Poeziyada qış:
soyuq fəsildə şeir hərarəti
Esse
21 dekabrı 22 dekabra bağlayan gecədə
ömrümüzə daha bir qış fəsli təşrif
buyuracaq. Bəli, həyatımızdan, bu dünyadan gəlib-keçən
milyonlarla insandan fərqli olaraq, bizə tale daha bir qış
fəslini yaşamağı qismət edib, demək ki...
Günlərdir yaz, payız və qış fəsli
arasında var-gəl edən, özünün
çaşqınlığı ilə bizi də
çaş-baş qoyan ana təbiət də, yəqin ki, bu
gecədən sonra özünün qış
üzünü göstərəcək bizə.
Qış deyəndə, sizin də
ağlınıza hər şeydən öncə bu fəslin
yaratdığı çətinliklər, qar, çovğun,
aramsız yağışlar, hər tərəfi bürüyən
palçıq, buz tutmuş yerlər, təbiətin yuxulu səssizliyini
pozan külək gəlirmi?! Amma ki, əslində, qış
özünün ağappaq qarı, ən çox da
uşaqları sevindirən qartopu mövsümü,
özü ilə birgə gətirdiyi yeni illə nə qədər
sevimli, nə qədər həzindir.
Bəs ədəbiyyat, bəs mütaliə.?! Onlar
üçün qış fəsli nədir?
Məncə, qış mütaliənin, sənətin
əsl vaxtıdır. Bəlkə də təbiətin səssiz
donuqluğuna qarışan insanların qaynar iş həyatı
bəzi yaradıcı adamları öz bədii
yaradıcılıqlarından uzaq sala bilir, amma çöldə
tüğyan edən küləyin acığına isti evində,
əllərini, dodaqlarını isidən qaynar çayla həmahəng
ruhuna istilik bəxş edən kitabları mütaliə etməkdən
gözəl nə ola bilər ki...
lll
Mənimçün qış həm də uşaq
vaxtı ədəbiyyat kitablarından oxuduğumuz bir-birindən
gözəl şeirlər, nağıllar, hekayələrdir.
Çöldə yağan qarı, ruhumuzu üşüdən
küləyi kitablarda şairlərin,
yazıçıların dili ilə sevmək nə
böyük möcüzə imiş, sən demə...
Şair Mirmehdi Seyidzadə öz məşhur
şeirində nə gözəl həvəsləndirirdi bizi
qartopu oynamağa:
Qara bax, qara,
Gör necə yağır.
Çıxsan bayıra,
Məni də çağır.
Qalın geyinək,
Həyətə çıxaq.
Qartopu yığaq.
Top-top oynayaq.
Amma heç də bütün uşaqlar M.Seyidzadənin
şeirindəki qəhrəmanlar kimi sevməz ki qarı. Yəqin
çoxumuz xatırlayırıq Mirzə Ələkbər
Sabirin "Uşaq və buz" şeirindəki dərsə
gedən uşağın qışla, buzla imtahanını.
Heç o da sevməmişdi, deyəsən, qışı,
axı yağan qar onu əməlli-başlı incitmişdi.
Amma buza hədəsindən də qalmamışdı
qoçağımız:
Sən nə yamansan, a buz?
Adam yıxansan, a buz!
Az qalıb ömrün sənin,
Yaz gələr, artar qəmin,
Əriyib suya dönərsən,
Axıb çaya gedərsən!
Kövrək ruhlu şairimiz Mirvarid Dilbazi isə
oxucularını inandırır ki, vətənimizdə hər
fəsil kimi qışın da başqa zövqü var:
Səfalıdır bizim Vətən.
Nə xoş gəlib bu qış, bu qar
Qışın da başqa zövqü var.
Qar altda yatdı tarlalar,
Dümağ geyindi çöl, düzən.
Səfalıdır bizim Vətən.
Bir də Əhməd Cəmil səmimiliyi hopmuşdu
uşaqlığımızın qışına. İkinci
Dünya müharibəsindən, müharibənin məhrumiyyətlərinə
qarışan qışın soyuğundan danışarkən
belə həzindi, kövrəkdi, ürəyi isidən idi.
"Ay nənə, bir nağıl de" şeirindəki
balacanın ata həsrəti nənənin mülayim təsəllilərinə
qarışıb qışın ruhu üşüdən
soyuğuna meydan oxuyur, küləyin qulaqbatıran
ulartısını susdururdu:
Gecə keçib, ev soyuyub, hənir gəlmir ocaqdan;
Taxt üstündə məstan pişik, odur, yatıb
bayaqdan.
Ört üstünü, dərdin mənə, bax,
eşikdə yel əsir...
- Qar yağırmı?
- Elə yağır... sazaq qılınc tək kəsir...
Belə yağsa, qar sübhəcən yolu-izi örtəcək;
Kirpiklərin lap qovuşub, cırtdan bala, yat görək.
Nənə yığır düyünçəyə
iynəsini, sapını,
Külək hərdən taqqıldadır pəncərəni,
qapını.
Körpə çəkir təzə, güllü
yorğanını üzünə,
Gözlərini yumur... amma yuxu getmir gözünə.
- Ay nənə, o kimdir elə pəncərəni bərk
vurur?
- Heç kim deyil, yat, ay bala, yeldir, qarı sovurur...
lll
Qış təkcə uşaq ədəbiyyatının
mövzusu deyil, əlbəttə. Şair və
yazıçılarımız qışın fəlsəfəsini,
onun xarakterik xüsusiyyətlərini öz əsərlərində
o qədər təbii və dəqiq əks etdiriblər ki,
oxuduqca insanın soyuğa, qara sevgisi artır. Məsələn,
poeziyamızın unudulmaz adlarından Xalq şairi Musa Yaqub bizə
öyrətdi ki, qarın soyuqluğunu təmizliyinə
bağışlamaq olarmış:
Ulduz tək üstümə səpələn, ey qar,
Geyindir əynimə ağappaq donu.
Sənin ki, bu qədər təmizliyin var,
Bağışlamaq olar soyuqluğunu.
Ulduz tək üstümə səpələn, ey qar.
Belə təmizlikdən isinmək olar.
Ölkəmizin ən soyuq regionlarından olan Qubada
doğulub dünyanı Qubanın rənglərində öz
poeziyasında əks etdirməyi bacaran şairimiz Ramiz
Qusarçaylı isə qarı hər dəfə yeni
imiş kimi görməkdən, onun xüsusiyyətlərini
yadırğamaqdan çox uzaqdır. O, bu qarın dünyayla
yaşıd olduğunu çox yaxşı bilir
çünki:
Qar qovur küləyi o dağ-bu dağda,
Sovrulur, səslənir dərə tabaqda,
Beləcə yağırdı min il qabaq da
Bu qar köhnə qardı,
çox qoca qardı...
Arif Buzovnalının "Qar dənəsi" isə
torpağa həsrət, amma vüsalından qorxan qardır.
Axı onun torpaqla qovuşması əhvalını, kimliyini dəyişməyə
səbəb olacaq:
Yerə çatsa dönəcək göz yaşına,
yaxşı bilir,
Bu vüsaldan elə qorxur, çəkinir qar dənəsi.
Uzadır ağ əlini torpağa tənbəl-tənbəl,
Arzuya çatmağa sanki ərinir qar dənəsi.
Soyunur torpağa yetdikcə gəlinlik geyimin,
Su olub adi libasın geyinir qar dənəsi.
Bu misralar sizə də bir az öncə misal çəkdiyimiz
Sabirin qarı hədələyən qəhrəmanını
xatırlatdımı?! O, uşaq saflığı ilə
qarın suya dönməsinə sevinsə də,
A.Buzovnalının qəhrəmanı qar dənəsinin bu həzin
qorxusunu yaxşı anlayır.
lll
Amma hamı qışı, qarı eyni sevgi ilə
sevmir axı. Xüsusən, yazın həlimliyinin, yayın
istisinin pərəstişkarları üçün
qışın soyuğu sanki bir cəhənnəmdir, uzanan
gecələr bitməz kabusdur.
Məsələn, Leyla Əliyevanın qəhrəmanı
"Yay" şeirində yayın istisini, yamyaşıl təbiəti
çox sevdiyini gizlətmir. Amma yaydan sonra gələcək
payızın yağışlarına, xüsusən isə
qışın soyuğuna heç dözümü yoxdur.
Yoxsa etiraf etməzdi ki:
Amma bu fevraldan lap zəhləm gedir,
İyirmi doqquz gün uzanır nəsə.
Həqiqətən də maraqlıdır, ilin ən
qısa ayı olan fevralın 28-29 günü nədənsə,
heç bitmək bilmir, uzandıqca uzanır. Səbəb təkcə
qışın soyuğudurmu, yoxsa özündən əvvəlki
dekabr, yanvar aylarının güdazına gedir fevral? Çox
istədiyiniz bir yerə gedərkən, çatmağa az
qalmış yol sanki uzanar, bitmək bilməz ha, bax, fevral da mənə
o çataçatda uzanan yol kimi gəlir həmişə.
Özündən sonra yazın müjdəçisi mart gələcək,
Novruzla yatmış təbiət yenidən oyanacaq, bədənimiz
kimi ruhumuzu da isidəcək günəş səmada yenidən
baş qaldıracaq. Bəs bunlara çatmaq üçün
fevral bitməlidir axı. Məncə, bax, bu səbirsizlikdir cəmi
28-29 günlük fevralı gözümüzdə uzadan,
sonsuz göstərən.
lll
Bəli, bu gün qış fəsli öz soyuğu,
qarı, çovğunu, amma yeni ümidlər vəd edən
Yeni təqvim ilə ömrümüzə təşrif
buyurur. Yəqin ki, elə də çox qar üzü görməyən
Bakıya hər qar yağanda xatırladığımız
Adil Mirseyidin "Qar eskizi"ni bu qışda da yada salmaq, təmizliyi
ilə göz oxşayan qara baxa-baxa dilimiz altında vird etmək
qismətimiz olacaqdır:
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır
...Qara çörək
Bəyaz pendir
Qırmızı çaxır
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır
Qar yağır...
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet .-2023.- 21 dekabr, №231.- S.11.