Əsgəri imperatora çevirən sevgi

Esse

İl başlayandan dünyadakı sinefillər - kinosevərlər bu filmi gözləyirdi desəm, şişirtmiş olmaram. Həm mövzusu, həm də baş rolda Yokin Feniksin oynaması filmi yayım tarixindən bir il qabaq məşhurlaşdırmışdı. Hətta deyərdim, film hələ çox səs-küyə səbəb olacaq. Həm kino tarixində qalacaq döyüş səhnələrinə görə, həm də fransızların indidən gündəmə gətirdiyi tarixi təhriflərə görə.

"Qladiator" filmiylə tarixi mövzulara özünəməxsus imzasını çəkən rejissor Ridli Skot bu filmdə də Napoleona fərqli bir baxış bucağı qurub. Tarixdə qazandığı zəfərlərlə, təhsil və mədəniyyət sahəsindəki islahatları ilə, etnik azlıqlara qarşı olan humanist davranışları ilə (özü də etnik azlıq idi), cəsarət və zəkasıyla rəngli, parlaq portretini çəkmiş Fransa imperatoru filmdə az qala dəli, nə etdiyini bilməyən və şəhvətə uduzmuş biri kimi göstərilir. Skot və filmin ssenaristi David Skarpa Napoleonu bir az da özlərinin şəxsi düşüncələri çərçivəsində təqdim ediblər. Həm rejissorun, həm də ssenaristin filmin çəkilişlərindən əvvəl saytlarda Napoleon haqqında səsləndirdikləri fikirləri onların bu mövzuda hansı cinahda dayandıqlarını aydın göstərir: Napoleonu fransızlar çox şişirdirlər.

Uzun sözün qısası, filmin məzmunu obyektivlikdən uzaqda bir yerdə, Ridli Skotun tarixi təhlillərindədir.

"Napoleon" filmi sevgi və müharibənin vəhdətində formalaşmış bir şəxsiyyətin böyüməsini, güclənməsini, tənəzzülünü, sonda isə sevgiyə və müharibələrə uduzmağını nəql edir.

Napoleon nə qədər güclü və ağıllı komandir olsa da, özünə güvəni olmayan, qorxaq, bəzən nə edəcəyini bilməyən və tərəddüdlü biri kimi göstərilir. Bu özgüvənsizlik, şəxsiyyətinə olan nagümanlığı onun şəxsi həyatında da əngəllər yaradır. Sevgilisiylə münasibətləri onun - dünyaya meydan oxuyan bir imperatorun qadın qarşısındakı acizliyini, gücsüzlüyünü göstərir. Həyat yoldaşı Yozefinanın, Napoleon səfərdə olarkən, bir zabitlə xəyanətini bağışlaması qadın iqtidarının Napoleon üzərindəki təsirlərini bir az da hegemonlaşdırır. Xülasə, Napoleon və Yozefinanın ailə həyatında dominant tərəf ikincidir.

Həyatında tək sevdiyi, seçdiyi qadın öz xarakteri ilə Napoleonun bütün eqosunu qırır. Ordunun başında dayanan, Avropanı ayaqları altına alan imperator sevimli Yozefinasının yanında həlim, gücsüz birinə çevrilir.

Fransızların filmə tutduqları iradlardan birincisi budur. Onlar imperatorlarının Yozefinanı bu qədər çox sevdiyini, ona bu qədər möhkəm bağlılığını qəbul etsələr də, göstərildiyi kimi acizanə bir məhəbbət yaşamadığını da vurğulayırlar.

Tez-tez, hər döyüş səfərində Napoleonun Yozefinaya məktublar yazdığını, ondan güc aldığını göstərən Ridli Skot imperatoru bu münasibətdə həddindən artıq bağlı tərəf kimi göstərməklə həqiqi şəxsiyyəti haqqındakı fikirləri də ziddiyyətə salır.

Fransız izləyicilərin başqa bir iradı "Rusiya ilə münasibətlərin həqiqətə uyğun olmadığı" barədədir. Fransız tənqidçilərdən fərqli olaraq amerikalı sinematoqrafçılar Rusiya ilə müharibə məsələlərinin, xüsusən buz üzərindəki döyüşü canlandıran həmin möhtəşəm səhnəni film tarixinin ən yaxşılarından biri kimi qiymətləndirirlər.

Fikrimcə, buz üzərindəki döyüş, fransızların rusları və birləşmiş orduları xüsusi taktika ilə buz üzərinə gətirmələri, sonra həmin buzları toplarla vurub əsgərləri suda boğmaları, həqiqətən, əfsanələşəcək səhnələrdir. İstər Skotun, istərsə də Feniksin karyerasında bu səhnənin yeri fərqli olacaq.

Və sondakı rəqəmlər... Fransız xalqını Skotun üstünə diş qıcamağa məcbur edən o rəqəmlər... Rejissor filmin sonunda, final səhnəsindən sonra möhtəşəm bir musiqinin harmoniyasında Napoleonun iştirak etdiyi döyüşlərdə ölən əsgər və sivillərin sayını yazır. Beşrəqəmli, altırəqəmli qorxuducu saylar tamaşaçını Napoleon haqqında bir də fikirləşməyə məcbur edir. Görünür, Skot bununla məşhur Fransa imperatorunu "soyqırımlar törədən ac canavar, qana doymayan bir bədheybət" kimi təqdim etmək istəyib.

Yozefinanın ölümü ilə Fransanın tənəzzülü başlanır. Yozefinasını itirən Napoleon qələbə çala bilmir. İkinci sürgündə həyatının sonuna qədər ona məktublar yazır.

Skota görə, Napoleonu imperator edən, ona bu əzmi və cəsarəti verən sevgilisi Yozefina idi. O olmasa, Napoleon heç kim idi. Napoleon Yozefinanın varlığıyla güclüdür. Bu sevgi onu əsgər rütbəsindən eqosu ilə dünyanı ayaqlayıb keçən, Avropaya qan udduran imperatora çevirib. Napoleon sanki məhz o qadına görə döyüşür, onun üçün qələbə çalırdı. Çünki sarayda təklikdə qalanda arvadına qürurlanaraq danışacağı başqa heç nə yoxdur. Ona görə də daha çox qələbə qazanmalı, daha çox adam öldürməli, daha çox ölkə işğal etməlidir.

Filmin musiqi və rəngləndirmə effektləri o qədər canlıdır ki, sanki günümüzdəki müharibələri izləyirsən. Rejissor tarixin tozlu səhifələrini yeni vərəqlərdə, daha canlı təsvir edir. Əlbəttə, bəzi səhnələrin çox canlı şəkildə önümüzdə dayandığı filmin "ciddi qüsurlarından biri" də effektlərin Napoleon şəxsiyyətinə yansıdılmaması sayılır. Kameralar Napoleona çevriləndə sanki hər şey öləziyir. Ssenarist Skarpa bunu məqsədli şəkildə etdiklərini deyir.

Həmin canlı səhnələrdən bəziləri bunlardır: Moskvanın Çar Aleksandr tərəfindən yandırıldığı səhnə. Fransızlara təslim olmaqdansa Aleksandır paytaxtı yandırır. Səhnə möhtəşəmdir, başqa nə cür ifadə edim bilmir. İkinci portret tacqoyma mərasimidir.

Bu əsər Napoleonun şəxsi rəssamı Yak-Lui David tərəfindən təxminən iki ilə çəkilib. İlk dəfə 1808-ci ildə sərgilənən əsər hazırda Luvr muzeyindədir. Bir başqa kopyası da Versal sarayında sərgilənir. Rəsm əsəri neoklassisizm cərəyanının ən böyük nümunəsi hesab olunur. Bu portretin və tacqoyma mərasiminin tarixdə qalmasının səbəbi isə başqadır. Avropada imperatorların, kraliçaların tacını papalar qoyur. Kilsənin əmri və duaları ilə. Napoleon tarixdə bu qanunu tapdalayaraq öz tacını özü qoyan imperator kimi anılır. Arvadı Yozefinanın da tacını öz əlləri ilə qoyur. Portret də məhz həmin hadisəni canlandırır. Filmin kult səhnələrindən biri həmin əsərdən ilhamlanıb.

Feniksin bu filmdəki ifası haqqında nəsə yazsam, təkrar olacaq. Çünki bütün filmlərində əsrarəngiz ifasıyla diqqətdə qalan, "Oskar" mükafatı qazanmış aktyor, Napoleon obrazını da uğurla canlandırıb. Çoxunun ağlında Napoleon elə Feniksin siması ilə qalacaq.

Napoleon ikinci sürgündə ölür... Yozefinasız. Və bu sözləri pıçıldayaraq: Fransa... Ordu... Yozefina..

Rəvan Cavid

525-ci qəzet.- 2023.- 9 dekabr, № 224.- S.17.