Aktrisanın şirin-acı həyat hekayəti

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

Bizim yaşadığımız məşhur küçədəki bir yaxın qonşu kimi tanıdığımız ailənin bütün üzvləri, təkcə ana istisna olmaqla, atanın iyrənc təcrübəsindən nümunə götürərək, narkomanlığa qurşanmışdı, buna pul əldə etmək üçün oğurluğa da girişmişdilər. Hətta bizim evə də girmişdilər, lakin yararlı bir şey tapa bilməmişdilər. Biz belə oğruya fars filmindəki böyük azərbaycanlı şair Şəhriyar kimi cavab verərdik ki, oğru, axı sən ağıllı adamsan, elə yerə get ki, orada qiymətli bir əşya tapa biləsən. Oğruluq edilən evlərin sahibləri də polisə müraciət etdikdə, onların bir qardaşını həbs etdilər. Dustaqxanadan dörd ildən sonra qayıtdıqda o, nəşə çəkməyə daha pis qurşandığından, az keçməmiş öldü. Onun iki qardaşı azacıq fasilələrlə dünyanı tərk etdi. Dərdə dözə bilməyən ana da vəfat etdi və narkomaniya bütöv bir ailəni məhv etdi. Onların komasının qapısı birdəfəlik bağlandı.

Ailəmiz narkomanlarla, xuliqanlıq nümayiş etdirmək həvəskarları ilə məşhur olan kasıb bir küçədə yaşayırdı. Burada adam bıçaqlanması, döyülməsi adi hal hesab olunurdu. Az qala hər ailə mükəlləfiyyət qaydası kimi həbsxanaya öz nümayəndəsini göndərməli idi. Dustaqxanadan çıxıb, qayıdanlar məhəllənin "qəhrəmanlarına", "şöhrət ulduzlarına" çevrilirdilər. Həbsxana təcrübəsi onlara yaşadıqları mühitdə məhəllə "kübarlığına", "Don" olmalarına çatmaq hüququ verirdi, onlara əslində çoxları nifrət bəslədiyi halda, bəziləri qorxudan ehtiram göstərirdi. Heç kəs onların qumar oyunlarına, onun bir hissəsinə çevrilmiş nərd oyunlarına müdaxilə edə bilməzdi, buna görə ona cəhd edən adamı sadəcə olaraq cəzalandırar, yortardılar.

Belə küçədə yeniyetmə, cavan qız kimi böyümək çətin idi, onu daim müxtəlif səviyyədəki təcavüz kölgəsi izləyə bilərdi. Mənə belə bir mühitdə, özü də ehtiyac içərisində yaşamaq "xoşbəxtliyi" qismət olmuşdu. Atam bizi atıb getdiyindən, anamın himayəsində qalmışdıq. Böyük qardaşımı anam ərköyün böyütmüşdü, cüzi qazandığı pulun çox hissəsini oğluna xərcləyirdi və bu, mənim kiçik büdcəmin daha da kiçilməsinə səbəb olurdu. Anam qardaşımı küçənin iyrənc təsirlərindən qorumağa çalışsa da, bu məsələdə çox şeyə nail olduğu ilə öyünə bilməzdi. Avara, sərgərdan həyata aludəçilik qardaşımı daha çox cəlb edirdi, həmyaşıdları ilə küçədə laqqırtı vurmaqla gününü keçirir, dərslərini hazırlamağa fikir vermirdi.

Mənim narkoman oğlanla məcburi xarakter daşıyan münasibətlərim

Qonşu narkoman oğlan bir gün yolumu kəsib, mənimlə danışmaq istədiyini bildirdi. O, mənə sevgisini elan etdi, hətta mənlə evlənəcəyini bildirdi.

Onun ağlı başında deyildi, gözləri axırdı. Hətta məni qucaqlamağa da cəhd etdi. Mən gülümsəyərək özümü ondan uzaqlaşdırdım. Sərt etiraz etsəm, mənə təcavüz edə bilərdi, hətta məhv etməkdən də çəkinməzdi. O, artıq qeyri-adekvat idi və cinayətkarlar ordusunda xidmətə asanlıqla girə bilərdi. Öz aləmində onlar güman edirdilər ki, hətta qətl hadisəsinə yol versələr də, onları bəlkə də dustaqxana əvəzinə məcburi müalicəyə göndərəcəklər. O, yarı hədə, yarı xoş qaydada bildirdi ki, istəklərimə tabe olmasan, səni incidə bilərəm. Yaxşısı budur ki, mənim xoş niyyətimi cavabsız qoymayasan. Sonra biz səninlə ailə quracağıq. Mən onun eyhamını başa düşüb, daha da qorxdum. Beynim sürətlə işləyirdi, yeganə yol onun zəif cəhətindən istifadə etmək idi, bu isə onun narkotik tapmaqda çətinliklərlə üzləşməsi idi. Bir dəfə ona aptekdən gizli aldığım ucuz narkotik təklif etdiyimə görə mənimlə artıq xoş rəftar etməyə başlamışdı.

Onun hədəsi mənə casus filmlərini xatırladırdı. Filmlərdə qisas almaq əmrinə tabe olmayanları cəzalandırmaq adi hal idi. Mən müdafiəsiz bir məxluq idim, o, mənə qarşı ən pis, alçaq hərəkətdən də çəkinməzdi. Ona görə də mən ona narkotik gətirməklə, könlünü ala bilərdim. Bu da xoşbəxtlikdən uzun çəkmədi. Bizim əlaqəmiz tez qırıldı, məhlədə danışırdılar ki, küçədə narkotik satanda polis onu tutmuş, məhkəmənin hokmü ilə beş illiyə həbsxanaya göndərilmişdi. Narkomanlardan qorxmaq təkcə mənə aid deyildi, onlardan demək olar ki, hamı qorxurdu, öz dəstələrinə aid olmayanlara nifrətlə baxırdılar, bu daimi düşmənçiliyi isə, onlara məxsus olan "vendetta" hesab etmək olardı. Həm də narkomanların tabe olduqları tiran, onlar üçün yeganə hakim qüvvə olan cahillikdir, cəhalətdir. Nə qədər ki, bu tiran onlar üzərində özünün şər hakimiyyətini saxlayır, onlara qarşı görülən yumşaq tədbirlərin heç biri fayda verməyəcəkdir.

Bunlar o demək deyildir ki, mənim həyatım yalnız faciələrdən ibarət idi. Xoş günlərim də olurdu, onlar isə yalnız məktəblə əlaqədar idi, burada mən yaxşı mənada fərqlənirdim. Ədəbiyyat dərslərindən "əla" qiymətlər almaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırdım.

İlk səhnə fəaliyyyətim məktəbdə başladı, əslində heç bir səhnə-filan yox idi, mən öz monoloq qabilyyətimi və rollara girmək bacarığımı göstərmək cəhdi etdim, müəllimin və şagirdlərin rəyinə görə bu, olduqca uğurlu alınmışdı. Altıncı sinfin şagirdi ilk dəfə öz istedadını açıqca nümayiş etdirmişdi.

Ədəbiyyat müəlliməmiz bizə A.P.Çexovun "Buqələmun" hekayəsini öyrənməyi tapşırmışdı. Səhərisi gün müəllimə əvvəlcə əlaçıları lövhə qarşısına çıxardı. Onlar nəsə mızıldandılar, heç nə başa düşmədik. Sonra məni cavab verməyə çağırdı. Hekayəni yaxşı mənimsəmişdim. Generala qonaq gələnin küçüyü, ya da yiyəsiz küçə iti nökərin barmağını dişləmişdi. Əslində it bir dənə idi. Yaltaqlar generala görə iti müdafiə edir, nökəri günahkar hesab edirdilər, generalın qonağının itinin nəzakətliliyini xüsusi qeyd edirdilər. Digərləri isə bunun küçə iti olduğunu təsdiq edirdilər. Mən hekayə qəhrəmanlarının hər birini təbii qaydada səsləndirirdim. Müəllimə məəttəl qalmışdı, nökərin danışığı ona daha çox xoş gəlmişdi.

Müəllimə dedi: - İzolda! Sən həqiqi aktrisasan. Gələcəkdə istedadlı səhnə ustası ola bilərsən.

Uşaqlar bu sözü yalan şişirtmə hesab edib, gülüşdülər. Oturmaq təklifi olsa da, oturmadım, bəzi fikirlərimi bildirmək istədim:

- Mən nökərin barmağını qapan iti müdafiə edənləri də qınamıram. Yaltaqlıq, xüsusən varlılar qarşısında əyilmə onları belə öyrətmişdir. Onlar hər şeyi tərsinə deyə bilərlər və ya tam inkar edərlər. Fikrimi möhkəmləndirmək üçün N.V.Qoqolun "Müfəttiş" pyesinə keçdim. Əsərin qəhrəmanı Xlestakov nadir dələduzdur. O, quberniyanın paytaxtında korrupsiyanın sistemə çevrildiyindən asanlıqla hali olur və bütün vəzifəliləri müxtəlif vasitələrlə soymağa başlayır. Şəhərdə məmur ailələrində, əxlaq da yaxşı vəziyyətdə deyildir, xüsusən qubernatorun arvadı və qızı Xlestakovun yalanlarına inanıb, əxlaqsız istəyində ona tam tabe olmağa hazırdırlar. Deməli, cəmiyyətdə çürümə gedir. Korrupsiya epidemiya xarateri almışdır. Əgər xəstəliyin qarşısı alınmasa, buqələmun kimi həşəratlar və Xlestakov kimi ikiayaqlı tülkülər Rusiya ərazisini bütünlüklə bürüyəcək və məhv edəcəklər.

Müəllimə İzoldanın fəlsəfi düşüncələrinə heyran qalmışdı, bu qız hələ çoxlarını təəccübləndirəcək, üsyankar ruhu ilə işlədiyi teatrın yeniləşməsinə də şərait yaradacaqdır.

Sonra müəllimə özü əlavə etdi:

- Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin ifşasından məlum olduğu kimi, Azərbaycanda din pərdəsi altında meydana gələn Şeyx Nəsrullahlar adamların cəhalətindən istifadə edib, ölüləri diriltmək barədə heç bir təsdiqi olmayan fantastik fırıldaqlara əl atıb, pul yığır, varlanır, əxlaqsızlıq edirdilər. Onlar saxta sözlərinin möhkəmliyini saqqalları ilə, əmmamələrinin iri həcmdə olmaları ilə təsdiq etməyə çalışırdılar. Şeyx Nəsrullahlar Xlestakovlardan daha qorxulu idiər, şəhərlərdəki varlı adamları deyil, kasıb, hər cür yalana inanan və uşaq ağlından uzağa getməyən kəndliləri soyurdular. Onlar kəndə elm, bilik gətirən adamları lənətləyib, kənddən qovur, cəhalətin daha da dərinləşməsinə şərait yaradırdılar. Kəndlərin havasından geriliyin naftalin iyi gəlirdi. İrticanı müdafiə edənlər dəstələri də yaranmışdı və ABŞ-dakı zəncilərə qarşı ağların irqçi dəstələri olan kukluksklanlar kimi, onların mövqeyinə etiraz etmək olmazdı.

Bu başqalarına bənzəməyən dərsdən sonra məndə azacıq da olsa öz istedadıma inamım yarandı və əvvəlki həkim olmaq qərarımı dəyişib, nə olursa olsun aktrisa olmağı qərara aldım. Həmin gün mənim həyatımın dönüş nöqtəsi oldu və buna görə böyük yazıçı Çexova ömrüm boyu minnətdar olacağam. Lakin qərarımı anamdan gizlədirdim, ancaq o, təcrübəsinə görə çox şeydən hali idi və rəfiqələrim də həmin dərsdə baş verənləri və müəllimənin məni aktrisa adlandırmasını ona çatdırmışdılar.

Mən müəllimin mənə etimad bəsləməsindən daha da ilhamlanmışdım, axı müəllimə buna qədər şagirdlərə tərif söyləmək barədə daim xəsislik göstərmişdi. Belə bir şəraitdə yaxşı oxumağı, əlaçı olmağı qərara almışdım və tədricən bu baş verdi. Düşünürdüm ki, böyüyəndə kasıblığın daşını hökmən atacağam, özü də bir şahzadəyə ərə getməklə, Fransa kralı XV Luinin məşuqəsi olan Madam Pompadur kimi qaraçıların öncəgörməsi ilə az qala kraliça olmaqla deyil, birinci növbədə öz zəhmətimlə yaxşı yaşayacaq, anama və qardaşıma da kömək edəcəyəm. Aşağı siniflərdə oxuyarkən rəfiqələrim mənim onlarla münasibətimdə oyun əlamətlərini müşahidə edib, rəqsə, mahnı oxumağa həvəsimi görüb, aktrisa olacağımı, müəlliməmizdən hələ xeyli əvvəl demişdilər. Bu da gələcəyimin parametrləri barədə daha dürüst fikirə düşməyimdə az rol oynamamışdı. Gələcəkdə hərtərəfli aktrisa olmaq üçün musiqi ilə də məşğul olurdum, evimizdə piano olmadığından, musiqi məktəbində fortepianoda çalmaqdan yorulmurdum. Həm də rəqslə də məşğul olurdum, bədən quruluşuma görə rəqs müəlliməmiz təbiətin məni balerina olmaq üçün yaratdığını demişdi və bu sözlər məni qızışdırdığından, əsl balerina olmaq üçün çox çalışırdım, dəzgahdan aralanmırdım. Bu, çoxlarının təəccübünə səbəb olurdu. Mən XIX əsrin məşhur fransız bəstəkarı Kamill Sen-Sansın işıqlı lirika, nəcib patetikanın üstünlük təşkil etdiyi balet əsərlərini çox sevirdim, onun "Ölüm rəqsi"ni mən dünyada yaranmış ən güclü rekviyem sayırdım və ona saatlarla qulaq asırdım. Məşhur balerina Mayya Plisetskayanı təqlid edərək Sen-Sansın "Ölən qu quşu" suitasını ifa etməyə çalışırdım, elə ifadəliliyə nail ola bilməsəm də, musiqinin sədaları mənə görünməmiş könül rahatlığı verirdi, təsəvvürümə gətirirdim ki, bir gün mən də qanadlarını büküb, yerə çökən qu quşu kimi həyatdan gedəcəyəm. Ona görə də çox işləməli, heç olmasa, mükəmməl də olmayan rəqsimin hesabına xatırlanmalıyam. Çünki bu çətin rəqsi ifa etməyə mən ən azı cəsarət etmişdim. Başqaları isə Plisetskayanın şöhrətindən və nüfuzundan qorxub, o suitaya yaxın düşmək istəmirdi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 27 dekabr,№235.-S.14.