Antoni ilə Kleopatranın gur məhəbbətinin faciəli sonluğu

"Məhəbbət allahdır"

Qədim hindiranlıların etiqadı.

"Dedilər qocalar qülləyə tərəf gedən Yelenanı görüncə,

Troya oğullarını və axeyləri heç də olmur qınamaq. Vuruşmalarına, bu qədər bəlaya dözmələrinə, belə qadına görə.

Gözəllikdə, doğrudan o, bənzəyir əbədi ilahələrə".

Homer. "İliada" poeması

"In any case their doom is fixed and there is no escape" - "Hər bir halda onların qisməti qət edilmişdir və heç bir qurtuluş yoxdur".

Yevripid. "Medeya" pyesi

Qədim Romanın siyasət, hərb və sarsıntılar tarixini bir məhəbbət əhvalatı bəzəyir. Bu eşq tarixçəsi böyük bəşər dramının kiçik bir səhnəsi olsa da, onda özünəməxsus xüsusi yer tutur. Hadisələrin sonrakı inkişafına isə özünün dönüş xarakterli təsirini göstərmişdir. Bu əhvalatın qəhrəmanlarının şəxsiyyətinə, ağılsız və bədnam hərəkətlərinə necə qiymət verilməsindən asılı olmayaraq, hadisələrin mərkəzində dayanan məhəbbətə isə hamı onun aliliyinə layiq olan şəkildə yanaşır. Həmin eşq macərasının sünilikdən uzaq olmasını, həqiqiliyini və fədakarlığa sövq etməsini isə bu məhəbbətin birinci əlaməti və axırıncı təsdiqi olmasını, sevgililərin bir-birinin ardınca həlak olması, könüllü olaraq həyatla vidalaşması faktı sübut edir.

Bu, Antoni ilə Kleopatranın, məşhur Roma sərkərdəsi ilə gənc Misir çariçasının qeyri-adi məhəbbət əhvalatıdır. Bu alovlu eşqin bəhrəsi onun ikisinin ölümü, həm də bu ittifaqdan övladlarının meydana gəlməsi olsa da, qəribə də görünsə, onların məhvindən sonra keçən qısa bir müddətdə siyasi aləmdə baş verən mühüm dəyişiklikləri, onların qatı düşmənləri olan Oktavian Sezarın Romada tək hakimiyyətliliyi ələ keçirməsini və Misir dövlətinin süqutunu da bu əhvalatların nəticələri sırasına daxil etmək olar. Oktavian Antoniyə qalib gəlməklə, onun gözlənilən tiran hakimiyyətinin qarşısını alsa da, Roma respublikasının həyatına qəsd etdi, onu bütünlüklə tarixin arxivinə təhvil verdi. Kleopatranın məhvi ilə qədim tarixə malik olan Misir dövləti öz ömrünə yekun vurdu və Romanın adi bir əyalətinə çevrildi. Oktavianla sevgililər arasında qanlı münaqişə Roma respublikasının və Misir dövlətinin hər ikisinin qəbrini qazdı, tabutuna mıx vurdu.

Bu sevgi macərasının qəhrəmanlarının şəxsiyyəti onunla tanış olmaq istəyənləri maraqlandırmaya bilməz. Onlar həm də məşhur tarixi fiqurlar olduğundan o dövrün siyasi həyatının ab-havasının dəyişməsində az rol oynamamışdılar. Həmin dövrü kiçik otağa bənzətsək, buradakı masanın arxasında oturan azsaylı nüfuzlu adamlar arasında biz onların hər ikisini görməyə bilmərik. Bu nüfuz o vaxtkı dünyanın siyasətində özünü nümayiş etdirirdi.

Mark Antoni nəcib romalı nəslindən idi. Onun babası məşhur məhkəmə vəkili və natiq idi. Onu m.ə.87-ci ildə Mari öz düşməni Sullanın tərəfdarı kimi qətlə yetirmişdi. Sulla Şərqə Mitridatla müharibəyə yollandıqdan sonra Korneli Tsinnanın başçılığı altında mariçilər çevriliş həyata keçirdilər. Bir azdan Afrikadan İtaliyaya qayıdan Qay Mari də ona qoşuldu. Mari 86-cı il üçün konsul seçilmişdi, lakin bu vəzifəni cəmi 17 gün icra etdikdən sonra ahıl yaşında ölmüşdü. Buna qədər isə çevrilişdən sonra Mari Romada qızğın terror həyata keçirdi. O, özünü, Plutarxın ifadəsincə desək, sülh dövründə müharibə aləti kimi aparırdı və qan tökmədən dayana bilmirdi. Onun təbiətinə dinc fəaliyyət yad idi və o, bir siyasi və hərbi xadim kimi əvvəlcə Numidiya çarı Yuqurtaya, sonra isə kimvrlərə və tevtonlara qarşı apardığı müharibələrdəki böyük qələbələri ilə məşhurlaşmışdı. Döyüş cəbhələrində öz qəzəbini düşmən üzərinə tökən Mari şərait imkan verən kimi bunu çoxdan nifrət etdiyi nəsil-nəcabətli adamların, öz romalılarının üzərinə də tökürdü. Gələcək sərkərdənin babası natiq Mark Antoni də bu qəzəbin çoxsaylı qurbanlarından biri oldu. O, Marinin təqibindən qorxaraq, kasıb bir dostunun evində gizlənmişdi. Ev sahibi onu qonaqpərvərliklə qarşılamış və qulunu qonşu dükandan şərab almağa göndəribmiş. Qul yaxşı və bahalı şərab seçib almaq istəyəndə, dükançı bunun nə münasibətlə edildiyini soruşduqda, qul yaxın adam hesab etdiyi dükançıya sahibinin evində gizlənən qonağın kim olduğunu açıb dedi. Murdar adam olan dükançı qul gedən kimi Marinin yanına yollandı və Antonini ona təhvil verməyi vəd etdi. Mari buna çox sevindi və əsgərlərini Antoninin başını gətirməyə göndərdi. əsgərlər Antoni olan otağa qalxdıqda Antoni onlarla söhbət etməyə başladı və bu söhbət onları heyran etdi. Antoni ona aman verilməsini xahiş etdikdə, əsgərlər ağlamağa başladılar. Onların yubandığını görən başçı Anni yuxarı qalxıb öz əsgərlərini söydü və Antoninin başını kəsdi. Romada həmin dövrdə bu, adi hal hesab olunurdu. Bundan bir qədər sonra m.ə.82-ci ildə başlanan Sulla diktaturası isə daha böyük dəhşətlər - qanlı orqiyalar törətdi. Babasının ölümündən bir az sonra, 86-cı ildə Mark Antoni anadan olmuşdu. Onun atası Kritli soyadlı Antoni isə ictimai həyatda elə tanınan və sayılan adam olmasa da, ləyaqəti ilə seçilirdi. O, varlı deyildi, lakin sınaq anlarında özünün xəsis olmadığını, mərdliyini də göstərirdi. Bir dəfə ehtiyacı olan dostu ondan borc pul istədikdə o, pulu olmadığına görə üzünü qırxmaq bəhanəsi ilə, nökərinə gətirtdiyi gümüş ləyəni ona vermişdi. Tünd xasiyyətli arvadı ləyəni axtaranda o, öz əliaçıqlığını etiraf etmişdi. Onun arvadı Yuliya Yuli Sezar nəslindən idi və o vaxtkı Roma üçün kiçik məsələ olmayan namuslu əxlaqı ilə seçilirdi. Mark məhz anasının tərbiyəsində böyümüşdü. Yuliya əri öldükdən sonra Korneli Lentula ərə getmişdi. Lentul pretor olduğu vaxt Katilina qəsdinin fəal təşkilatçılarından biri olduğuna görə qəsdin digər dörd fəal iştirakçısı ilə birlikdə Siseronun təşəbbüsü və Senatın qərarı ilə 63-cü ildə edam edilmişdi. Lentulun, Tseteqin, həmçinin Katilinanın digər tərəfdarlarının ifşa edilməsində, hətta Krass və Yuli Sezarın onları müdafiə etməsinə baxmayaraq, Siseron və Mark Katon xüsusi rol oynamışdı. Onlar respublikanı cinayətkar qaragüruhun diktaturasının əlinə keçməsindən xilas etmişdilər. Elə bu vaxtdan da gənc Antonidə Siserona qarşı kin, nifrət hissləri yaranmışdı, axı edam olunanlardan biri onun atalığı, anasının əri idi. Hətta Lentulun cəsədi yalnız Siseronun arvadı işə qarışdıqdan sonra dəfn olunmaq üçün Yuliyaya verilmişdi. Bunu sonralar xəbər verən Antoni Siseronun konsulluğu dövründə, guya mövcud olan belə dəhşətlərə diqqəti cəlb etmək məqsədini güdürdü.

Əvvəlcə atasını, sonra isə atalığını itirən Antoni bir qəşəng oğlan kimi böyüyürdü, lakin ən pis məsələ onun dostu Kuriondan asılı olması idi və bu münasibət Antonini spirtli içkilər içməyə və eyş-işrətə cəlb etdi. Belə nalayiq işlərə çox gənc yaşlarında başlamasına görə o, xeyli borca düşmüşdü. Onun borc götürdüyü pula Kurion zamin olduğuna görə, onun atası Antonini evindən qovmuşdu. Sonralar isə - 61-ci ildən kvestor, 58-ci ildən xalq tribunu olan Klodiyə qoşulmuşdu, Klodi isə Katilinadan sonra Roma üçün gələn ikinci bəla idi. O, həyasız demaqoqluqla məşğul olur, qayda-qanunları pozur, şəhərdə iğtişaşlar yaradırdı. Lakin Klodinin də həyasızlığına yalnız 52-ci ilin yanvarında Romadan bir az kənarda, Appi yolunda Milonun adamları tərəfindən öldürülməsi ilə son qoyuldu.

Antoni bir xeyli vaxt özünü belə ağılsız işlərə həsr etdikdən sonra, Klodinin öldürülməsindən xeyli əvvəl İtaliyanı tərk edib Yunanıstana getdi və burada hərb sənətinə və natiqlik qabiliyyətinə yiyələnməyə başladı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, o, inadkarcasına məşğul olur, bu iki vacib sənətin sirlərinə bələd olurdu. O, bir neçə vaxt Yunanıstanda qaldıqdan sonra, 58-ci ildə konsul olan Avl Qabini, özü ilə birlikdə Suriyaya yürüş etmək üçün onu vətənə dəvət etdi. Əvvəlcə o, bundan imtina etsə də, süvari dəstəsinə başçılıq etmək təklifini qəbul etdi və konsulla birlikdə hərbi yürüşə getdi. Antoninin ilk igidliyi yəhudiləri qiyama qalxmağa sövq edən İudeya çarı Aristobula qarşı olan döyüşdə meydana çıxdı. Burada o, özünün ilk qələbəsini qazandı, çar Aristobulu məğlub etdi və onu oğlanları ilə birlikdə əsir götürdü. Müharibə başa çatdıqdan sonra onun gələcək məşuqəsinin atası Ptolomey Qabinidən xahiş etdi ki, Misirdə onu çar kimi öz yerinə bərpa etsin və buna görə də o, romalıya on min talant məbləğində hədiyyə vəd etdi. Zabitlərin çoxu bu tədbirin əleyhinə idi, heç Qabininin özünün də bu iş çox xoşuna gəlmirdi, lakin vəd edilən məbləğ onu da şirnikdirirdi. Antoni öz igidliyini göstərmək və hələlik tanımadığı Kleopatranın atası Ptolomeyi razı salmaq istədiyinə görə Qabinini bu yürüşə girişməyə inandırdı. Onlar quma bata-bata Peluziuma tərəf hərəkət etdilər. Səhrada içməyə su yox idi. Antoni bu səfərdə özünü yürüş ustası kimi göstərməklə yanaşı, Peluziumda qalib gəldi, bu böyük şəhərin qarnizonunu əsir götürdü, bu isə ordunun sonrakı yürüşünü xeyli təhlükəsiz etdi. Peluziuma girdikdən sonra Ptolomey misirlilərə olan qəzəb və nifrətinə görə onları qılıncdan keçirməyi planlaşdırırdı, lakin Antoni onun belə qəddar cəza tədbirinə mane oldu. Beləliklə, Ptolomey Avlet 58-ci ildə hakimiyyətə bərpa edildi. Kleopatranın öz etirafına görə, o vaxt Antonini görən bu 12 yaşlı qız ona vurulubmuş.

Belə toqquşmalardan və döyüşlərdən Antoni böyük təcrübə toplayırdı, həm də özünə lazım olan hərbi əlaqələr yaradırdı. O, bir qayda olaraq, arxadan zərbə vurmağa meyl etmirdi, o, düşmənə qabaq tərəfdən hücum edirdi. O, düşmənləri ilə igidliklə vuruşurdu. Lakin düşmənləri həlak olduqda onları çar şərəfi ilə dəfn edirdi. Bunun da nəticəsində aleksandriyalılar arasında özünə yaxşı ad-san qazanmışdı və Roma ordusunda xidmət edənlərin hamısı ona ən qoçaq əsgər kimi baxırdı. Onun igidliyə uyğun gələn zahiri əlamətləri də var idi. Onun iri alnı var idi, saqqalı yaxşı uzanırdı. Kişi burnuna malik idi. Bütün bunlara görə çoxları onun sifətini Heraklın şəkillərdə və heykəllərdə təsvir olunan üzünə bənzədirdilər. O, çox vaxt öz əsgərləri ilə bir yerdə yeyib-içirdi. Onun çoxlu dostları var idi və onlara qarşı həmişə əliaçıqlıq göstərirdi. Fiziki qüvvəsindən çəkinərək Yuli Sezarın ölümünə səbəb olan Senatdakı qəsd vaxtı sui-qəsdçilər Antoniyə Senata girməyə imkan verməmiş, küçədə saxlamışdılar.

Roma dövləti iki bir-birinə düşmən partiyaya parçalandıqda. aristokrat partiyası Pompey ətrafında birləşdi, populyarlar partiyası isə Yuli Sezarın tərəfinə keçdi. Bu vaxt Pompey Romada idi, Sezar isə Qalliyada qalibiyyətli döyüşlər aparan ordusuna başçılıq edirdi, o, artıq Qalliyanın bütünlükdə fəth edilməsini başa çatdırmışdı. Antoninin dostu Kurion əvvəlki müttəfiqlərini tərk edərək Sezarın partiyasına keçmişdi və özü ilə Antonini də bura cəlb etmişdi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .- 2023.- 16 dekabr, №229.- S.22.