Pıçıltı ilə haray çəkən ədib

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində silinməz izlər buraxan ədiblərimizdən biri - Mirzə İbrahimov öz amalını nəcib pıçıltıyla hayqıran yazıçı olub. Bəli, pıçıltı ilə haray vəhdət təşkil edir onun qüdrətli qələmində. Bu qədər coşqun, hərarətli arzuların belə nəcib cümlələrlə inci kimi, zərgər dəqiqliyi ilə düzülməsi böyük bir təlatümlə həzin axan şəffaf dağ çayına bənzəmirmi?! Çox bənzəyir.

Mirzə İbrahimovun bu tufanı insanı susqun düşüncəyə sövq edir. Ancaq böyük bir məsuliyyətlə yüklü düşüncəyə, məsuliyyətin ağırlığına rəğmən, insanı yormayan, qəlbində daima var olan bir "toxum"un cücərdiyini hiss etdirən, ümid verən, hərəkətə sövq edən bir düşüncə. Və tamam-kamal, məqsədi, məramı aydın, müqəddəs bir düşüncə. Hansı ki özündə elə bir ülvi qüdsiyyəti var edir ki, biz o müqəddəs məqsədi sadəcə "duya bilən, hiss edə bilən dərk edər" desək, haqsızlıq etmiş olarıq. Çünki hiss etməyən necə qəlblərdə yaşamaqdadır, o şanlı "toxum". Biz elə bir "toxum"dan danışırıq ki, azca rütubətdən belə nəmlik qaparaq cücərib öz qabığından çıxar. Ona bir balaca nəmlik lazım olduğu üçün rütubəti belə MÜQƏDDƏS YOLDA hədəfinə bəhanə edər. Odur ki, bilməli, öyrənməli, öyrəndikcə hiss edib fərqinə varmalıyıq ürəyimizdə qabığından çıxmağı gözləməkdə olan "toxum"un varlığını. O, elə bir "toxum"dur ki, qabığından cücərib çıxdığı vaxt dərhal yaşıllaşıb böyüyəcək, qol-budaq atacaq, həyat ağacıtək yeri-göyü saracaq. Açdığı çiçəklərin rayihəsi iki cahanı bürüyəcək, kölgəsinə yığılanlar əzəmətindən, səxavətindən heyran qalacaq.

Biz "toxum"un mövcudluğundan və gələcək zamanda barlı-bəhərli ağac olacağından danışırıq. Çünki biz həmin GƏLƏCƏK GÜNƏ inanırıq. Bəs nə etməliyik? Öncə hər bir fərdə Firudinin Sərxana yanaşdığı kimi yanaşmalıyıq. Sərxanlara da Fəridələrin iradəsinin fərqinə varmaqda vəsilə olmalıyıq. Daha aydın danışmalı olsaq, Mirzə İbrahimovun ney səsi kimi ruhumuza işləyən əsərlərini qəlbimizin gözü ilə, dərindən baxıb görməliyik. Biz ədibin bütün əsərlərinin istiqamətinin bir yönə doğru olduğunu asanlıqla hiss edirik. İstiqamət bir olsa da, hədəfə doğru gedilən yoldan istiqamət nöqtəsinə qədər çox yolların, cığırların eniş və yoxuşunun şahidi oluruq. Bax, həmin başlanğıc nöqtəsindən hədəf nöqtəsinə qədər məsafə aralığındakı ziqzaqlar, ədibin öz dili ilə desək, "həyat yolunun sürüşkən döngələri" bizə çox şey öyrədir. Bizə yolun hamar olmadığını, hər dərə-təpəsini, daş-kəsəyini, ensiz, tikanlı cığırlarını, çınqıllı yamaclarını bir-bir göstərir. Deməli, biz gözüaçıq olmalı, bizə verilən dəyərin fərqinə varmalıyıq.

"Bizə verilən dəyər" ifadəsində məqsəd, böyük yazıçının topluma verdiyi dəyər, dolayısı ilə hər bir fərdi toplumun bir hissəsi kimi yüksək səviyyədə dəyərləndirməsidir. Bu anlayışı maraqlı bir yanaşma ilə təsvir etsək, cümlə tam yerinə düşər: "Sən, tərəzinin gözündəki düyülərin çəkisini tamamlayacaq sonuncu düyüsən (və ya ola bilərsən)". Mirzə İbrahimov, bax, eynən bu şəkildə çatdırır bizə fərdin cəmiyyətdəki yerinin nə dərəcədə zəruri əhəmiyyətə malik olduğunu. Necə ki əsərlərində, xüsusən "Gələcək gün" romanında bunu bir çox obrazların simasında görürük. Firudinin ətrafına topladığı yoldaşlarından demək olar ki, ilkini Sərxan təşkil edirdi. Sərxan obrazının insanda ilk yaratdığı təəssürat mənfidir. Lakin Firudin bu kobud, qəddar, bir qədər qapalı, qaradinməz insanın daxilindəki nəcib şəxsiyyəti görür və üzə çıxarır. Eyni zamanda Sərxanın həyat yoldaşı Fəridənin qəlbindəki iradə, azad və mütərəqqi düşüncələr Firudini heyran edir, özünün gördüyü kimi Sərxanın da görməsinə nail ola bilir. Sonrakı hadisələr onun nə qədər haqlı olduğunu göstərir. Sərxanın zəif, aciz olaraq gördüyü, sıxıntısını belə bölüşmədiyi, heç bir haqq tanımadığı xanımı onunla bir amal uğrunda mübarizə aparan yoldaşı olur. Özü də ağıl, fərasət və məharətinə görə heç də əks cinsin nümayəndələrindən geridə qalmayan bir yoldaş...

Mirzə İbrahimovun əsərlərində sadəcə onun həyatının, dövrünün aktual problemlərinin əksini görmürük, bəşəri və milli problemlərin ən əhəmiyyətli, bəlkə də, tam kökünü təşkil edən məsələlərə toxunduğunu görürük. O, sadəcə problemi göstərmir, onun həlli yollarını da məharətlə izah edir. Mirzə İbrahimov bir ocağın yanması naminə ürəyini yerindən sökəcək cəsarətə sahib "gələcək" arzu edir. Məhz həmin ürəyə sahib gələcək, bir TONQAL BAŞINDA bütünləşə bilər. Elə bir bütünlük ki, əzəl-əbəd daim olsun. Və inşallah olacaq da... Çünki bizim də Alparslanların qabağına çıxacaq şir ürəkli Elcanlarımız var. Çünki o tonqal dünən, bu gün deyil, o tonqal min illərlə var olub. Külü istidir, közü, qoru sağlamdır, odu da var, çox şükür. Amma əzəmətini, bütünlüyünü, kamal halını alması üçün çox odun yanmalıdır. Buna görə də hər birimiz odun daşımaqda öz boynumuza düşən öhdəlikləri layiqincə yerinə yetirməliyik. Bunda bir Nəmrud tonqalının böyüklüyü olmaqla yanaşı, biz o odunları daşımaqda Nəmrudun qulları kimi məcburiyyətdən, qorxudan yox, Elcan kimi, yeri gələndə ürəyimizi sinəmizdən qoparacaq məhəbbətlə, eşqlə, şövqlə çalışmalıyıq ki, Ağrı dağının əzəməti kimi öz vüqarının tam halına qovuşsun "tonqalımız".

Ağır, əzablı, eyni zamanda şərəfli bir ömür yolu keçən Mirzə İbrahimovun həyatı da yaratdığı qəhrəmanlar kimi bizlərə, eləcə də o taylı-bu taylı, Azərbaycanın bütün gənclərinə, damarında türk qanı axan, vətən, azadlıq eşqi ilə yanan hər kəsə nümunə olmalıdır. Bu şərəfli həyat yoluna nəzər saldıqda görürük ki, yaşından, sosial vəziyyətindən, həyat fəlsəfəsindən asılı olmayaraq hər kəs Mirzə İbrahimovun həyatından dərs çıxara bilər. Öncə, gənclər onun hansı şəraitdə, necə şərtlər altında təhsil aldığına baxmalıdır. Yazıçı əsərlərində də bizə çatdırır ki, elm, təhsil, irfan əslində hər şəraitdə var, biz isə bunu ətalətdən dolayı görə bilmirik, bizim hər birimizin içində əzmli, mübariz bir ruh yatıb və hər birimiz o ruhu oyatmağa qadirik.

Mirzə İbrahimov bizə ümidlə baxır. Oyanacaq ruhun lazım olan qida ilə bəslənərək müzəffər olacağına inanır, GƏLƏCƏK GÜNÜ aydın, nurlu görür. Və həmin GƏLƏCƏK GÜN yolunda heç kim məsuliyyətdən kənarda deyil, bu istər bir savadlı həkim olsun, istər əkinçi, istər qoca qarı, istərsə bir əkinçi arvadı. İnsanın ən aciz yetim və kasıb olduğu vaxtdır ki, yenə bu dahi şəxsiyyət bizə burada da örnək rolunu oynayır. O göstərir ki, biz həyatın heç bir mərhələsində əzm ruhumuzu itirməməli, məqsədə doğru mübarizə aparmalı, bu yolda mübariz yoldaşlar qazanmalıyıq. Seçdiyimiz yoldaşlar, dostlar da azad ruhlu yoldaşlar olmalıdır. Necə ki, Mirzə İbrahimovun özü çox gözəl vurğulayır: "Azad adamların dostluğuna etibar eləmək olar. Amma azad olmayan adamların dostluğu yalançı dostluqdur, ikiüzlülük olur... Mütləq o, bəzən məcbur olur..."

Əlbəttə ki, biz azadlıq deyəndə, ilk olaraq, zehində, ruhda azad olmağı nəzərdə tuturuq. Kənardan baxanda azad olduğunu gördüyümüz necə insanlar vardır ki, onlar öz zəkasının məhbusdur. Öncə, daxilən, əqlən azad olmalı insan. Yoxsa onun heç vaxt mübarizə yolunda sabitqədəm olduğunu görə bilmərik. Bizə isə sabitqədəm dostlar lazımdır. Əks halda, yola çıxdığımız yoldaşı həyat yolunun sürüşkən döngələrində itirə bilərik. Bax, azad fikirli, azad düşüncəli, azad ruhlu insanlar bizim ən yaxın silahdaşlarımız olmalıdır. Həmin silahdaşlarla da məqsədə doğru irəliləməli, həyat yolunun sürüşkən döngələrində duruşumuzu daha şax etməli, sarsılmadan hədəfə doğru irəliləməli, hər çətinlikdə məqsədimizin, amalımızın o çətinlikdən daha böyük olduğunu xatırlamalıyıq.

Bəs nə etməli? Öncə özümüzə inanmalıyıq ki, biz Allahın izni ilə buna qadirik. Qeyd etdiyimiz kimi, hər zaman özümüzü tərəzidə çəkini tamamlayacaq son düyü olaraq görməliyik. Bunun həm şəxsimiz, həm cəmiyyət, həm Vətən üçün, şanlı amal uğrunda borcumuz olduğunu özümüzə xatırlatmalıyıq. Vəzifəmizin aliliyinin, yolumuzun müqəddəsliyinin fərqində olaraq irəliyə doğru azadlıq və tərəqqi yolunda sarsılmaz mübarizə aparmalıyıq. Kimi bir gənc Firudin misalı həzrəti Əlinin: "Haqsızlığın qarşısında susan dilsiz şeytandır" sözünü düstur edib sinəsini qabağa vermək, kimi kürd Əhməd kimi gözəl siyasət yeridərək özümüzü düşmənin içində belə, onlara göstərməsən də, yolumuzda irəliləyə, hətta hədəfə çata bilərik.

Məqsəd yoldaşlarımızı da qəflətə düşməyə qoymamalı, Firudinin Sərxanı ayıltdığı kimi onları ayıltmalıyıq. Necə ki Sərxan Firudinə: "Sənin o kitabın mənim başımı xarab edib... Fars deyir ki,"nə midanəm, rahəti-canəm"... Bilmirdim, dinc idim. İndi hər yerdə bir zülm görürəm. Rahatlığım qaçıb. Bir şeyin pis olduğunu bilmək azdır. Gərək pisi yaxşıynan əvəz edəsən. Yoxsa pisi görüb, göz yummaq insaniyyətdən kənar hərəkətdir. İlanı görüb öldürməyənə lənət deyərlər. Bəs indi nə etməli?" deyərək bildikdən sonra gözündən pərdənin necə qalxdığını, bunun da ona rahatlıq vermədiyini deyərək artıq bir şeylər edilməli olduğunu anlayır.

Əgər fikirlərimizi ümumiləşdirəsi olsaq, deyərik ki, Mirzə İbrahimov sözün əsl mənasında Xalq yazıçısı, xalqın yazıçısı, xalqın dərdi ilə dərdlənən qayğıkeş bir qələm ustası idi. O, qələmindən ancaq haqq süzülən hikmət dəryası olan bir insan idi. Bəzən adam onun haqqında keçmiş zamanda danışmaq istəmir. Ölməz şəxsiyyət deyiriksə, onu aramızda hiss etməliyik. Necə? Öyrənərək, tanıyaraq, tanıdaraq və ən əsası, amalının davamçıları olaraq... Bunun ən yaxşı yollarından biri də əlbəttə ki, əsərlərini mənimsəmək yolundan keçir.

Biz Mirzə İbrahimovdan danışarkən, onu əlbəttə, sadəcə yazıçı deyib məhdudlaşdıra bilmərik. Elm sahəsindəki, dövlət qulluğunun müxtəlif sahələrindəki fəaliyyətlərini də unutmamalıyıq. Bu xidmətləri azacıq araşdırmaq bəs edir ki, onun mükəmməlliyini, həyat fəlsəfəsinin dürüstlük olduğunu, bütün fəaliyyəti dövründə vəzifəsini ən ali formada icra etdiyini görmüş olarıq

Bayaq yazıçının üslubunu həzin fəryada bənzətdik. Bəli, bütün əsərlərində bu həzin, ürəyə işləyən bəmi hiss edirik. Əlbəttə ki, bu cür ecazkarlığı ilə qələminin gücü insanı tilsimləyir. Necə ki, heykəltaraş öz daxilini yonduğu heykəllərdə, rəssam çəkdiyi tablolarda, xalçaçı toxuduğu xalçalarda, bəstəkar bəstələdiyi musiqilərdə əks etdirirsə, eləcə də yazıçı öz əsərlərində əks etdirir. Yazıçının da dili onun əsərləridir. Bu gün Mirzə İbrahimovun əsərləri bir konstitusiya, bir müqəddəs qanunlar kitabı kimi gənclər arasında daha çox təbliğ olunmalı, şərhi daha aydın, daha dolğun verilməli və şərhə uyğun, daha dəqiq desək, Mirzə İbrahimovun, eləcə də hər birimizin amalına uyğun reallıqlara çatmağa vəsilə edilməli və gözlədiyimiz GƏLƏCƏK GÜN bu gün olmalı...

Sevinc HƏSƏNOVA

ADMİU-nun dosenti, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru

Kəmalə NƏCƏFOVA

ADMİU-nun II kurs tələbəsi

525-ci qəzet.- 2023.- 14 dekabr, № 227.- S.13.