Antoni ilə Kleopatranın gur məhəbbətinin faciəli sonluğu - Telman Orucov yazır

Antoni ilə Kleopatranın gur məhəbbətinin faciəli sonluğu

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Nəhayət, VII Kleopatra 51-30-cu illərdə Misirin çariçası oldu. 51-48-ci illərdə o, qardaşı XIII Ptolomey Dionislə birgə çarlıq etmişdi. 30-cu ildə Misir Avqust qoşunları tərəfindən işğal edildikdə bu dövlət məhv oldu və Misir Roma dövlətinin bir hissəsinə, onun əyalətinə çevrildi.

Kleopatranın damarlarında, yəqin ki, pers qanı da axırdı. 324-cü ildə Suzada 10 min nəfər yunan və Makedoniya döyüşçüsü yerli qızlarla evlənib toy etdilər. Bu vaxt Aleksandr Daranın böyük qızı ilə, Gefestion isə onun kiçik qızı ilə evləndi. Aleksandrın digər yaxın silahdaşları olan Perdikka, Ptolomey, Krater, Evmen, Selevk Daranın saray adamlarının və satraplarının qızları ilə evləndilər. Bundan əvvəl isə Aleksandr Baktriya zadəganı Oksiratın qızı Roksana ilə evlənmişdi. Deməli, Ptolomey nəslinin damarlarında makedoniyalı qanı ilə yanaşı, pers qanı da axırdı.

Sezar döyüş cəbhələrində nə qədər parlaq qələbələr çalsa da, hətta Pontdakı ildırım sürətli qələbəsini və oradan Mitridatın oğlu Farnakı qovmasını məşhur "veni, vidi, vici" - "gəldim, gördüm, qalib gəldim" lakonik kəlmələri ilə Senata xəbər versə də, silahdaşları Romada onun nüfuzunu öz hərəkətləri ilə aşağı salırdılar. Dolabellanın ağılsız hərəkətləri, Matinin tamahkarlığı və Antoninin eyş-işrətləri xalqı boğaza yığırdı və bunların günahını hamı Sezarda görürdü. Mark Antoni əyyaşlığı azmış kimi, fırıldaq yolu ilə Pompey Maqnın evini ələ keçirmişdi və məşhur sərkərdənin evi, guya dar olduğuna görə orada yenidənqurma işləri aparmışdı. Xalq Sezarın silahdaşlarının bu nümayişkaranə iyrənc hərəkətlərindən narazı qalırdı. Lakin Sezar öz mövqeyini möhkəmləndirmək, nəticə etibarilə, diktaturaya yiyələnmək üçün onlara dözürdü, bu dayağını itirmək istəmirdi. Sonralar Antoni və Dolabellanın qiyam hazırlaması barədə məlumat alan Sezar onların nəyə qadir olduğunu yaxşı bildiyindən demişdi ki, mən bu uzunsaçlı şişmanlardan o qədər də qorxmuram. 45-ci ilin sonunda İspaniyadan vətənə qayıdan Sezar Mark Antoni ilə birlikdə 44-cü ildə konsul seçildi. Elə bu vaxt Mark Yuni Brut və Qay Kassi Lonkin pretor seçildilər. Mark Antoni ilk dəfə idi ki, belə yüksək vəzifəyə, özü də Sezarla birlikdə seçilirdi. Romada o qədər də populyar olmayan bu adamın konsul seçilməsi, heç şübəhsiz, Sezarın xidməti idi. Axı Romada seçkilər o qədər də demokratik xarakter daşımırdı, klan mübarizəsi olub, ən vacib məsələlər adamların pulla ələ alınması ilə həll edilirdi. Antoni isə buna cavab olaraq Sezarın çar olmaq həvəsini daha da qızışdırdı. Luperkali bayramında Sezar natiqlər üçün hündür yerdə qızıl kürsüdə oturub, Müqəddəs qaçışa tamaşa edəndə yanvarın 1-dən konsulluğa başlamış Antoni Foruma çıxdı və Sezarın başına dəfinə çələngi ilə bəzənmiş tac qoydu. Sezar bunu rədd edəndə, bütün tamaşaçılar əl çaldı. Antoni buna ikinci dəfə cəhd edəndə, Sezar yenə eyni cavabı verdikdə, hamı əvvəlki kimi əl çaldı. Sonra xalq Sezarın heykəlinin başına tacın qoyulduğunu gördükdə, iki xalq tribunu çələngi heykəlin üstündən götürdü və Sezarı bundan əvvəl şəhər qapısında ilk dəfə çar kimi salamlayanları həbsxanaya saldı. Bundan qəzəblənən Sezar həmin tribunları hakimiyyətdən məhrum etdi. Bir az bundan sonra isə Sezar ömürlük diktator elan edildi. Belə söhbətlər gəzirdi ki, Parfiya yürüşü ilə əlaqədar olaraq o, paytaxtı İliona, yaxud da Aleksandriyaya köçürmək istəyir ki, Sezara istədiyi qədər arvad almağa icazə verilsin və təki onun varisi olsun. Bununla o, Kleopatra ilə nikahını qanuniləşdirmək istəyirdi. gözəlliyinə, rəftarına vurulduğu bu qadından o, ayrılmaq istəmirdi.

Nəhayət, Brutun və Kassinin başçılıq etdiyi sui-qəsdçilər 44-cü il martın 15-də Senatın keçirildiyi Pompey kuriyasında Sezarı qətlə yetirdilər. Ona 23 xəncər yarası vurulmuşdu. Diktatorun ölümü şəhərdə böyük panikaya səbəb oldu. Qaçan senatorlar da, görkəmli sezarçılar da bərk qorxuya düşmüşdülər. Konsul Mark Antoni qorxusundan evində gizlənmişdi. Lakin sui-qəsdçilər də qətldən sonra təşəbbüsü ələ ala bilmədiklərinə görə, sezarçılar tezliklə özlərinə gəldilər və bu işdə Antoni olduqca riskli hərəkət etdi və fədakarlıq göstərdi. O, martın 17-də Senatın iclasını çağırdı. Bu iclasa o, yaxşı hazırlaşmışdı, Sezarın arvadı Kalpurniyadan pul vəsaitlərini və kağızları almışdı. Senatda sui-qəsdçilər Sezarı tiran elan etməyi təklif etdikdə, Antoni bildirdi ki, əgər belə edilsə, Sezarın bütün sərəncamları avtomatik olaraq ləğv edilir. Senatorların mənafeyinə ciddi təhlükə yarandığına görə onun bu sözləri əhval-ruhiyyəni əsaslı surətdə dəyişdirdi və Siseronun kompromis tərzli təklifi qəbul edildi. Sezarın bütün sərəncamları, o cümlədən, gələcək üçün niyyət kimi nəzərdə tutduqları da təsdiq edildi. Sui-qəsdçilərə isə amnistiya verildi və onlara əyalətlər tapşırıldı. İki əks tərəfin barışmasına səbəb olan Senatın qərarı, əslində, təşəbbüsü Sezar tərəfdarlarına verirdi. Sezarın dəfn mərasimində çıxış edən Antoni öz nitqini sui-qəsdçilərin əleyhinə yönəltdi və xalqa 23 yara almış diktatorun mumdan olan heykəli göstərildi. Bundan əvvəl isə Sezarın xalqa çatdırılan vəsiyyətindəki onun şəxsi vəsaitindən hər plebeyə 300 sistertsi pul verilməsi xəbəri sui-qəsdçilərin şanslarını xeyli zəiflətmişdi.

Bu hadisələr sezarçıların Mark Antoni və Emili Lepid kimi iki liderini üzə çıxardı. Sonrakı 14 illik dövrün hadisələrinə bu iki adam xeyli dərəcədə öz təsirlərini göstərdilər. İki ay yarım konsulluqdan sonra birdən-birə Romanın sonrakı taleyi məsələsi, əsasən, Antoninin fiziki cəhətdən qüvvətli olsa da, siyasi təcrübə cəhətdən zəif və kövrək olan çiyinləri üzərinə düşdü. Sonralar Antoniyə Sezarın düşmənlərini, onun qatillərini məhv etmək qismət olsa da, öz düşmənlərinə, daha doğrusu, onların ən mahir və hiyləgəri Avqusta xırda döyüşləri uduza-uduza, bütünlükdə müharibəni də uduzmağa məcbur oldu və bu, onun tam məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Onun silahdaşı Lepidin nisbətən zəifliyi də Roma səhnəsində gur işıq altına düşən Antoninin fiqurasını daha cəsarətli göstərirdi. Birdən-birə sarsıntılar qabarmasında, bu nəhəng dalğada yüksəkliyə qalxan Antoni nəinki bu bədbəxtliklərə son qoymadı, həm də onların sayının çoxalmasına səbəb oldu. Yüz on il sonra isə onun nəslinin beşinci budağından olan Neron imperatorluğa gəlməklə, Romanı eybəcərliklər dənizinə çevirdi, yanğın alovuna məhkum etdi.

Öz hərəkətlərinə cavab verə bilməyən, məişətindən tutmuş siyasi fəaliyyətinə qədər hər şeydə kobud səhvlər buraxan Antoninin hakimiyyətdə olması və ya təkbaşına bu hakimiyyətə yiyələnmək cəhdləri Romaya bədbəxtlikdən başqa heç nə vəd etmirdi. O, öz vəziyyətini möhkəmləndirmək üçün heç bir fürsəti əldən vermirdi, bütün imkanlardan istifadə edirdi. Senatdan özünə şəxsi mühafizəçilər yaratmaq icazəsini aldıqdan sonra, o bu dəstəyə qısa müddətdə altı min adam topladı. Sezarın qətlindən sonra keçirilən Senat iclasının qərarından istifadə edərək və mərhumun, guya ifadəsinə əsaslanaraq ona sədaqətli olan adamlara yüksək vəzifələr payladı, Senat üzvlüyünə daxil etdi, bəzilərini isə sürgündən qaytardı. Prokonsul kimi gələcəkdə onların idarə edəcəyi əyalətlərdə də dəyişikliklər aparmağa və özünə Makedoniyanı götürməyə nail oldu.

Belə uğurlu və çox şey vəd edən tədbirlər zəncirini bircə şey pozdu və bu da Sezarın vəsiyyətində varis elan etdiyi və bacısının nəvəsi, 19 yaşlı Qay Oktavinin Yunanıstandan təhsildən qayıtması idi. Artıq özünü vəziyyətin ağası hesab edən Antoni bu gəncə çox etinasızlıqla yanaşdı. Hələ bu azmış kimi, o bu oğlanın həyasızlığından da hiddətləndi. Oktavian ondan atalığının miras qoyub getdiyi vəsaiti tələb etdikdə Antoni ona hesabat verməyəcəyini bildirdi, əlavə olaraq ona dedi ki, bu pullar lazım olan adamları ələ almağa sərf edilmişdir. Bu görüşdən sonra Oktavian özünü Qay Yuli Sezar Oktavian adlandırmağa başladı və o, xalqı Antoniyə qarşı qızışdırmaq yolunu tutdu. Hadisələrin sonrakı gedişi göstərdi ki, bu, müasir dillə desək, gənc siyasət şahmatçısı bir neçə gedişi qabaqcadan düşünməyi və planlaşdırmağı bacarır və siyasi oyunlardan nəinki xeyli yan keçmiş Antoniyə, hətta çoxlarına taktiki ustalıq dərsi verə bilər. Antoniyə qarşı mübarizəsində o, özünə güclü və nüfuzlu müttəfiqlər də tapırdı. Bunlardan biri məşhur natiq və filosof Siseron idi. O, Mark Antoni ilə "söz müharibəsi"nə başlayır və onu açıqca tiran olmaq niyyətində ittiham edirdi. O, Senatda Antoniyə qarşı ittihamların ağırlığı getdikcə şiddətlənən çıxışlar edir və onları Afina natiqi Demosfenin Makedoniya çarı II Filippə qarşı etdiyi kəskin nitqlər kimi "filippikalar" adlandırırdı. Bu çıxışlar, əsasən, invektiva xarakteri daşıyırdı. Natiq Mark Antonini əyyaşlıqda və pozğunluqda ittiham edir, onu əclaf, həyasız, ağılsız, hətta qorxaq adlandırırdı. Öz çıxışlarında Antoniyə müraciət edərək deyirdi ki, "yat və sonra şərab buxarını burax" və ya "sən hamının istifadə etdiyi fahişə idin" və s. Hətta öz nifrət etdiyi adamı Siseron əmin edir ki, ondan bütün hər şeydə üstün olan Sezar kimi, tiranlara məxsus olan ölümlə öləcəkdir.

Bütün bunlardan sonra 44-cü ilin payızında hər iki siyasi rəqib özünə qoşun toplamağa başlayır və Oktavian bu sahədə daha uğurlu hərəkət edərək qısa müddətdə on min nəfərlik ordu toplayır. 43-cü ilin başlanğıcında isə gərginlik daha da artır. Öz çıxışları ilə böyük nüfuz qazanan və vəziyyətə ağalıq edən Siseron Katilina qiyamı dövründə olduğu kimi cəsarətlə, "vətən xilaskarı"nın köhnə rolunda hərəkət edərək, əslində, Antonini Romadan qovdu. Komissiyanın qərarına uyğun olaraq əvvəllər Senatın qərarı ilə Detsim Bruta verilən Tsizalp Qalliyasının idarə olunması Antoniyə tapşırıldı. Sui-qəsdçilərdən biri olan Detsim Brut gözlənildiyi kimi bu qərara tabe olmaqdan imtina etdi və öz qoşunları ilə Mutina şəhərində möhkəmləndi. Bu vaxt Antoni qoşunlarını səfərbər edib, Mutinanı mühasirəyə aldı. Beləliklə, yeni vətəndaş müharibəsi başlandı. Antoninin vəziyyətini ağırlaşdıran bir də bu oldu ki, Makedoniyadan onun yanına qayıdan dörd legiondan ikisi Oktavianın tərəfinə keçdi. Antoninin apardığı müharibəni Siseron qanunsuz müharibə adlandırdı. Cavab tədbirlərinin görülməsinə başlandı və veteranları yığmaqla Oktavian Senatı və dövləti bütünlükdə Antonidən xilas etdi. Antoniyə hər iki konsulun adından məktub göndərildi, Antoni isə cavabında bildirdi ki, Romada və Senatda hakimiyyəti pompeyçilər tutmuşlar. 43-cü ilin yazında hər iki konsulun komandanlığı altında qoşunlar Mutinaya yaxınlaşdı. Bir konsul Pansa məğlub olub həlak olsa da, digər konsul Antoni qüvvələrinə ağır zərbə vurdu. İkinci döyüşdə isə Mutinadan çıxan Detsim Brutun köməkliyi ilə şəhərin divarları yanında Antoni məğlub edildi və şəhərin mühasirəsindən əl çəkdi. Bu döyüşdə digər konsul Girtsi də həlak oldu. Qələbə əldə etməsinə baxmayaraq, Senat qoşunları sərkərdəsiz qaldı. Bu vaxt döyüşün yekunundan xəbəri olmayan Antoni tərəfdarları, Forumu və Kapitolini tutmaq istəyirdilər. Qələbə Romaya məlum olduqdan sonra, nəhayət, Antoni vətən düşməni elan edildi. Qaliblər Detsim Brut və Oktavian isə layiq olduqları mükafatı aldılar. Elə bu da gənc Sezarın inciməsinə səbəb oldu, o, gözlədiyi halda zəfəri ona yox, Bruta vermişdilər. O, Senatla dostluğunun böyük şey vəd etmədiyi qərarına gəldi və başa düşdü ki, Antoninin tam uzaqlaşdırılması onun özünün də mövqeyinin zəifləməsinə səbəb olacaq və onun özünü də Senat istədiyi vaxt kənarlaşdıra bilər.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 30 dekabr,№238.-S.22.