Misraların
ahından çatılan ocaq
ƏLİZADƏ NURİNİN YAĞIŞ
POEZİYASI HAQQINDA QEYDLƏR
Onu boyaqlı sözlərlə təsvir etməyə
lüzum yoxdur, özü də, sözü də bənzərsiz
bir şairdir. On yeddi yaşında ilk şeiri rayon qəzetində
çap olunub. "Bir parça çörək"
adlı şeirlə oxucularının görüşünə
gələn Əlizadə Nuri hər sətrində obrazlı
söz axtarışına üz tutur. Şairin işıq
üzü görmüş poetik toplularının sayı
çoxdur. Bu çoxluğun içərisində
yağışla bağlı şeirləri toplanmış
bir neçə kitabı xüsusi diqqət çəkir. Pəncərəsində
ağlayan yağışla (Pəncərəmdə
ağlayan yağış, 1993) ilk kitabının sevincini
yaşayan şair bir qədər sonra "Durna lələyidi
bu yağış" (1996) deyir, ürəyi soyumayıb,
yağan yağışı "Ulduzların göz
yaşı"na (2004) bənzədir. Yekununda sevdiyi və onu
sevən oxucusuna "Sənə yağış gətirirəm"
(2023) söyləyir:
Sənə ocaq çatıram -
Misraların ahından.
Yağış dərirəm sənə,
Buludun budağından.
Şeiri "ürəyinin sapıyla tikən"
şair yuxarıdakı bənddə "misraların
ahı" və "buludun budağı" kimi söz birləşmələrini
yaradır ki, bu da yalnız onun özünə məxsus ifadələrdir.
Şeir oxucunu misra-misra bənzətmələr, obrazlı
deyimlər dünyasını aparır. "Çiçəklərin
qaşından üzük yonan" şair sevdiyinə
"axar çayın səsindən nəğmə
yazır".
Yeni poetik toplusu İsmayıl Şıxlı, Məmməd
Araz, Anar, Zəlimxan Yaqub, Ramiz Rövşən, Vaqif
Bayatlı Önər, Rüstəm Behrudi, Elnarə Akimova və
Əbülfət Mədətoğlunun Əlizadə Nuri
haqqında söylədikləri fikirlərlə
açılır, "Payız notları" adlı
müdrik deyimlərlə yekunlaşır. Məmməd Araz
yazıb ki, "Əlizadə Nuri çox yığcam
danışır, böyük mətləbləri
sıxıb şeir qəlibinə
sığışdırmağı bacarır". Anarın
diqqətini şairin "səmimi obrazları" çəkir.
Rüstəm Behrudini heyrətləndirən Əlizadə
Nurinin "hətta ölümün də fəlsəfəsini
və ilahi mahiyyətini mükəmməl
açması"dır. Elnarə Akimovaya görə,
şairin poeziyasında öz ifadəsini tapan fərqləndirici
xüsusiyyətlər "modernistik şeir
axtarışları, ekzistensial ovqat, metafizik düşüncə"
tərzidir. Əbülfət Mədətoğlunun diqqətini
çəkən cəhət şairin "lal suları
xatırladan" şeirlərinin "alt qatındakı
sunami"dir. Bu təqdimatlardan sonra oxucu Əlizadə Nurinin
söz dünyasının qapısını asanlıqla
döyür, onun bir dərya hikməti qədər dərin
olan poetik düşəncələrinə qəvvas kimi
baş vurmağa hazır olur.
60-ı adlayan şairin nəzərində
"Ömür yanmış zəmi"dir, bəlkə də
buna görə, "Su çəkən kağız kimiyəm"
deyir. Amma Əlizadə Nurinin altmışında da
yazdığı şeirlər qocaqat şeirlər deyil, hər
bəndində, hər misrasında eşq havası var. Bu bəndin
hər misrası fikri bir yana çəkir:
Bir quş qarğışından ölə bilərəm,
Bir söz yoxuşunda ölə bilərəm...
Bir qız baxışından ölə bilərəm,
Ancaq qorxuram ki, birtəhər çıxar.
Amma "birtəhər" çıxmır,
çünki şair sonrakı şeirində sevdiyinin
adına şəhər salır:
Mən sənin adına şəhər
salmışam,
Bu gün ad qoyuram küçələrinə.
Oturub şəhəri tumarlayıram -
Saçını sərmişəm gecələrinə...
Başqa şəhərlərə yaman dərd olub,
Udur acısını tütün şəhərlər.
Mən sənin adına şəhər
salmışam,
Qaçıb xəritədən bütün şəhərlər.
...Gəl, öz şəhərini göstərim sənə,
Uzaqda deyil ki, könlüm yanıdı.
Mən sənin adına şəhər
salmışam,
Ürəyim şəhərin baş meydanıdı.
Şair bu şəhəri ürəyinin sahillərində
tikib, özü bu şəhərin qala qapısıdır, təkcə
sevdiyinin adı bu qapıdan keçir. Bu da azdır, şəhərin
şahı şairin üz tutduğu qadındır:
Tanrı bu şəhərə səni şah
seçib,
Nə fərqi: sarayı, ya taxtı olsun.
Bir şəhər salmışam sənin adına,
Saldım ki, eşqin də paytaxtı olsun!
Bəzən şairin eşq meydanında
tanıdığı, dəyər verdiyi qadının
adı çəkilmir, Tanrı ona bağlama göndərir,
amma onun içindən gözlədiyi ad çıxmır.
Şair məyus olur:"Sevinc əkiləndə mən də
varıydım, Yada salmadılar biçində, qadın".
Sevgi qaçqını olan şair daldalanmağa ruh bənzərini
axtarır:
Hardasan, şəhlagözlüm?
Sən ən şirin acımsan.
Hələ də bilmirəm ki,
Dərdimsən, əlacımsan?
Yuxuma dağıtmısan
Saçının yumşağını.
Sən yoxsan, kim böyütsün
Bu sevda uşağını?
Yol tapıb çıxa bilmir,
Bu tinim, bu dalanım.
Mən sevgi qaçqınıyam -
Gəl, səndə daldalanım.
Ədəbiyyata səksəninci illərin poetik
axtarışları ilə gələn, amma ədəbi cərəyanlardan
uzaqda duran Əlizadə Nurini qələmdaşları ilə
birləşdirən onlarla oxşar baxışları
bölüşməsidir. Həmin illərin poeziyası
struktural və tematik axtarışları ilə yadda
qalır. Yaradıcılığı həmkarlarının
poetik politrası ilə səsləşən Əlizadə
Nuri yeniləşən, çağdaş oxucu tələblərinə
cavab verən kredosuna sədaqətini hər şeirində
nümayiş etdirir. Salam Sarvan, Böyükxan Pərviz, Zahid
Sarıtorpaq, Əlirza Həsrət və digərləri
sözün alt qatına enməyə, folklor dili ilə
danışmağa, hər sətirdə frazeologizm
yaratmağa meyilli idilər. Təsvir trafaretlərindən
qaçmaq, söz oynatmaq, sözlə oynamaq, ifadə yeniliklərinə
can atmaq ənənə şəklini almışdı.
Şeirə gətirdiyi yeniliklərinə görə
seçilənlərdən biri də Əlizadə Nuri idi.
Onun poetik axtarışları poeziyanın səviyyəsini
qaldırmağa, qafiyə xatirinə yazılan şeirlərdən
yüksəkdə dayanmağa xidmət edir və buna nail ola
bilir:
Nə olsun ki, yanımdasan? -
Nə Rumdasan, nə Çində.
Ayrı dünyalardayıq,
Eyni damın içində.
Bu, əkslikdirmi? Bəlkə kontominativ yaşamın
poetik təzahürüdür?! Şam qaranlığı
işıqlandırır, Əlizadənin qələmində
isə bu səhnənin təsviri başqa cürdür:
"Bir azdan gecəni əridər bu şam". El
arasında "gecə şam kimi əridi" ifadəsi var.
Fərqli deyimlər fərqli düşüncə və fərqli
yanaşma tələb edir: "Dərdə ağlamazlar, dərdi
ağladarlar". El isə bu fikri belə ifadə edir: Dərdinə
gül ki, ardınca dərd gətirməsin! Yağış,
su şairin, az qala, bütün poetik dünyasını
"isladır", şeirlərin adları da sanki leysana
düşüb:
"Hamı çıxır su üzünə"
"Aramızda yağış var"
"Sənə yağış deyirəm"
"Mən yağmuram, sən baharsan"
"Bu ömür islanmış
kağızmış, demə"
"Bir sevda qoynunda dərya salmışıq"
"Sən axar su kimisən"
"Deyəsən, o qızın Su idi adı"
"Hər adam bir damla yağış suyudu"
"Mən, qu quşları və... üşüyən
yağış"
"Mənim pəncərəmdə ağlayan
yağış"
"Bu ömür - bir qazan qardı"
"Verdim o dənizi qağayılara"
"Min göydələn yağışa"
"Yağış"
"Suyun simfoniyası"
"Dağ çayı yıxılıb dağdan,
ölərdi"
Siyahını uzadıb, oxucunu yormuram, amma
adlarını çəkdiyim şeirlərin heç biri
oxucunu yormur, əksinə, ovqat qaldırır, ruh yaradır. Hər
şeirin öz aurası var, cəlbedici, yeni deyimləri ilə
oxucunu çəkib aparan ritmi tematik yük özünəməxsus
şəkildə tamamlayır. Maraqlıdır ki, kitabın
sonunda oxuculara təqdim olunan bir, iki və üç
misralıq "Payız notları" poetik deyimlərinin də
bir qismi yağışa "bələnib", suya
"çəkilib".
Bir misralıq deyimlər:
Ay girib dənizə ləpələnirdi.
Suyu elə çoxalıb ki, boğulur dəniz.
Bir misra yağışda neçə heca var?
İki misralıq deyimlər:
İçinə bir gül budağı
düşmüşdü,
Bahar gəlmişdi suya.
Mən səni bu axan çaydan
Bir damla sutək götürdüm.
Bu da misrasının sayı ələ gəlməyən
deyim:
Dodaqlarının izi qalmışdı
Su içdiyin bulaqda.
Öpdüm suyu -
Öpdüm dodaqlarının
Suda qalan izini...
Əlizadə Nurini sözün
"havalandırdığı" şair də
adlandırmaq olar. İki ali məktəb bitirən, pedaqoji və
hüquq təhsili alan şair əmək fəaliyyətinə
inşaatçı kimi başlayıb, orta və ali məktəb
müəllimi, müxbir, hətta bələdiyyə sədri
vəzifələrində çalışıb. Necə deyərlər,
heç bir işdə "duruş" gətirə bilməyib,
doğulduğu Cəlilabada üz tutub və ata yurdu
Adnalıda yaşamağa üstünlük verib.
Özünün dediyi kimi, fərdi yaradıcılıqla məşğul
olmağa can atır. Şeirinin də mayası və
havası eldən gəlir. El içində yaşayıb, el
deyimlərinə üz tutur. Əlizadə Nurinin söz birləşmələri,
frazeologiyaları, ifadə və təsvir vasitələri
yerli-yataqlıdır. Bunu sadə dillə belə ifadə etmək
olar: Şair sözü sözə uydurur, müxtəlif mənalı
sözləri bir-birinə bağlayıb yeni çalar
yaradır, omonimləri, sinonimləri, çoxmənalı
sözləri poetik qəlibə salır. Yeni söz, yeni deyim
oxucunu şeirə bağlayır. Qulaq eşitməyən, dil
söyləməyən ifadələr Əlizadə Nuri
şeirinə təsvir və ifadə fəlsəfəsi gətirir.
"Sənə yağış gətirirəm"
poetik toplusu şairin ədəbi kredosunu qoruyub saxlayır.
Kitabda "Məhbus qadının məktubları"
adlı poema, şairin rus dilinə tərcümə
olunmuş şeiri və özünün rus dilindən tərcümə
etdiyi şeirlər də yer alıb. Kitabı varaqladıqca
oxucunu bu "havalı" şairin havası tutur, çəkib
öz dünyasına aparır.
Bilal ALARLI HÜSEYNOV
ADPU Cəlilabad filialının müəllimi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2023.- 9 dekabr, № 224.- S.20.