Aktrisanın şirin-acı həyat hekayəti

Mən bu yazının müəllifinin gəlin gəldiyi ailəni dörd onillikdir ki, tanıyıram. Onun qayınatası ziyalı bir insan olmaqla, müxtəlif vəzifələrdə çox təmiz işləmiş, 90-cı illərdə biznes fəaliyyətinə keçmiş, ölkəyə Çindən, Rusiyadan, Belarusdan kənd təsərrüfatı texnikası gətirməklə yaxşı varlanmış, bizimlə qonşuluqda yaşadığı mənzildən təzə tikilmiş binada aldığı evə köçmüş, sonra oğlu Rafiqə də geniş mənzil almışdı. O, yaşlı vaxtı dünyaya gətirdiyi oğlunu, tələbə kimi hələ universitetin birinci kursunda oxuyanda öz biznesinə daxil etmiş, oğlu da özü kimi bu yeni sahədə istedadı və işgüzarlığı ilə seçilmişdi. Sonra köhnə dostum mənə oğlunun bir aktrisaya vurulduğunu və onunla evlənmək istədiyini də danışmışdı. Çox dəbdəbəli toy məclisi keçmiş, mən də dəvət edilmişdim. Səhhətimdəki problemlərə görə mən toyda iştirak edə bilməmişdim.

Sonra bir dəfə Rafiq və onun gənc arvadı İzolda ilə Sahil bağında görüşmüşdük. Qız öz nəzakətli davranışı, sadəliyi, bir az da utancaqlığı və ehtiramlı danışığı ilə mənim olduqca xoşuma gəlmişdi.

Son görüşlərimizin birində dostumun oğlu dedi ki, gənc xanımı ilk dəfə qələmini sınamaq üçün "Etiraf" adlı öz avtobioqrafik hekayətini yazmışdır və sizin yaradıcılığınızı mətbuatdan izlədiyinə və yazılar ona xoş gəldiyinə görə, ilk məhsulunu sizə göstərmək istəmişdir ki, əgər bəyənsəniz, onun çapına xeyir-dua verəsiniz. Yazının əsas cəhətinə gəldikdə, adamların və hadisələrin təsvirinin həqiqətə uyğun olması və ətrafındakılara qarşı öz münasibətindən asılı olmayaraq, onları real həyat səviyyəsində qələmə alınmasıdır. Heç bir hadisə malalanmamış, özünün və hətta ərinin nüfuzuna xələl gətirəcəyi imkanına da məhəl qoyulmamış, hətta valideynlərinin və yaxınlarının portetində də Leonarda da Vinçinin sfumatto üslubundan istifadə edərək, tutqun boyalara üstünlük vermişdir. Axı bizim dövrümüzdə sosial şəbəkə elə şərait yaratmışdır ki, Bibliyada ("Ekkleziast" kitabında) deyildiyi kimi, gizli qalan hər şey az keçməmiş açılır, hamıya məlum olur. Hətta nüfuzlu ailələr də öz həyatlarının bu vaxtadək gizli qalan cəhətlərini qoruyub saxlaya, ört-basdır edə bilmirlər. Qna görə də ölkədə iri vəzifə sahibi olan məmurların görünməmiş ifşa dalğası gedir və onlar vəzifədən uzaqlaşdırılırlar. Bu, xalq tərəfindən ədalətli iş kimi qarşılanmaqla, Prezidentin nüfuzunun yüksəlməsinə də səbəb olur.

Bir gün sonra Rafiq zəng edib, arvadı ilə birlikdə mənimlə kafelərin birində görüşmək istədiyini bildirdi. Mən etiraz etmədim, mərkəzdəki çoxsaydakı avropasayağı kafelərin birində görüşüb, kofe içdik. Onun xanımı İzolda çəkinərək dedi ki, ixtisasımla əlaqədar mən bədii ədəbiyyatı sevsəm də, çox mütaliə etsəm də, heç vaxt nəsə yazmağa cəsarət etməmişdim. Lakin Rafiq mənim həyatıma yaxşı tanış olduğundan, həvəsləndirib, mənə çəkinmədən avtobioqrafik tipli bir şey yazmağı məsləhət gördü. Onu da əlavə etdi ki, yazı milli ədəbiyyatımıza xas olan çox şeyi pərdə arxasında gizlətmək metodundan fərqli olduğundan, oxucular tərəfindən də maraqla qarşılanacaqdır. Mən çalışdım ki, həyatda rəhbər tutduğum kimi, yazıda da səmimiyyət prinsipinə əməl edim. Ona görə də onu "Etiraf" adlandırdım və əvvəldən axıradək Rafiqə oxudum. Onun məsləhəti ilə, heç bir düzəlişə yol vermədən yazını sizə göstərməyi qərara aldıq.

Sonra qız bəzəkli bir portfeldən kompüterdə yığılmış yazını mənə verdi. Mən evdə onu diqqətlə oxudum, yeniyetmə qızın və sonrakı aktrisanın həyatında baş verənlərdən heç nəyi gizlətməməsi, nəyəsə boya vurmaması mənə çox xoş gəldi. Müəllifi nigarançılıqda qoymamaq üçün ona kiçik bir məktub yazmağı qərara aldım:

"Hörmətli İzolda xanım! Əsərinizi, bir çox cəhətlərinə görə yazını belə adlandırmağa haqqım vardır, diqqətlə oxudum. Etiraf etmək istəyirəm ki, ilk qələm məhsulu olsa da, həm süjet, həm yazı tərzi, ən başlıcası isə yeniyetməliyinizdən başlayaraq, populyar aktrisa olmağınıza və ailə qurmağınıza qədər hər şeyi etiraf etməyiniz, heç nəyi gizlətməməyiniz, mövcud ictimai problemlərə və hər şeydən əvvəl özünüzə olduqca tələbkar və tənqidi yanaşmanız mənə güclü təsir göstərdi. Belə qərara gəldim ki, görkəmli aktrisa özünə səhnədən və ekrandan kənar da yeni bir rol seçmişdir və başlanğıcı da uğurlu saymaq olar. Əlbəttə, bu, yalnız mənim fikrimdir, daha obyektiv qiyməti yəqin ki, oxucu kütləsi verəcəkdir.

Lakin bir məsələni xüsusilə qeyd etmək istəyirəm. Siz məhəbbət mövzusuna çox toxunursunuz, bu, həm cismani hissiyata, həm də teatra bəslədiyiniz qızğın münasibətə aiddir. Görünür, təbiət sizi sevmək, vurulmaq üçün yaratmışdır. Yeniyetməliyinizdə baş verən təsadüf, gəncliyinizdə söz bolluğunun təsiri altında ilk sevginiz və onun uğursuzluğu, məhz məhəbbət okeanına baş vurmaq istəyinizdən meydana gəlmişdir. Lakin Rafiqin şəxsində siz ilk dəfə müdafiəyə heç bir ehtiyac duymadan, məhəbbət adlı əjdaha ilə tanış olmuş və bu vurğunluq sizi xoşbəxt ailə qurmağa gətirib çıxarmışdır. Əriniz də sizə həqiqi məhəbbət hissləri bəslədiyindən, sevginin şirin dadından artıq həzz almağa başlamısınız. Teatra sevginiz isə hələ məktəb illərindən başlamış və bütün həyatınızı çuğlamışdır. Daim sizi ağuşundan buraxmayan böyük ümidlərlə yaşamısınız və onların əksəriyyəti heç də puç olmamış, həyata keçmişdir. Bunu isə əsl xoşbəxtlik adlandırmaq olar.

Mənim yazınız barədə gəldiyim qənaət qısaca olaraq, bunlardan ibarətdir. Zənnimcə, "etiraf" sözü əsasən günahlarla əlaqədardır və xristian kilsəsi bundan bol-bol istifadə edir. Əsər isə heç də bütövlükdə günahlara deyil, həyat həqiqətlərinə həsr edilmişdir. Ona görə də sizin verdiyiniz adla razılaşmaq istəməzdim və ona yeni, daha doğrusu, mahiyyətə uyğun bir ad seçmişəm və güman edirəm ki, təklifimə etiraz etməyəcəksiniz. Yeni adına uyğun olaraq, bu, heç də sadə olmayan həyat hekayətini heç bir düzəlişə yol vermədən, bütünlüklə müəllifin öz redaksiyasında çapa verilməsini vacib sayıram".

Sonra İzoldanın həyat hekayəti kitab şəklində çap olunacaq və oxucuların ixtiyarına buraxılacaqdır.

"Səhnə pərdəsi bizi başqalarından ayırıb, izah olunmayan kastaya çevirir.

Mən səhnədə və ekranda xeyli populyarlıq qazanmış bir aktrisayam. Məndən xoşu gələnlər, sənətimin vurğunu olanlar çox olduğu kimi, vaxtilə subaylığımdan istifadə edib, mənə eşq elan edənlər də az olmamışdı. Uğurlu səhnə həyatı xalqın səni tanımasına, hətta sevməsinə səbəb olur. Aktrisa o qədər gözəl olmasa da, onun obraza girməsi, səhnə oyunu, qadına xas olan incəlikləri nəzərə çarpdırması da heç də müəyyən reaksiyasız qalmır. Tamaşaçılar arasında bunu qiymətləndirənlərə, kişi cinsindən olanların isə öz hissiyyatına layiq bir obyektlə üzləşdiyinə görə, sənə eşqə düşənlərə də rast gəlməli olursan. Əslində, aktyorun, aktrisanın əsl sevinc mənbəyi digər adamlar kimi heç də maddi qazanc deyildir, onun istedadının layiqincə qiymətləndirilməsidir. Əlbəttə, maddi cəhətdən mükafatlandırılma da adamı razı salır, çünki bu sahədə imkanlı rəfiqələri arasında öz vəziyyəti ilə öyünən səhnə adamlarına, aktrisalara rast gəlmək çətindir. Bu cəhəti nəzərə alaraq, mənə görə, onları ən çox maraqlandıran vacib ehtiyac, tamaşaçının sevgisidir, gənc aktrisa üçün isə hətta cavan kişilərin ona virtual da olsa vurulmasıdır.

Bu məsələdə bəxtimin gətirmədiyindən gileylənə, şikayət edə bilmərəm. Balerinaları andıran zəif bədənə malikəm, bunu səhnə üçün həm də bir üstünlük amili hesab edirəm. Mənə vurulanlar isə səhnədəki obrazda özümü guya cazibədar şəkildə təqdim etdiyimə çalışdığımı əsas götürərək, məni az qala dünya gözəli hesab edirlər. Bəzi incə xüsusiyyətlərim və hərəkətlərim də, əslində belə şişirdilmiş və səhv fikrə düşülməsində böyük rol oynayır. Mənim bədənim və xüsusən sifətim ağ rənglidir, dəyirmi üzümü gur qara saçlar haşiyələndirir. Deyilənlərə görə, fransızlar ağ bənizli qızları gözəl hesab edir, qarabənizlilərə isə anlaşılmayan laqeydlik göstərirlər.

Teatrda işlədiyimə görə, onun tarixi ilə də az-çox maraqlanmışam. Teatr sözü qədim yunanların "Theatron" kəlməsindən yaranmışdır, təqribən "baxmaq yeri" mənasını verir. İngilis dilində bu ifadədən əmələ gələn "theatre" sözü isə canlı tamaşanın oynanıldığı yer kimi başa düşülür. Tamaşaları yaradan ilk xalq da qədim yunanlardır. Bu, bizim eradan əvvəl 500-cü ilə yaxın olmuşdur. Onlar tamaşaları iki növə bölürdülər - faciəyə və komediyaya. Belə bölgüdən indi də istifadə olunur. İlk tanınmış pyes yazanlar da məhz qədim yunanlar idi. Onların arasında Esxil, Sofokl və Aristofan seçilirdi. Esxil və Sofokl dərin məzmunlu faciələr yazırdı, Aristofan isə "komediyanın atası" hesab olunmaqla, epoxanın problemlərini tənqidi qaydada təsvir edirdi. Onların bəzi əsərləri gəlib, bizim dövrümüzə çatmışdır və bu gün də tamaşaya qoyulur. Aşağıda onlardan birinin - Sofoklun "Çar Edip" pyesinin müasir quruluşda tamaşaya qoyulması barədə söhbət gedəcəkdir.

Qədim yunan pyesləri nəhəng amfiteatrlarda göstərilirdi, ona görə də adamların çoxu onları görə bilirdi. Yunanlar teatr barədə çox sayda parlaq ideyalara malik idi. Onlar səhnə üçün çox şey icad etmişdilər. Xor tamaşaçılara oynanılan pyesə baxmaq üçün məlumat verir, həm də mövzuları izah edirdi. Artistlər maskada olurdu, maska bütün üzü və başı örtürdü, yalnız göz deşikləri və ağız açıq qalırdı, üstəlik, parik də olurdu.

Teatr özlüyündə başqa bir aləmdir, aktyorlar və aktrisalar hansısa dram əsərini canlandırmaqla, səhnədə yeni, qəribə bir dünya yaradırlar. Onlar öz oyunları ilə tamaşaçıların əhval-ruhiyyəsinə və ruhuna təsir göstərir, axırıncılar əsl katarsis prosesini yaşamaqla, tamaşanı könüllərinə məlhəm kimi qəbul edirlər.

Bəzi izahlara görə isə, teatr qədim yunanların theatron - "görmək" sözündən meydana gəlmişdir, "tamaşa" deməkdir, qulağa və gözə çatmaqla, şüura təsir göstərir. Tamaşaçı sözü isə ona görə də "baxmaq" kəlməsindən çıxarılmışdır, həm də "eşitmək" mənasını verir.

Teatr tamaşa üçün olan bir yerdir, ona görə teatr binasının və zalının gözəlliyinə də ta qədimdən olduqca böyük fikir verilirdi. Teatrın oturacaqları bir qayda olaraq mərmərdən olurdu və aşağıdan yuxarıya doğru qövsvari oturacaq cərgələri yerləşirdi. Yunanıstanda bir teatrın 53 qövsü, vertikal qaydada yerləşən cərgələri var idi, buradakı yerlər tamaşaçı üçün idi. Səhnədə nümayiş etdirilən tamaşa isə xüsusi incəsənət növü olub, aktyorun publika qarşısındakı oyunu prosesində yaranırdı. Professional teatrdan başqa sərgərdan aktyorlar - jonqlyorlar, adamları güldürənlər də var idi. İtalyan maska komediyası -Komedia del arte isə XVI-XVII əsrlərdə çox məşhur idi.

Teatr ona məxsus olan paltara, artist truppasına və güclü səhnə oyununa malik olmalıdır. Tamaşada teatr jestləri və danışıq tərzi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Tamaşalar dramatik, tarixi və melodramatik növlərə bölünür. Tarixi tamaşalarda dünya liderləri görüşür, burada nitqin əhəmiyyəti daha böyükdür. Tarixi əsərlər adətən kədəri təsvir edir. Melodramatik tamaşa isə tamaşaçıların emotsionallığını yüksəltməyə xidmət edir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 6 dekabr,№221.- S.14.