Bayrağımız: dünəndən bu günə

"Cümhuriyyət Bayrağı" haqqında qeydlər

"Cümhuriyyət Bayrağı" kitabı Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçrəngli, ay-ulduzlu bayrağının qəbul edilməsinin 105-ci ildönümünə və bu bayraq uğrunda can verən şəhidlərimizin əziz xatirələrinə ithaf edilib.

Kitabın yazarı, tədqiqatçı və kolleksioner, Dövlət Proqramı çərçivəsində İstanbul Universitetində doktorantura təhsili alan Dilqəm Əhməddir. Kitabda bayrağımızın keçdiyi 105 illik tarixi yol öz əksini tapıb.

Dilqəm Əhməd məlumatları kitabda yeddi bölmədə sistemləşdirib. Bunlar; "Cümhuriyyətin ilk bayrağı", "Üçrəngli bayraq Cümhuriyyət dövründə", "Alovlu gerb", "Mühacirətdə qorunan bayraq", "Bayrağımız qadağan günlərində", "Meydanda və səngərdə bayraqdarlar", "Qarabağa sancılan müzəffər bayraq" bölmələridir.

Kitab ilk səhifədən oxucunu cəlb edir. Oxunaqlı olmasının səbəbi isə zəngin materiallar ilə dolu olmasına baxmayaraq, göz yormamasıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünə aid bayraqların şəkilləri kitabı daha da dəyərli edir.

Cümhuriyyətin ilk bayrağı qırmızı parçadan, ağ aypara və səkkizguşə ulduz təsviri ilə 21 iyun 1918-ci ildə dövlət bayrağı kimi qəbul edilmişdi. Bu bayraq Osmanlı dövlətinin bayrağı ilə eyni olduğu üçün 9 noyabr 1918-ci ildə üçrəngli yeni bayraq qəbul edildi. Dövrün mətbuat orqanlarında, "Azərbaycan" qəzetində və xüsusilə 11 noyabr tarixli sayında bu haqda geniş yazı dərc edilib.

Kitabda Cümhuriyyət bayrağındakı rənglərin mənası ilə bağlı geniş araşdırmalar yer alır. M.Ə.Rəsulzadə, Ü.Hacıbəyli, Dr.M.Kəngərli və digər siyasi xadimlərin məqalə və çıxışları kitabda özünə yer tapıb.

Azərbaycan bayrağının rəngləri görkəmli ictimai-siyasi xadim Əli bəy Hüseynzadənin "türkləşmək, avropalaşmaq, müasirləşmək" fikirlərini ifadə edir. Bu ifadələr türkləşmək, islamlaşmaq və avropalaşmaq (müasirləşmək) ideyası bu gün azərbaycançılıq və müasirlik doktrinasının yaranmasında mühüm rol oynayır. Kitabda dərc olunan yazıların tədqiqi və hərtərəfli öyrənilməsi müasir dövrümüzdə də aktual məsələlərdəndir.

"Cümhuriyyət Bayrağı" kitabının bayraqdan əlavə milli simvolumuz olan "Alovlu gerb" haqqında olan hissəsində isə hökumətin qərarları sırasında ilk olan və 1919-cu ilin martın 23-də "Azərbaycan" qəzetində dövlət gerbi və möhürü layihələrinin hazırlanması üçün müsabiqə elan olunması qeyd edilir. Faktlara əsasən, "Odlu Yurt" jurnalının 28 may 1930-cu ildə çıxan 16-cı sayının qapağında "Milli Azərbaycan Arması" yazısı ilə gerbin təsviri verilib.

Azərbaycan Cümhuriyyətinin işğalından sonra üçrəngli bayrağımız 3 may 1920-ci ilədək parlament binasında dalğalanıb. İşğal dövründə dövlət bayrağımızın qorunması gizli şəkildə olurdu. Vətəndən kənarda yaşamağa məcbur olan həmyerlilərimiz Azərbaycan bayrağını qürbətdə yaşatmağa çalışıblar. Dövrün mətbuat orqanlarında üz qapaqlarında belə Azərbaycan bayrağı təsvir olunurdu ("Yeni Kafkasya", "Odlu Yurt", "Azeri Türk" və s).

"Cümhuriyyət Bayrağı" kitabında xarici ölkələrdə ucaldılan bayraqların simvolları barədə də geniş məlumatlar əldə edə bilirik.

Kitabda həmçinin çox maraqlı başqa bir məlumata da yer verilib: Mühacir azərbaycanlı, pilot Məhəmməd Altunbayın həyatı ilə bağlı Türkiyədə çəkilən "501 nömrəli hücrə" adlı filmdə Azərbaycan rəmzləri istifadə olunub. Faktlara əsasən, 1967-ci ildə çəkilmiş filmin girişində Azərbaycanın himni səslənir.

Kitabın xatirələr və tarixi şəxsiyyətlərə fokuslanan hissələri var ki, oxuduqca bayrağımıza olan sevgi daha da artır. Gülmirzə Bağırın əmanət gətirdiyi bayrağımız hazırda Milli Azərbaycan Tarixi muzeyindədir. Kitabın içərisində yer alan foto-şəkillər xüsusilə mənbə baxımından önəmlidir.

Tarixin acı və kədərli günlərini bayrağımızın keçdiyi çətin sınaqlar ürək ağrısı ilə qələmə alınıb. Meydan hərəkatı dövründə ucaldılan şanlı Azərbaycan bayrağı vətəndaşlarımıza ümid və azadlığa tam inamın simvolu idi. 1988-ci ildə başlayan Milli Azadlıq Hərəkatı dövründə 68 illik qadağadan sonra ilk dəfə olaraq üçrəngli Azərbaycan bayrağı meydanda görünüb. Meydan hərəkatı dövründə ilk bayraqların kimlərin hazırlaması ilə bağlı dövrün şahidlərinin xatirələri var.

Prof. Nəsiman Yaqublunun ilk bayrağı hazırlayanlar haqqında verdiyi bilgilərə əsaslanan yazar kitabda Bəxtiyar Tuncayın anası - Şahverdiyeva Sura Səfər qızı haqqında geniş məlumatları oxuculara təqdim edir. Üçrəngli bayrağımızı Qız qalası üzərində dalğalandıran Faiq Həsənov haqqında da məlumatlar verilir. Azərbaycanın mərd oğulları olduğu kimi, cəsur və zəhmətkeş xanımları da var. İşğal dönəmlərində mərd Azərbaycan xanımları bayrağımızı toxuyaraq cəbhəyə və meydanlara göndərirdilər. Bu baxımdan Gültəkin ananın rolu misilsizdir. Ziyalı Azərbaycan xanımı müharibə dövründə yun əlcəklər və bağlamaları Qarabağa göndərirdi. Bayrağını qəlbdən sevən bu xanım hər gün hər gecə bayraq hazırlayırdı. Meydan hərəkatı zamanı onun hazırladığı bayraqlar səmada dalğalanırdı. 7 iyun 2023-cü ildə millət vəkilli Mirmahmud Mirəlioğlu Gültəkin ananın toxuduğu və 17 noyabr 1988-ci ildə meydanda dalğalandırılan bayrağı Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinə bağışlayıb.

Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə cəbhə üçün bayraq tikən xanımlardan biri də Laçın Bağırova olub. Bu mərd xanım vətənin çətin günlərdən keçən dövründə bayraq tikərək əsgərlərimizə göndərirdi.

"Cümhuriyyət bayrağı" kitabının ən əsas hissəsi məhz müasir dövrdə də bayrağımızın keçdiyi inkişaf yolunun işıqlandırılmasıdır. 2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin cəbhəboyu törətdikləri təxribatlara cavab olaraq Azərbaycan Ordusu əks-hücum əməliyyatına başladı. Tarixə 44 günlük müharibə kimi düşən Vətən müharibəsi ordumuzun şanlı qələbəsi ilə yekunlaşdı. Şanlı Azərbaycan bayrağı doğma yurdunda dalğalandı. Bundan qürurverici heç nə ola bilməz.

Oktyabrın 4-də Cəbrayıl, 9-da Hadrut qəsəbəsi, oktyabrın 17-də Füzuli şəhəri, oktyabrın 18-də Xudafərin körpüsündə, oktyabrın 20-də Zəngilan, 25-26-da Cəbrayıl, Qubadlı, 8 noyabr Şuşa şəhərində bayrağımız dalğalandı. Noyabrın 9-dan 10-na keçən gecə Üçtərəfli Bəyanat imzalandı. Bununlada Ermənistan noyabrın 20-də Ağdam, 25-də Kəlbəcər, dekabrın 1-də Laçını təhvil verməli oldu. 19 sentyabr 2023-cü ildə həyata keçirilən antiterror tədbirlərindən sonra isə Xocalı, Xocavənd, Xankəndi, Ağdərə şəhərləri, Əsgəran qəsəbəsi terrorçu qruplaşmalardan təmizləndi. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş ərazilərimizi ziyarət edib, orada dövlət bayrağını ucaldıb.

Kitabda bayrağımızın keçdiyi bu şərəfli yol peşəkarlıqla əks etdirilib.

Mehin VƏLİYEVA

525-ci qəzet.- 2023.- 12 dekabr, № 225.- S.13.