maşında, pult arxasında oturmuşdum. Gündüz saat 11-də tədbir başlanmalı idi. Xəbər gəldi ki, cəld ol, Heydər Əliyev səni çağırır. Bir tərəfdən çəkilişin, obiri yandan respublikanın birinci şəxsi ilə ilk dəfə görüşməyin həyəcanından çox gərgin idim. Ancaq Heydər Əliyevə yaxınlaşanda sifətində elə mehriban təbəssüm vardı ki, istər-istəməz rahatlandım. Soruşdu ki, hazırsınızmı, heç bir probleminiz yoxdur?

Mən də bir sual verdim ki, məruzənizin müddəti nə qədər olacaq? Çünki bizim PTS-in təqribən 1 saat çəkmək imkanı vardı. Ani fikrə getdi, qayıtdı ki, təxminən 45 dəqiqə.

Nazim müəllim o gün, çəkilişdən qabaq Heydər Əliyevin verdiyi başqa sualı da xatırlayır. Xəbər alıbmış ki, məni necə çəkəcəksiniz? Bu, artıq televiziyanı, ekranı duyan adamın peşəkar sualı idi. Yəni mənimlə hansı kamera işləyəcək, hansı kameraya baxmalıyam?

Gənc rejissor operatorlara işarə edir ki, bir-bir kameraları işə salsınlar. Deyir ki, hansı kamerada o gördüyünüz xırda qırmızı işıq yanacaqsa, həmin anda canlı yayımda görünən o kameranın çəkdiyi olaca.

Bu minvalla Azərbaycan televiziyasında ilk dəfə olaraq mühüm dövlət toplantısı canlı yayımla efirə verilir, gedişatda da hər hansı texniki nasazlıq ortaya çıxmır. Ancaq istənilən halda çox nigaranmışlar. Nazim Zeynalov yada salır ki, o vaxtlar baş redaktor olan, sonralar sədr müavini vəzifəsini tutacaq Elşad Quliyevlə studiyada oturub gözləyirdik görək Mərkəzi Komitədən nə xəbər gələcək. Axşam zəng vurdular ki, bəs Heydər Əliyev razı qalıb, dərindən nəfəs aldıq, elə bil üstümüzdən dağ götürülmüşdü.

O günəcən belə tədbirlərdən televiziyada ancaq operativ reportajlar verilərdi. Elə mən özüm 1970-ci illərdə tələbəlik dövrümdə neçə o cür süjet hazırlamışam. Hələ videokameralar yox idi. 16 millimetrlik kinolentlə işləyən kamera ilə hadisə yerindən çəkiliş aparılırdı, Telefilmdə lent aşkarlanırdı, qurudulurdu, montaj edilərək axşam efirə verilirdi. Hələ ki, televiziyada operativliyin son həddi o qədərdi.

Bu canlı yayımlarla televiziya insanımıza vaxtca bir az da yaxınlaşdı. Daha yalnız futbol matçları deyil, ölkə həyatının önəmli məsələlərinin müzakirə edildiyi məclislər də qapısını Azərbaycan insanına anındaca açdı, artıq o tədbirlərin iştirakçıları yalnız toplantının keçirildiyi klubamı, zalamı yığışan insanlar deyildilər, bütün xalq idi. Bu, Heydər Əliyevin məsələləri ustacasına ictimailəşdirmək və çıxarılan qərarlara hamını məsuliyyət şəriki edə bilmək istedadının əyani ifadəsi idi.

(Əməkdar incəsənət xadimi Nazim Zeynalov bunu da unutmayıb ki, Heydər Əliyev çox keçmədən, 1971-ci ildəcə studiyaya canlı yayımları daha effektli təşkil edə bilməkçün rəngli Səyyar Televiziya Stansiyası alınması məsələsini də həll etdi).

Heydər Əliyevin müşavirədəki çıxışının birbaşa translyasiyasından 10 gün keçincə Mərkəzi Komitədən təzə sifariş gəlir: yenə Dzerjinski adına klubda müşavirə olacaq, Birinci çıxış edəcək.

Nazim müəllim xatırlayır ki, artıq keçən dəfəyə nisbətən təcrübəliydik. Kameralar quraşdırıldı, iclas başlandı. Heydər Əliyev keçdi tribunaya, danışır, mən də pult arxasında, hər şey qaydasınca gedir. Lakin təqribən 40-45 dəqiqə sonra Heydər Əliyev özü fasilə elan etdi. Təəccübləndik ki, görən niyə? Bir də gördüm hövlnak məni Heydər Əliyevin yanına çağırırlar. Hirsli idi. Dedi ki, bu nədir, işığı elə qoymusunuz ki, üzümü yandırır.

Doğrudan da minlik işıqlar çox güclü olurdu, onları çıxışçıdan aralı qoymaq lazım idi, ancaq operatorla işıqçı bunu nəzərə almayıblar, işıqçı da lampanı yandıraraq mane olmamaqçün gedib zalın axırında əyləşib. Daha onları ayağa vermədim, söylədim ki, bağışlayın, texniki səhv olub, düzəldərik bu dəqiqə. Fikirləşdim ki, mənimki buracanmış, yəqin, daha məni Heydər Əliyevlə olan çəkilişlərə dəvət etməzlər. Ancaq əksinə oldu, biz Birincinin çəkiliş komandasının daimi üzvlərinə çevrildik, Vasif Babayevlə mən o vaxtdan etibarən ta 1982-ci ildə Heydər Əliyevin Moskvaya gedişinəcən onun bütün tədbirlərinin çəkilişlərini apardıq. O günlərin, o saatların hər biri isə unudulmaz xatirələrlə dolu idi.

Bu, artıq mənim öz müşahidəmdir ki, Heydər Əliyev mütəmadi onunla birgə olan çəkiliş heyətinə və mətbuat nümayəndələri qrupuna xüsusi nəvazişli münasibət göstərirdi. Bakıda, Azərbaycan rayonlarına səfərlərdə, xarici ölkələrə ezamiyyətlərdə bunu dəfələrlə görmüşəm. Nazirlər, komitə sədrləri, ətrafındakı müxtəlif vəzifəli icraçı məmurlar onun həmkarları idilər, amma sanki jurnalist və çəkiliş heyətinə Heydər Əliyev daha yaxın həmkar, bir az da simsar kimi yanaşırdı. Həmin köhnə dəstədən qalanlardan rejissor Vasif Babayev, operator Fazil Hadıyev, fotoqraf Rafiq Bağırov, jurnalistlər Elmira Axundova, Aslan Aslanov sözümü təsdiqləyərlər: Heydər Əliyev içəridən gələn hansısa doğma bir hisslə sanki sabit müşayiətçisi olan televiziyaçıları, mətbuat işçilərini özünə digərlərindən bir köynək yaxın tuturdu.

Televiziya işçilərinə - texniki personaldan tutmuş rejissoruna, diktorunacan onun qayğıkeş, istiqanlı, köhnə tanış münasibəti həm də televiziyaya olan istəyindən qaynaqlanırdı.

Televiziya tariximizin ən uzunstajlı baş mühəndisi olmuş Rəhim Dərafərin nağıl edir ki, 1970-ci illərin əvvəllərində sovet televizorları hələ çox da təkmil deyildi, tez-tez xarab olurdu.

Düz deyir, heç özümüz də uşaqlıq illərimizdə televizorun kanallarını kəlbətinlə dəyişməyimizi, görüntü itəndə televizora qapaz ilişdirib təsvir və səsi bərpa etməyi hələ yaddan çıxarmamışıq.

Rəhim müəllim deyir ki, Heydər Əliyev keçmiş göz xəstəxanasının yaxınlığındakı iqamətgahda yaşayırdı. Hərdən televiziya rəhbərliyi tapşırırdı ki, get, Heydər Əliyeviçgilin mənzilindəki televizorda təsvir aydın deyil, ya başqa texniki nasazlıq var. Tək ora yox, elə dəfələrlə DTK sədri Krasilnikovun da, Mərkəzi Komitə katiblərinin də evlərinə gedib televizorları tənzimləmişəm. Mən Heydər Əliyevgilin evlərinə əvvəlinci dəfələr gedəndə 1970-71-ci illər idi. Olurdu ki, Zərifə xanıma xəbər verirdilər, xəstəxanadan, işdən gəlirdi evə, gözləyirdi, televizoru qaydaya salırdım, qayıdırdı işə. Çox sadə, səmimi insanlar idilər. Bir dəfə də olmadı ki, o mənzilə gedim, Zərifə xanım qarşıma çay qoymadan məni buraxsın. Bu da qəribədir ki, bir dəfə olsun mən o evdə qulluqçu görmədim. Bəlkə də mən az adamlardan idim ki, Heydər Əliyevi, Zərifə xanımı, o vaxt 10-11 yaşında olan gələcək Prezidentimiz İlham Əliyevi, bacısı Sevili ev şəraitində görürdüm.

Üstündən illər keçdi, sonralar daha əvvəlki kimi televizorlara o cür vaxtaşırı əl gəzdirməyə ehtiyac qalmadı. Neçə illər sonra Heydər Əliyevlə bir də rastlaşdıq.

1980-ci il idi, Azərbaycanın sovetləşməsinin 60 illiyi qeyd ediləcəkdi. Ancaq həmin ilin yayında keçirilən Olimpiadaya görə bizim yubiley mərasimini oktyabr ayına saxlamışdılar. Bir səhər sədr məni çağırdı ki, təcili özünü çatdır aeroporta, Heydər Əliyev Zərifə xanımla birgə bütün günü yüksək qonaqları qarşılamaqçün hava limanında olacaq. Onlarçün ayrılmış otağa televizor quraşdırmaq lazımdır, get, qaydaya sal, yaxşı göstərdiyinə əmin ol, qayıt gəl. Mən gedib çatanda Heydər Əliyevgil hələ aeroporta gəlməmişdilər. Qutunun içində təzə televizor hazır idi. Tez çıxartdıq, düzəltdik. Ancaq otaq antennası ilə televizor burada yaxşı göstərəsi deyildi. Çünki hava limanı ərazicə çökəkdə olduğundan ora dalğalar zəif çatır. Çıxdım ətrafa baxdım, aeroportun qurğularından biri kifayət qədər hündür idi, antennanı ora bənd eləmək olardı. Studiyaya zəng çaldım ki, 30-40 metrlik kabel göndərin. Kabel gəldi, qalxdım həmin hündür yerə, antennanı quraşdırdım, enib aşağıdakı işləri görə-görə artıq televiziyanın olduğu otağa yaxınlaşırdım. Beşcə dəqiqəlik işim qalmışdı. Bu ara gördüm hamı düşdü əlhaya, ora-bura qaçmağa ki, Heydər Əliyev gəlir. Ha yalvardım ki, mənə 5 dəqiqə vaxt verin, quraşdırıb qurtarıram. Mühafizə mənə heç qulaq asmaq istəmirdi. Dedim ki, yaxşı, heç olmazsa onda Heydər Əliyevə xəbər verin ki, televiziyadan mühəndis Rəhim buradadır, yenə sözümə məhəl qoymayıb məni kənarlaşdırdılar. Heydər Əliyevlə Zərifə xanım onlarçün ayrılmış otaqda bir qədər əyləşdikdən sonra getdilər eniş meydanına, təyyarəsi gələn Gürcüstanınmı, Özbəkistanınmı birinci katibini qarşılamağa. Qonaqları qarşıladılar, şəhərə yola saldılar, növbəti birinci katiblərin gəlişini gözləməkçün həmin otağa doğru addımlamağa başladılar. Mən elə yerə keçdim ki, Heydər Əliyev gendən məni görsün. Arif adam idi, təbii ki, hiss elədi özümü göstərirəm, elə gendən səsləndi ki, Rəhim, sən burada neynirsən, yaxına gəl görüm. Yaxınlaşdım, dedim ki, sizin otağa televizor quraşdırmağa gəlmişəm, hər şey hazırdır, bircə xətti televizora birləşdirmək qalıb, ancaq mühafizə məni yaxına buraxmır. Mühafizəyə çımxırdı ki, Rəhimi tanımırsız, bilmirsiz özümüzünküdür, niyə imkan vermirsiz işini görsün? Keçdim otağa, birləşdirdim kabeli, narahatlıqla televizoru açdım və sevindim, qəşəng göstərirdi. Sağollaşıb getmək istədim, yenə evlərində olan sayaq buraxmadılar, çay gəldi, qarşıma şirniyyat qoydular, yalnız ondan sonra getməyimə icazə verdilər.

Azərbaycan televiziyasının çöhrəsi olan insanlarasa Heydər Əliyevin münasibəti xüsusən seçilirdi. Söz yox, həmişə işi çox, vaxtı az, hər gününün saatları öncədən dəqiq bölünmüş olurdu. Ancaq köhnə televiziyaçılarla, özünün cavanlıq illərinin artıq televiziya veteranları cərgəsinə qoşulan dünənki gəncləriylə görüşəndə sanki onlardan ayrılmağa heç tələsmirdi. Şərqiyyə xanım Hüseynova xatırlayır ki, gəlişlərindən birində telestudiyanın foyesində qarşıladıq onu. Adam çox idi, Roza ilə mən bir qədər aralıda, sütunun arxasında idik, dedik bizi görməz. Amma nəzərləri bizi tutdu, dərhal səslədi ki, niyə uzaqda dayanmısınız, yaxına gəlin.

Roza xanım Tağıyeva isə danışır ki, hər il Teleteatrda YUNİSEF xətti ilə Uşaqların Beynəlxalq Televiziya və Radio Günü münasibətilə "Uşaqlar dünyanın sevincidir" devizi ilə tədbir keçirilirdi, mən də aparıcı olurdum. 1997-ci il dekabrın 14-də tədbirdən sonra Heydər Əliyev mənimlə xeyli söhbət etdi, axırda da dedi ki, nə sözün olsa, gəl de, köməkçim Dilarə xanımla əlaqə saxla, o mənə çatdırar. 1998-ci il dekabrın 13-ü idi. Sabah növbəti dəfə Teleteatrda uşaqların iştirakı ilə həmin tədbir keçiriləcəkdi, bilirdik ki, yenə Heydər Əliyev gələcək. Ancaq daha həmin verilişi mən aparmayacaqdım. Çünki biz köhnə nəsil diktorlara, ümumən diktor işinə studiyada münasibət dəyişmişdi, bizim hərəmizi də bir redaksiyaya atmışdılar, hərdən kadrarxası mətnlər oxuyurduq. Cib telefonuma zəng gəldi. Prezidentin köməkçisi Dilarə xanım Seyidzadə idi danışan. Soruşdu ki, haradasınız, Prezident sizinlə görüşmək istəyir, maşın göndərək? Özümü itirdim, nə hala düşdüm! Bir qədər toxtayıb dedim ki, zəhmət çəkməyin, özüm taksi ilə gələrəm. Getdim Heydər Əliyevin görüşünə. Məni çox mehriban qarşıladı. Dedi ki, sabah sizə gəlirəm, birdən yadıma düşdü ki, axı mən Rozaya söz vermişdim, onu qəbul edəcəyəm, sabah görəndə üzünə necə baxacağam, ona görə dəvət etdim ki, hal-əhval tutaq. Çox təşəkkür elədim, dedim ki, onsuz da sabah məni görməyəcəkdiniz. Təəccübləndi, soruşdu ki, niyə? Dedim, daha o verilişi mən aparmıram, indi yolu cavanlara verirlər. Gülümsündü ki, məgər sən cavan deyilsən? Dəstəyi götürdü, sədrlə danışdı. Sabahkı gəlişinə hazırlığın vəziyyətini öyrənəndən sonra soruşdu ki, verilişi Roza Tağıyeva aparacaq də? Dəstəyin o başından gələn cavabın ardınca dedi ki, axı niyə sən aparıcını yalnız öz zövqünə uyğun seçirsən, bizim zövqümüzü nəzərə almırsan?

Mənim həyatda sarsıntılarım da, çətin günlərim də olub. Ancaq o anlarda xoşbəxtliyimdən kövrəlirdim və fərəhlənirdim ki, arxamda mənə qiymət verən belə dağ var.

Ertəsi gün köhnə diktorların hamısına Azərbaycan televiziyasındakı soyuyan münasibət kökündən dəyişir. Roza xanımı isə Kinoproqram redaksiyasına baş redaktor təyin edirlər.

Televiziyanın Heydər Əliyevi, televiziyaçıların Heydər Əliyevi belə Heydər Əliyev idi!

Həyatının iri parçasını Azərbaycan efirinə həsr etmiş, sonralar Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri olarkən orada mətbuat katibi vəzifəsində işləmiş unudulmaz Aqşin Babayev bir dəfə mənimlə söhbətində Heydər Əliyevlə əlaqədar bir incə müşahidəsini bölüşdü. Dedi ki, Heydər Əliyev bir sıra hallarda özündən gələn ideyaları sanki hiss olunmadan ətrafına ötürür, sonra onlardan gələn təklif kimi qəbul edib icrasına başlayırd.

Vaxtilə Azərbaycan radiosunda xarici ölkələr üçün verilişlər hazırlayan redaksiyaların genişləndirilib baş redaksiyalara çevrilməsi, bu istiqamətin efirimizdə qüvvətləndirilməsinin qığılcımı da Heydər Əliyevin özündən gəlmişdi.

Teleradio Komitəsi elə onun özünün ötürməsi ilə Mərkəzi Komitəyə məktub yazır. Xarici ölkələr üçün verilişlərə rəhbərliyin qüvvətləndirilməsi, bu işin həcminin böyüklüyünü nəzərə alaraq Teleradioda, MK nomenklaturasına daxil olacaq "xaricə verilən proqramlar üzrə sədr müavini" ştatının təsis edilməsi, oradakı redaksiyaların baş redaksiyalara çevrilməsi haqda qərar layihəsi növbəti Büro iclasına daxil edilməkdən ötrü 1975-ci il martın 27-də Heydər Əliyevin masası üzərinə qoyulur. Ancaq aprelin 23-də Heydər Əliyev həmin sənədə belə bir dərkənar qoyur: "Bu təklif Nazirlər Sovetindən gəlməlidir". Başqa sözlə, bu, bizdən - Mərkəzi Komitədən gələn siyasi mahiyyətli bir qərar kimi yox, hökumətdən gələn, iş prosesinin özünün doğurduğu zərurət kimi həll edilsin. Verilən qərara görə Heydər Əliyevdən cavab soran olmayacaqdı. Ancaq istənilən məsələnin həllində bütün gələcəklərdə ortaya çıxa biləcək suallara cavablar bəri başdan hazır olsun deyə imzasını qoyduğu hər sənəddə bu təhər yüz ölçüb bir biçməklik Heydər Əliyevin iş dəsti-xəttinə daim xas oldu.

Və o vaxt həmin vəzifəyə də elə Aqşin Babayev təyin edilmişdi.

...İndi çatdırmaq istədiyim mətləbi sizə bu müqayisə rahatca anladacaq - mən əl yazısından kompüterlə işləməyə 1994-cü ildən keçmişəm, o vaxt üçün irəligetmiş sayılan "Toshiba Satellite" noutbukum vardı və yaddaşı 100 meqabayt idi, indi, 2023-cü ildə həmin əl bilgisayarlarının yaddaşı 1 terabaytdır, yəni 10 min dəfə çox. 1970-ci ildəki televiziyamızın texniki imkanları ilə bugünkü imkanlarının fərqi də təqbirən bu cürdür.

Telerejissor kimi Xalq artisti adına ilk layiq görülmüş Vasif Babayev 1969-cu ildə Heydər Əliyevlə əlaqədar çəkilişlərə rəhbərlik etməyə başlayanda 29 yaşı vardı və 1982-ci ildə Heydər Əliyev Kremldə işləməyə yola düşərkən hava limanındakı axırıncı çəkilişi yenə o, idarə edirdi. Düz 13 il kameraçıları ilə bərabər daim Birincinin yanında oldu və əlbəttə ki, Azərbaycan televiziyası bu illər ərzində Heydər Əliyevdən hansı qayğılar gördü, Vasifdən yaxşı bilən olmaz.

Vasif müəllimlə dayanmışdıq indi "Balaca studiya" dediyimiz, uzaq 1970-ci illərdə isə bizə xeyli böyük görünən, o çağlar hələ tələbəykən mənim də verilişlər apardığım pavilyonda və rejissor dostum keçmişləri andıqca, milli televiziyamızın uğurlar salnaməsini vərəqlədikcə vəcdə gəlirdi.

Deyir ki, 1970-ci ildə bu 50-60 kvadratmetrlik pavilyonda Fransadan olan mütəxəssislərin iştirakı ilə "Sekam" adlı rəngli studiya quruldu, "Tompson" adlı ilk rəngli televiziya kamerası quraşdırıldı. Moskvaya, Mərkəzi televiziyaya fəxrlə xəbər verdik ki, artıq bizim də rəngli studiyamız var. Bu, SSRİ-dəki ilklərdən idi. 1972-ci ilin dekabrında isə Heydər Əliyevin Mərkəzi Televiziyada Azərbaycanın qazandığı nailiyyətlərlə bağlı çıxışı olmalı idi.

Heydər Əliyevin həmin studiyadakı danışığı Mərkəzi Televiziya ilə verilir, Moskva da, bütün Sovet İttifaqı da görür ki, artıq Bakının öz rəngli studiyası var.

Bu gün bu fəxretmə adama sadəlövhlük kimi gəlir. Ancaq o vaxt Azərbaycan rəhbərinin respublikanın yüksəlişləri barədə, onlarda da olmasını digər sovet respublikalarının hələ arzuladığı rəngli studiyadan danışması bəhs edilən tərəqqi və uğurların göz önündəki daha bir təsdiqi və sübutu idi.

Heydər Əliyev sevdiyi, yüksək dəyər verdiyi televiziyaya səxavət qapısını ona görə ürəklə açırdı ki, vaxtın nəbzini həssaslıqla tutmağı bacaran idi. Vasif Babayev yada salır ki, Heydər Əliyev 1974-cü ildə komitəmizə Amerika istehsalı olan "Arriflex" kamerası, səs yazıları üçün "Naqra" avadanlığı, Avstriya istehsalı olan mikrofonlar, 1975-ci ildə isə "Tompson" kinoproyektoru alınmasına kömək etdi. Çox öyünürdük, SSRİ-nin ən aparıcı televiziyaları bizdə o dövr üçün belə ultramüasir avadanlığın olmasına heyrətlənir, həsəd aparırdılar.

...1996-cı il iyulun 6-sı idi, uca Heydər Əliyev Bakının uca nöqtəsindən danışırdı, onun səyləri ilə dikəlmiş və millətə qalacaq daha bir əsərinin açılış bayramı günündə tək bu qüllə ilə bağlı yox, əslində milli sərvətimiz olan radio-televiziyamızla bağlı nəsihətini, gələcəkdəkilərə vəsiyyətini edirdi: "Elə hesab etməsinlər ki, bu gün buraya yığışdıq, təntənə ilə mərasim keçdi, bir-birimizi təbrik etdik, bununla da qurtardı, radio-televiziya verilişləri əvvəlki keyfiyyətdə qalacaqdır. Və bilirsiniz, siz cavabdeh olacaqsınız. Cavabdehliyin də məsuliyyəti çox yüksəkdir, onu bilin!"

Bu gün Bakının rəmzlərindən birinə çevrilmiş Teleqülləmiz 1981-ci ildə tikilməyə başlamışdı. Heydər Əliyev 1 il sonra Azərbaycandan Moskvaya işləməyə getdi və yavaş-yavaş tikinti də söndü. 1993-cü ildə Heydər Əliyev təzədən qayıtdı və 1 il sonra bütün təlatümlü gedişata baxmayaraq, yenə qülləyə sarı çevrildi, illərcə yarımçıq qalmış tikinti dirçəldi və ikicə ilə tamamlandı. 15 illik bir yol. Heydər Əliyevin başladığı və bitirdiyi bu işin yarımçıq qaldığı aralıqdakı uzun üzücü müddətdə Azərbaycan Respublikasının rəhbəri kürsüsündə 4 nəfər oturdu. Teleqüllə qüssəli-qüssəli yol gözləyirdi. Qüllənin 15 illik tikilmə tarixi bu müddətdəki Azərbaycan rəhbərlərinin yalnız bir tikintiyə deyil, milli radio-televiziyamıza münasibətinin də tarixçəsidir. Tarix tutuşdura bilir və Tarix heç nəyi unutmur.

Heydər Əliyev Azərbaycan teleradiosunun həyətinə başlanğıcda mədənlərdən qüllə əvəzinə gətirilmiş qara neft buruğunu da görmüşdü, Azərbaycanın da, onun televiziyasının da nələrə layiq olduğunu da ömrü boyu əsla unutmadı. Heydər Əliyevin bütün millətinki saydığı, xalqın sərvəti hesab etdiyi radio-televiziyamıza rəğbətlərinin, qayğılarının, diqqətlərinin böyüklüyünü bir daha duymaqçün nə müfəssəl hekayətə, nə hansısa müqayisələrə ehtiyac duyulur. Bu sevginin və sədaqətin o Teleqüllə boyda şahidi var!

26 avqust 2023

Rafael HÜSEYNOV

Akademik

525-ci qəzet.- 2023.- 30 avqust.- S.8-9.