Ustadlarla birlikdə

Alman dostum Hans Yurgen yorulmaz bir tədqiqatçıdır. Onun Frankfurtdakı evi muzey kimidir. Xüsusilə Bakıdan gətirdiyi əsərləri, fotoşəkilləri ayrıca bir otaqda saxlayır. Azərbaycan deyəndə gözləri gülür. Hətta Azərbaycan türkcəsini yavaş-yavaş da olsa öyrənməyə çalışır, bəzi sözləri çox düzgün tələffüz edir. Onu Azərbaycana bu qədər bağlayan "Əli və Nino" romanı olub. Qurban Səid haqqında dünyanın müxtəlif ölkələrində nəşr olunan jurnallar, kitablar və fotoşəkillər onun arxivindədir. Qurban Səidlə bağlı harda xəbər, məlumat eşidirsə, hər şeyi riskə atıb ora gedir.

Keçən il İstanbula gəlmişdi. Onun bu dəfə kimin izində olduğunu düşünürdüm. Söhbət zamanı jurnalist və tərcüməçi Semih Yazıcıoğlu haqqında məlumat axtardığını dedi. 1971-ci ildə "Əli və Nino" romanını ingiliscədən türkcəyə çevirən Semih Yazıcıoğlu yaxşı jurnalist və tərcüməçi olsa da, yeni nəsil onu o qədər də tanımırdı. Hans Yurgenlə birlikdə Yazıcıoğlunun ömrünün sonuna qədər yaşadığı Büyükadaya getdik. Biz orada araşdırmalarımızı apararkən ona prof. Yavuz Akpınarın adını çəkdim. 1970-ci illərdə onun professorlar Abbas Zamanov və Pənah Xəlilovla yazışması ilə bağlı məndə müəyyən məlumatlar var idi. Anladığım kimi, Hans Yurgen daha da həyəcanlandı və Yavuz Akpınarla görüşmək istədiyini söylədi. Daha sonra Yavuz Akpınar haqqında məlumat toplamağa başladı. Yaradıcılığı və yazdığı əsərlər haqqında məlumat aldıqca ona heyranlığı daha da artdı. "Yalnız universitetdə bir komanda bu qədər işi yarada bilər" dedi. Təbii ki, bir xarici tədqiqatçının Yavuz abi ilə bağlı bu qiymətləndirməsi məni çox sevindirdi. Yavuz abi ilə qiyabi görüşüb bir neçə dəfə telefonla danışsaq da, hələ də onu görməmişdim. Mərhum İbrahim Bozyel və İrfan Murat Yıldırım ondan tez-tez danışırdılar. Mən onun çap olunmuş əsərlərini axtarırdım, tapıb oxuyurdum. Onun İsmayıl Qaspıralı və Rəsulzadə ilə bağlı araşdırmaları inanılmaz zəhmətin məhsulu idi. Bundan əlavə, türk dünyası ilə bağlı Türkiyədə aparılan ən məhsuldar və elmi araşdırmalar da ona məxsusdur. Bəlkə buna görə də Yılmaz Özkaya ilə Nazım Muradovun birgə hazırladıqları "Yavuz Akpınarın hədiyyəsi" adlı əsərin başlığında "Türkiyə ilə Türk dünyası arasında körpü olan Yavuz Akpınar" ifadəsi haqlı olaraq yazılmışdı.

İstanbulda keçirilən Beynəlxalq Türk Dünyası Mühacir Ədəbiyyatı simpoziumunda Yavuz abi ilə tanış olanda çox fərqli duyğular yaşadım. İllərin dostları kimi həsrətlə qucaqlaşdıq. Yavuz Akpınar həm heyran olduğum bir alim, həm eyni xatirələri yaddaşımızda saxladığımız dost, həm də həmyerlim idi. O, məndən illər əvvəl İğdır orta məktəbində oxumuşdu və İğdırla bağlı yaxşı xatirələri vardı. Ortaq dostlardan danışdıq. İbrahim Bozyeli həsrət və rəhmətlə andıq. Simpozium çox izdihamlı idi və uzun müddət söhbət edə bilmədik. Dedim ki, Hans Yurgen mütləq onunla görüşmək istəyir. O, "Kəndə gəlsə, görüşərik" dedi. Ədəbiyyat tariximizin əfsanəvi alimi Yavuz abi indi təqaüddə idi və Aydının bir kəndində öz bağ evində işləyirdi.

İstanbul Universiteti Ədəbiyyat fakültəsində Mühacirət Ədəbiyyatı Simpoziumunun keçirildiyi Füzuli, Zeki Vəlidi Toğan və Ahmet Caferoğlu salonları dəyərli professorlarla dolu idi. Yavuz abi mühacir ədəbiyyatının ilk nümayəndələrindən olan Cəlal Ünsi ilə bağlı açıqlamasını təqdim etdi. Açığı, Cəlal Ünsi haqqında çox az məlumatım var idi və bu təqdimatla yeni məlumatlar əldə etdim. Akademik Rafael Hüseynov "Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı fenomeni: Vətəndən Vətənə köçün bədii-elmi irsi" mövzusunu çox səlis bir dillə izah etdi. Bütün zal onu böyük maraqla dinləyirdi. Onun seçdiyi sözlər, ifadəsi ortaq türkcənin açarı kimi idi və zaldakı hər kəs tərəfindən başa düşülürdü.

Çoxdandır görmədiyim hörmətli alim prof. Əbdülhəmid Avşar milli şüurun formalaşma mərhələsini Kayseridə yaşayan uyğur türklərinin timsalında izah etdi. Azərbaycan alimləri çox maraqlı və vacib mövzular seçmişdilər. Professor Bədirxan Əhmədov "Mühacirət mətbuatında milli mübarizə", professor Vaqif Sultanlı "Azərbaycan köç ədəbiyyatında xatirələr" mövzusunda gözəl və təsirli çıxışlar etdilər. Vaqif Sultanlı ilə çoxdan tanış olsam da, onunla ilk dəfə idi görüşürdük. "İnsan dənizi" romanını 2017-ci ildə alman dilində çap etdirmişəm. Bədirxan Əhmədovla dostluğumuz çox qədim zamanlara gedib çıxır. Bədirxan hocanın yazdığı əsərlər də türk dünyası üçün çox əhəmiyyətli əsərlərdir.

Simpoziumda Akif Aşırlı və Nazim Muradov da maraqlı mövzularla çıxış etdilər. Akif Aşırlı "Mühacirətdə Saffet Məlik Zərdabinin jurnalistika irsi" mövzusunda təqdimatında çox maraqlı və yeni məlumatlar verdi. Nazim Muradov şair Osman Türkayın poeziyasında milli musiqi tərzlərindən nümunələr təqdim etdi. Simpoziumdan yadımda qalan digər iki təqdimat da mənim üçün çox vacib idi. Onlardan biri Mərmərə Universitetinin dosenti Mehdi Gəncəlinin "Mehtap" jurnalı araşdırması, digəri professor Vüsalə Musalının "Osmanlı İmperiyasında mühacir Azərbaycan şairləri" idi. Daha əvvəl Vüsalə xanımla Baninin yoldaşı Kocabəylə bağlı yazışmışdıq. "Ədəbiyyat qəzeti"ndəki yazısında Kocabey haqqında yeni məlumatlar var idi və mən onu çox diqqətlə oxudum. Simpoziumdan sonra da bu mövzuda yazışdıq.

Burada adlarını çəkdiyim şəxslərlə yanaşı, Yusuf Gedikli, Gülara Yenisey, İlhame Gültekin, Pərvane Bayram, Almaz Həsənqızı, Səlcuq Türkyılmaz, Sönmez Abbaslı Yurttaş, Saadet Kerimi, Atilla Corma, Ali Asker kimi elm adamları da simpoziuma dəyərli məqalələr təqdim etdilər.

İki gün davam edən simpoziumdan sonra əsl sürprizlə qarşılaşdıq. Hər il bir neçə dəfə İstanbula gəlsəm də, İstanbulun Bayrampaşasında Hüseyn Cavid adına Azərbaycan məktəbinin olduğunu bilmirdim. Məktəbin direktoru xanım Şərqiyyə Məmmədli bizi məktəbə dəvət etdi. Məktəbin giriş zalının divarlarından Azərbaycan Ordusunun şəhidlərinin şəkilləri asılmışdı. Şərqiyyə xanım həyəcanla bizi siniflərə aparır, tələbələrlə tanış edirdi. Bizi ayaq üstə qarşılayan, gözəl şeirlər söyləyən şagirdlərin üzlərində məktəbə gələn bu qədər insanın həyəcanı hiss olunurdu. Bir şagird həyəcanlanıb oxuduğu şeiri unudanda Rafael bəy təcrübəli müəllim kimi onu qucaqlayaraq "Siz şeirinizi oxumayınca sinifdən çıxmayacağıq" dedi. Uşaq bu dəfə unudulmuş şeirini böyük həvəslə oxudu. Rafael hoca haqlı olaraq "Bu tələbə şeirini oxumadan biz getsəydik, o, ömrü boyu bu həyəcanı xatırlayardı" dedi.

Məktəb müəllimlərinin hazırladıqları tortlar, samovar çayı və havada əks-səda verən gözəl Azərbaycan türkcəsi ikigünlük yorğunluğumuzu bizə unutdurmuşdu. Bədirxan Əhmədov və Akif Aşırlı ilə Boğazdan havaya qalxan qağayıların səsləri istiqamətində addımlayanda gözlərimiz sevincdən parıldayırdı.

Orxan Aras

525- ci qəzet.- 2023.- 1 dekabr.- № 218.- S. 10.