Aktrisanın şirin-acı həyat hekayəti

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

İlk öpüş mənə çox şeyi öyrətdi, həm kişi cinsi ilə münasibətdə ehtiyatlı olmağı, həm də mənə yeniyetmə bir qız arzusu və xəyalı ilə bunu dəfələrlə süni bir təcrübədən keçirmək naminə aktrisa sənətinə yiyələnmək fikirini aşıladı. Mən aktrisaları insanlar arasında dünyanın, təbiətin ən azad quşu hesab edirdim. Onlar şərtiliklərə, mühitin hakim qaydalarına məhəl qoymadan istənilən istiqamətə uça bilir, könüllərini qısa müddətə də olsa sevgi sığınacağına çevirməkdən qorxmur, çəkinmirdilər. Bu quşların cəh-cəhi sevgi aləmindən ilham aldıqlarının göstəricisi idi. Mən də səhnəyə qədəm bassam, belə tam sərbəst, həm də cəsarətli olacaq, könül istəklərimi bağlayan qıfılı qırıb dağıdacaqdım. Bir qədər sonra bu fikirlər məni tamamilə ağuşuna alıb, buraxmaq bilmirdi. Öz nümunəvi tərbiyəsi ilə seçilən, oğlanlarla lap kiçik flirtdən də qaçan bir qız yeni macəraların fantastik axınına düşmüşdü və bu başgicəlləndirici düşüncələr artıq onu heç qorxutmurdu da. Evə girəndə anam niyə gec gəldiyimi soruşdu. Mən rəfiqələrimlə yağan qar altında qartopu oynadığımızı dedim və anam buna inandı. Yalanım da cəsarət örtüyü qəbul etmişdi, kiçik bir görüş deyəsən, məni tamam dəyişdirib, təcrübəli, qorxu hissindən azad olmuş bir adama çevirmişdi.

Teatr barədəki xəyallarım isə onun kandarına ayaq basandan sonra dəyişməyə, dağılmağa başladı. Mənim primitiv düşüncələrim bir andaca yoxa çıxdı. Əlbəttə, teatr bütün öz qəribəliklərinə rəğmən, başqa bir dünyadır. Teatra daxil olan aktyor, ya aktrisa hər cür çətinliklərlə, hətta təhqirlərlə üzləşsə də, onu tərk etməyə cəsarət etmir, buna cəhd göstərməkdən də elə bil ki, qorxur. Mən oxumuşdum ki, sirk kollektivləri cəmiyyətin digər seqmentlərindən fərqli olan öz daxili qaydalarına malikdir və onları pozmağa cəsarət də etmirlər. Bunlardan ən vacibi bu məkanı tərk etməyin mümkün olmaması, onun dini icma kimi tam bağlı olmasıdır. Bu nisbi oturaq həyat heç bir dekretin məhsulu deyildir, onilliklərlə könüllü qəbul edilmiş və pozulması baş verməyən bir davranış formasıdır. Sirkə artist kimi daxil olan oğlan, ya qız, burada isə sənətlərin, məşğuliliyyətlərin sayı, hesabı yoxdur, bir daha oranı tərk etmir. Orada evlənir, boşanırlar, yeni ailələr qurulur və onlar sirkin onurğa sütununa çevrilirlər. Burada dünyaya gələn uşaqlar da valideynlərinin və ya onların dostlarının sənətlərinə yiyələnir, az sonra aparıcı artistlərə çevrilirlər. Beləliklə, krallıqların irsi hakimiyyətini yada salan, lakin dəbdəbədən tam uzaq olan sirk sülaləsi meydana gəlir. Bu yazılmamış qanun neçə-neçə nəsillər boyu davam edir. Teatr da, tam olmasa da, müəyyən xüsusiyyətlərinə görə sirkə bənzəyir. Burada dairədən azacıq çıxış imkanları olsa da, heç kəs onu tərk etmir, başqa yerdə heç nəyə yaramayacağı qorxusundan belə yeni tipli monastır həyatı ilə razılaşmağa məcbur olur. Burada da əsasən aktyorların və aktrisaların nikahı baş verir və az sonra dağılır. Cəmiyyətin dəyişilməsi ilə artistlərin nikahlarında da müəyyən dəyişiklik hiss olunur, mülki nikahlar meydana gəlir. Lakin bunlar yenə də ümumi xarakter daşımır. Teatrla, ekranla ömrünü bağlayanların nisbətən möhkəm və uzun sürən ailə kontraktlarını isə çox vaxt ölüm özü, süründürməçiliyə yol vermədən asanlıqla həll edir. Teatrın başqa sirləri də çoxdur, ümumiyyətlə, müəmmalı məkandır. Burada dostluq da, ittifaqlar kimi nisbi xarakter daşıyır.

Belə fikirlərdən sonra məni özünə arvad etmək istəyən kişi ağlımın əhatəsindən uzaqlaşmırdı. Deyəsən, o, məni azacıq da olsa ovsunlaya bilmişdi, öpüşü isə mənə məlum olmayan çox sirlərdən məni agah etmişdi. Bir sadə öpüş mənim könlümdəki buzu əritmişdi, bu, davam etsə, həmin daşqın məni məhv edə bilərdi. Ona görə də yaşlı kişi ilə yenidən görüşməkdən qaçmağa cəhd göstərdim. Səhər dərsə daha tez yollanır, dərs qurtarandan sonra isə kitabxanaya dəyib, şagird yoldaşlarımdan yarım saat, bir saat sonra evə dönürdüm. Bir rəfiqəm yaşlı bir kişinin məni soruşduğunu dedi. Qızlar hansısa bir şübhəyə görə ona demişdilər ki, bu gün o, dərsə gəlməmişdir. Bunu eşidən kişi ağ yalana inanıb, məktəb həyətindən və onlardan uzaqlaşmışdı.

Bir həftə ərzində məktəbə getməkdən savayı, bir dəfə də olsun küçəyə çıxmadım və o kişi ilə heç vaxt bir daha görüşmədim. Lakin o, mənim yadımdan çıxmırdı, ilk dəfə olaraq mənim sevilməyə layiq olan qız olmağımı mənə açıb bildirmişdi. Mən bununla öyünürdüm, elə bil ki, xoşa gəlməyən ördək balası su üzərində üzməyə başlayan qəşəng ağ rəngdəki təmiz lələkləri və uzun əyri boynu ilə öyünən qu quşuna çevrilmişdi. Mən heç də gözəlləşməmişdim, o kişinin ilk ehtiras həmləsi olan öpüşü məni dəyişdirmişdi, bədənimi və duyğularımı qu quşuna xas olan xüsusiyyətlərə yiyələndirmişdi. İlk dəfə idi ki, mən özümü xoşbəxt hiss edirdim. Və belə bir qərara gəldim ki, mən heç də rəfiqələrimdən çirkin deyiləm, bəlkə də, hətta gözələm. Bundan sonra mən oğlanların diqqətini cəlb edəcəyəm, mənə sevgi etirafları ediləcək, məktublar yazılacaqdı. O yaşlı kişi, xüsusən onun öpüşü məni özümə başqa gözlə baxmağa sövq etmişdi. İndi mən öz gözümdə çoxlarına meydan oxuyan gözəl bir məxluqa çevrilmişdim. Deməli, başqaları da mənim barəmdə səhvə yol verməyəcəklər.

Bu xəyallarım, arzularım. düşüncələrim məni Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində təhsil almağa gətirib çıxardı. Burada tələbələr arasında tam sərbəstlik ruhu hökm sürürdü, bir-birinə eşq elan edənlərin və az sonra küsüb ayrılanların sayı-hesabı yox idi. Mənə də dostluq pərdəsi altında sevgi təklifləri edilirdi. Lakin mən bunları alma-marterin ab-havasının xüsusiyyəti kimi qəbul etdiyimdən, onlara ciddi yanaşmırdım.

Teatrın Orta Əsrlərdəki inkişaf yolları

Teatr heç də məhiyyət etibarilə ədəbi bir sənət deyildir, baxmayaraq ki, o, universitetlərdə və məktələrdə yararanmışdır. Dramanın özünün başlanğıcı da həm də adi, sadə bir əhvalat idi.

Qədim Yunanıstanda teatrın müxtəlif növləri öz ənənələrinə və səhnə texnikasına malik idi. Tamaşa eyni hadisəni eyni vaxtda icra edirdi, hadisə bir gündə baş verir və qurtarırdı. Hadisənin baş verdiyi səhnədə də heç bir dəyişiklik baş vermirdi. Bu, təsvir edilən hadisənin ani xarakter daşımasının bir əlaməti idi. Məişəti əks etdirən və müxtəlif tamaşa formaları həmçinin Qədim Şərq ölkələrində də mövcud idi.

Sadə əhvalatların özü də səhnə üçün qələmə alınırdı... Bizim eradan əvvəl V əsrdə Afinada yunan dramaturqları səhnə üçün əsərlər yaradırdılar. Bu ixtiranı adətən ikinci aktyor ifa edirdi. Bu dramaturqlar Esxil və Sofokl idi, onlar həm də üçüncü aktyoru səhnəyə əlavə etmişdilər. Üç aktyor meydana çıxdıqda, əvvəllər mühüm rol oynayan xor tədricən yoxa çıxdı. Qədim yunan həm də teatr tamaşaları arasında özü onun dərəcəsini müəyyən edirdi.

Təəssüf ki, Afina sivilizasiyasının tənəzzülü ilə qədim Afina dramı, teatrı da sıradan çıxmalı oldu.

Renessans epoxasında italyan xalq komediyası meydana gəldi. İntibah illərində teatr ədəbi xarakterə malik oldu, şəhərlərin mədəni mərkəzində məhz oturaq əhaliyə doğru irəliləmək yolunu tutdu.

Teatr incəsənətinin istehsalı olan tamaşa, dram əsərləri əsasında yaranır. Bu istehsal müvafiq olaraq rejissor tapıntıları ilə müşayiət olunur. Baletdə bu rolu baletmeyster və dirijor, operada, operettada isə rejissor və dirijor oynayır. Onların rəhbərliyi altında, birgə cəhdlər hesabına aktyorlar tədricən səhnə xadimlərinə çevrilirlər.

Teatr heç də bəxtəvərliyə himn çalınan məkan deyildir. Həyatda bəxti gətirməyənlər baxdıqları tamaşalardan təskinlik tapırlar. Cəmiyyət nə qədər inkişaf etsə də, onda yoxsul və digər bədbəxt insanlar qalır, bunu biz, ABŞ-ın timsalında da görürük. Ona görə də, nə qədər ehtiyac və cəhalət hakim rol oynamaqda davam edirsə, teatr öz funksiyası ilə insan könüllərini yumşaltmaqda davam edəcəkdir.

Mən şadam ki, tamaşalarımızda ruhi dərman kimi musqiyə geniş yer verilir. Axı mən həm vokal, həm də balet təhsili almışam. Bir alleqorik tamaşada mən balerina kimi çıxış edirdim. 32 fueteni icra etməklə öyünə bilməsəm də, çünki onun çətin fırlanma effektini bacarmırdım, rəqsim tamaşaçıların çox xoşuna gəldi. Səhnəyə əsl balerinalar kimi puantlarda (parçadan olan yüngül ayaqqabılarda) çıxmışdım, ona görə də mənim ifamda pa-de-delər, piruetlər partnyorumdan daha professional alınırdı. Səhnəyə başlanğıcda yavaş solo rəqsi - adajio ilə daxil olanda tamaşaçılar məni alqışlarla qarşıladılar. Təəssüf ki, musiqini duymayanların bəziləri bizi lağa qoyurdu.

Vokala gəldikdə, hələlik səhnədə mənə muğamın kiçik bir hissəsini də oxumaq qismət olmamışdır, baxmayaraq ki, bu sahədə də özümü sınamışdım. Ümumiyyətlə, musiqisiz, rəqssiz, vokalsız səhnə, tamaşa qulağı batıran mitinq hay-küyünə bənzəməklə, öz cazibədarlığını xeyli itirmiş olur. Səhnədən isə tamaşaçı həzz almalıdır, bu həzz isə ona pyesin mahiyyətini daha yaxşı başa düşməkdə kömək edir.

Teatrın sonrakı inkişafına gəldikdə, XVI əsrdə I Elizabet İngiltərəsində möhtəşəm teatr sənəti yaranır, çünki artıq Qədim Yunanıstan və Qədim Roma yoxa çıxmışdı. I Elizabet teatr mühitində Uilyam Şekspir kimi dahi dramaturq meydana gəlmişdi. Ümumiyyətlə götürdükdə, teatr mahiyyətcə tamaşalarda təsvir edilənləri, göstərilənləri inandırıcı etmək sənətidir. Şekspir əsərlərindəki fantastik hadisələrə də tamaşaçı inanmalı olur, teatrın da izah olunmayan gücü, yəqin ki, məhz bundadır.

Heç şübhə yoxdur ki, Qərb teatrı qədim yunan teatrının əhvalatlarını, mövzularını və forma üslublarını davam etdirirdi. Qədim yunan teatr ənənəsindən geniş istifadə edən fransız dramaturqları Jan Rasin və Pyer Kordel üçün isə bu təcrübə əsl model rolunu oynamışdı.

Öz həyatıma qayıtdıqda, sevincli tələbəlik illərimi ailəmdə baş verən bir bədbəxtlik zəhərləmişdi. Mən birinci kursda oxuyarkən böyük qardaşımın narkomanlıqla maraqlandığı məlum oldu. Ailəmizin dünyasını kədər atmosferi bürüdü. Onu qonşuluqda yaşayan narkotika alverçiləri buna öyrətmək istəmişdilər. Anamın möhkəm təsiri ilə qardaşım bu iyrənc məşğuliyyətindən uzaqlaşdı, atam biz hələ məktəbdə oxuyarkən ailəmizi tərk etmiş, sonradan başqa qadına evlənmiş və üstəlik, bizə heç bir maddi yardım göstərməmişdi. Anam savadlı şəfqət bacısı olduğundan işlədiyi xəstəxanada onu gecə növbəsinin tibb bacısı təyin etmişdilər və başqalarına nisbətən yüksək maaş alırdı, gündüzlər isə, bir qədər istirahət etdikdən sonra, tanıdığı adamların ailə üzvlərinə kiçik məbləğ pul hesabına iynə vururdu. Bu gəlirlər ailəmizi dolandırırdı. Belə bir vaxtda qardaşımın narkomanlıqla maraqlandığı məlum oldu, bunu qonşuluğumuzda yaşayan məktəbli oğlan anama xəbər vermişdi. Narkomanı saxlamaq isə bir böyük ailəni dolandırmağa bərabər idi. Biz bu məsarifə dözə bilməzdik.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .-2023.- 20 dekabr, №(230).- S.14.