Müasir Vyanaya və Avstriyanın zəngin tarixinə səyahət

Həmin dövrdə Fransa prezidenti olmuş Jiskar d`Esten hökumət rəhbəri kimi AFR kansleri Helmut Şmidtin özünün razılığını aldıqdan sonra onun yəhudi olduğunu açıb demişdi. Fransa prezident onu da əlavə etmişdi ki, Hitlerin nasist məkanına çevirdiyi iki alman dövlətinin eyni vaxtdakı kanslerləri yəhudilər idi. Bunlardan biri 1970-83-cü illərdə Avstriyanın federal kansleri Bruno Krayski, digəri isə Almaniya Federativ Respublikasının 1974-1982-ci illərdəki kansleri Helmut Şmidt idi. Hitlerin məğlubiyyətindən və Holokostdan üç onillik sonra nasistlərin vaxtilə əksər hüquqlardan məhrum etdiyi yəhudilərin nümayəndəsi iki qonşu dövlətin hökumət başçılığına yüksəlmişdi. Hitlerin iyrənc əməlləri öz layiqli cavabını aldığı kimi, təqib və məhv edilən yəhudi mənşəli adamlar həm Almaniyada, həm də Avstriyada ən ali siyasi zirvəyə qalxmağa müvəffəq olmuşdular.

Valdhaym işi isə hər şeyi dəyişdi. 1985-ci ildə Kurt Valdhaym Avstriya prezidentliyinə namizəd oldu və onun müharibə dövründə Hitler ordusunda xidmət etməsi üzə çıxdı. O, Avstriyanın xarici işlər naziri və Birləşmiş Millətlərin Baş katibi olmuşdu. O, Krayski ilə birgə işləmişdi, lakin Valdhaymı amerikan sağları sevmirdilər, onun sovetlərin və ərəblərin xeyrinə olan mövqeyini İsrail tərəfdarları olan qruplar da bəyənmirdilər.

Sosialist strateqlərinə 1985-ci ildən Valdhaymın "qəhvəyi keçmişi" məlum idi. Ciddi təhqiqat başlandı. Bir il sonra mart ayında Ümumdünya yəhudi Konqressi bəyanat verdi ki, Kurt Valdhaym II Dünya müharibəsində Balkanlardakı hərbi cinayətlərdə iştirak etmişdir. Bu, onun rəsmi versiyası ilə kontrast təşkil edirdi. Bu məsələyə həsr olunmuş materiallarda göstərilirdi ki, Valdhaym öz keçmişi barədə yalan danışmışdır və alman müharibə cəhdlərinə, o, heç vaxt etiraf etmədiyi halda, əslində olduqca çox yaxın cəlb olunubmuş.

Ona olan hücumlara Avstriyada bircə cavab verildi ki, "Biz avstriyalılar kimi istəyiriksə, onu seçirik. Valdhaym həmişə olduğundan indi daha böyükdür". Avstriyalılar Valdhaymı həmin vəzifəyə seçilməsi lehinə səs verdilər. 1986-cı ilin iyulunda o, prezident seçildi, bir gün sonra isə buna görə kansler, öz vəzifəsindən istefa verdi.

Valdhaym işinə görə onun özü isə vəzifədən getməkdən imtina etdi, avstriyalılar anladılar ki, daxili qərarlar nəticədə xarici siyasətə də təsir göstərir. Qərb hökumətləri Valdhaymla qeyri-rəsmi görüşlərə qadağa qoydular və onun altı illik prezidentliyi dövründə dövlət başçısı kimi getdiyi ölkələr Vatikan, Kipr və bir sıra ərəb dövlətləri oldu. 1987-ci ildə müharibə caniliyində şübhəli bilinənlər barədəki Birləşmiş Ştatların Müşahidə siyahısına Valdhamın da adı salındı və ona ABŞ ərazisinə girmək qadağan edildi.

Avstriyada hərəkat davam edirdi. Valdhaymın prezident seçilməsindən beş il sonra parlamentin üzvü çıxış edərkən bunu qəbul etməyi vacib saydı ki, avstriyalılar keçmişdə yaxşı və pis olanlar üçün kollektiv məsuliyyətə şərik olmalıdırlar.

Vaxtilə Avstriyanı işğal etmiş, Avropanın çox sayda dövlətlərinin ərazilərini tutmuş Hitler Almaniyası ədalətin bərqərar olması kimi, ağır məğlubiyyətə düçar olmaqla, bu dəfə öz ərazilərinin bütünlüklə işğal olunmasına "nail" oldu. Səkkiz onilliyə yaxın dövrdə birləşmiş vahid Almaniya, öz ərazisində Almaniya Federativ Respublikasının və Almaniya Demokratik Respublikasınin yaranması ilə əks mövqelərdə dayanan iki dövlətin timsalında yenidən parçalandı. Vaxtilə milli birlik şüarı altında Hitler Avstriyanı anneksiya etmiş, Çexoslavakiyanı parçalamışdı. II Dünya müharibəsindən sonra isə almanların cəzalandırılmasının bir növü kimi, dövlət təkcə öz birliyini itirmədi, həm də az sonra bir-birinə yad münasibət bəsləyən iki ölkəyə çevrildi. Bəlkə də bu, onun tsiklop ambisiyalarına görə əlavə bir qisas növü idi. Hitler nasizminin törətdiyi, həmçinin özlərinin də əsasən kütləvi şəkildə bilavasitə iştirak etdikləri vəhşilikləri sonralar bütünlüklə məhkum edən almanlar bu yeni milli ayrılma bədbəxtliyinə lap əvvəllərdən dözə bilmirdilər və ADR-dəki hər cür təqiblərə baxmayaraq, əhalinin müəyyən hissəsi öz evini tərk edib, AFR-də nisbətən firavan və həm də insan haqlarının məhdudlaşdırılmasına yol verilmədən, sərbəst şəraitdə yaşamağa can atırdı. Nəhayət, 1989- ci ildə onları ayıran "Berlin səddi" uçuruldu (bu divar 1961-ci ildə Xruşşovun təşəbbüsü ilə Şərqi Berlin sakinlərinin Qərbə qaçmaq cəhdlərinin qarşısını almaq üçün tikilmişdi və fəth edilə bilməyən bir qaya hesab olunurdu) və iki yad sayılan ölkələrin birləşməsi baş verdi. Alman xalqına yönəldilmiş bu nisbi haqsızlıq, haqlı olaraq onun nasist rəhbərliyinin cinayətlərinə görə cəza kimi meydana gəlsə də, aradan qaldırılmalı oldu.

Əslində bu nəticə çar Solomonun mürəkkəb işi mühakimə etmə təcrübəsinə bənzəyirdi. Solomon da uşağı özününkü etməyə çalışan iki qadının, onlardan biri tam haqlı idi, mübahisəsini müdrikliklə həll etməyi bacarmışdı və körpənin iki yerə parçalanmasına yol verməmişdi. Yaxşı ki, dörd onillik sonra əvvəlki düşmənçilik yaddan çıxarıldı və dünya da Almaniyanın birləşdirilməsinə etiraz etmədi. Solomonun müdrikliyinə həsr olunmuş hekayəti Bibliyada belə təsvir edilir:

"Bir gün iki fahişə qadın gəlib, çar Solomonun qarşısında özlərini təqdim etdilər. Onlardan biri dedi: "Əlahəzrət, bu qadınla mən eyni evdə yaşayırıq və mən o evdə bir oğlan uşağı doğdum. Oğlum doğulandan iki gün sonra, o da həmçinin oğlan uşağı doğdu. Evdə yalnız biz ikimiz idik, başqa heç kəs yox idi. Sonra bir gecə o, öz körpəsini təsadüfən yanının altında qoyması nəticəsində, uşaq boğulub ölübmüş. O, həmin gecə ərzində, mən yatan vaxt oğlumu mənim yanımdan götürüb, öz çarpayısına aparmış, sonra isə ölü uşağı mənim çarpayıma qoyubmuş. Sonrakı günün səhəri mən oyananda körpəni əmizdirmək istədim və gördüm ki, o ölmüşdür. Mən ona daha yaxından baxdım və bildim ki, bu mənim uşağım deyildir".

O biri qadın isə dedi: "Yox! Diri uşaq mənimkidir, ölən isə səninkidir".

Birinci qadın cavab verdi: "Yox! Ölən uşaq səninkidir, sağ olan isə mənimkidir". Onlar bu qaydada çar qarşısında mübahisə etdilər.

Sonra çar Solomon dedi: "Hər ikiniz iddia edirsiniz ki, sağ olan uşaq onunkudur və ölü uşaq isə digərinə məxsusdur". O, qılınc gətirməyə adam göndərdi və qılınc gətiriləndə dedi: "Diri uşağı iki yerə bölün və bədənin kəsilmiş yarısını hər iki qadına verin". Həqiqi ananın ürəyi öz oğluna məhəbbətlə dolu olduğundan, çara dedi: "Əlahəzrət, uşağı öldürməyin, bu qadına verin". Lakin digər qadın dedi: "Onu heç birimizə verməyin. İşinizi görün və onu iki yerə bölün".

Bu vaxt Solomon dedi: "Uşağı öldürməyin! Onu birinci qadına verin, uşağın həqiqi anası odur" (Good Neüs Bible. The first book of Kings. 3: 16-28).

Solomonun müdrikliyi ədalətin zəfər çalmasına səbəb oldu və həm də onun şöhrətini minillər ərzində yaşatdı.

Alman nasistləri, Hitler Bibliyada təsvir olunan həyasız fahişə kimi təkcə bir uşağa haqsızlıqla sahib olmağı deyil, çox saydakı xalqları və yüz milyonlarla insanı öz əsarəti altına salmaq, qul etmək istəyirdi. Müttəfiqlərin orduları öz qələbələri ilə ədalətin bərpası və zəfəri üçün buna imkan vermədilər, nasizmin vəhşiliklərinə tam və birdəfəlik sədd çəkdilər. Nasizmin öz cəzası kimi Almaniya müharibədən sonra parçalanmalı oldu. Dörd onillik sonra alman xalqı özünün ayrı şəkildə yaşamasına və doğma ölkəsinin bölünməsinə dözməməsi nəticəsində, xalqın arzusuna və iradəsinə müvafiq olaraq, Almaniya yenidən vahid dövlətdə birləşdi. Çar Solomon bədbəxt ananın günahsız körpə uşağının iki yerə bölünməsinə razılıq vermədiyi kimi, iki dünya müharibəsindən, xüsusilə ikincisindən artıq ibrət dərsi götürən almanlar bölünmüş şəraitdə yaşamağın sona çatdığını hiss edib, ikinci dəfə və yenidən məhz dinc əsasda birləşməyi vacib saydılar.

Almaniyanın qitədə geniş təcavüzü ilə başlanan II Dünya müharibəsi isə atalarını döyüşdə itirmiş milyonlarla uşağın yetimlərə çevrilərək, ağır və əzablı həyat sürməsinə səbəb oldu. Çar Solomon bir uşağı anasına qaytarmaq yolunda müdrikliyini nümayiş etdirdisə, Müttəfiqlər isə birgə səyləri ilə dünya xalqlarının əksəriyyətinin arzularını həyata keçirərək, Hitler nasizminin insanlığa zidd olan dəhşətlərinə öz qələbələri ilə son qoydular.

Epiloq

Avstriya üzərinə tarix ağır çəkidə çökmüşdür. Bu, onun tarixi hakimiyyət axtarışı əhvalatları idi, həmin axtarışda Habsburq sülaləsi mərkəzi rol oynamalı idi. Habsburqlar feodal aqlomerasiyanı tutmaqda əsaslı qaydada uğur qazanmışdı və imperial hakimiyyət də yüksəliş üçün ölkəni bazaya çevirmişdi. İmperial Avstriyasının parlaq uğuru buna baxmayaraq, efemerial idi və imperial modeli artıq əldən gedəndə, modern milli dövlət kimi Avstriya yenə uğur qazandı. Yüksək milli sülalə hakimiyyəti kimi, Habsburq monarxiyası anormala çevrildi, onun "proqressin" səhv tərəfində olmasını avropalıların əksəriyyəti anladı.

Milli dövlət erasında Avstriya və avstriyalılar sonrakı problemlərin arasına düşdü. Avstriyanın alman kimliyi barədə XIX əsrdə Monarxiya qərara gəlməyəndə, bu, hiyləgər bir problemə çevrildi, monarxiya süqut etdi və Avstriya öz növbəsində Alman Avstriyasına və Avstriya Respublikasına çevrildi. Bu problemin həlli 1945-ci ildə ayrıca avstriyalı milli kimliyinin qurulması və ona uyğunlaşması ilə tanındı. Bununla Avstriya "normal" milli dövlətə çevriləndə, Avropanın müharibədən sonrakı tarixi əks istiqamətdə getməsi ilə, o da müstəqil dövlət kimi müasir Avropa İttifaqına doğru irəlilədi.

Avstriya tarixi mürəkkəb dialektik inkişaflarla xarakterizə olunurdu. Reformasiya ilə Kontr Reformasiya arasında XVI və XVII əsrlərdə gedən dramatik çəkişmə və ya XVIII və XIX əsrlərdə isə yeni meydana gələn rəqabət baş vermişdi.

Telman ORUCOV

(Ardı var)

525-ci qəzet .- 2023.- 2 dekabr, №219.- S.22.