STEAM tədris üsulu: nəticələr gələcəyə ümidləri artırır

Müasir dünya reallıqları gələcəkdə yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin yetişməsi üçün təhsil qarşısında bir çox mühüm vəzifələr qoyur. Həyatın bütün sahələrində işlərin yeni dünya düzəninə uyğun qurulması üçün təhsil ocaqlarında öyrənmək maraqlı olmalı, bilik təcrübədə tətbiq edilməli, təlim maraqlı formada keçilməlidir. Yəni bu günün məzunları müasir tələblərə cavab verən, əmək bazarında özünü doğruldan şəxslər olmalıdır. Müasir dövrdə ölkənin sosial iqtisadi inkişafında bütövlükdə təhsilin və elmin payının artırılması STEAM tədris üsulundan istifadəyə əsaslanmalıdır. Yeni peşələr həm də yeni səriştələr və bacarıqlar tələb etdiyi üçün yeni bacarıqlara dair biliklərin vaxtında verilməsi problemini aradan qaldırmağa və tədris proseslərinə innovativ düşüncənin inteqrasiyasına məhz STEAM birbaşa təsir imkanına malikdir. Gənc nəslin yeni baxışlarının və ideyalarının formalaşması və onların realizə edilməsinə önəm verilməsi, bu istiqamətdə beynəlxalq trendlərin nəzərə alınması dövlətin yeni tədris üsullarına açıqlığının göstəricisidir. Bu, həm də ölkəmizdə insan kapitalının inkişafı kontekstində beynəlxalq rəqabət mühitində öz imkanlarımızı genişləndirməyimizə imkan yaradacaq.

Son illər dünya ölkələri layihə əsaslı STEAM tədrisi yanaşmasını mənimsəyir, onun yalnız öyrənmə üsulu deyil, həm də bir düşüncə tərzi olması ilə bağlı həmfikirdirlər. Elm və texnologiyaların öyrədilməsində ənənəvi yanaşmadan fərqli olaraq, STEAM yanaşmasının əsas məqsədi şagirdlərdə əməkdaşlıq, təşəbbüskarlıq, kreativlik, analitik düşüncə və sair kimi XXI əsr bacarıqlarını inkişaf etdirmək və əldə olunan biliklərin elm, texnologiya, mühəndislik, riyaziyyat və incəsənət fənlərinə səmərəli tətbiqinə nail olmaqdır. Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri İlqar Orucovun sözlərinə görə, STEAM fərqli elmi biliklərin sintezi və inteqrasiyası ideyalarının üzərində formalaşıb. Bildiyimiz kimi, fənlərarası münasibətlər və yeni biliklər yaradıcılığında yeni yanaşmalara ehtiyac yaranmışdır. Fənlərarası proqramlar ənənəvi fənlərin mühüm problemi həll etmək iqtidarında olmadığı və ya istəmədiyi ümumi inamdan qaynaqlanır. STEAM bu gün dünyada həddən artıq ixtisaslaşma və təcridin zərərli təsirlərinə qarşı vasitə kimi özünü göstərir: "Müasir dövrdə ölkənin sosial iqtisadi inkişafında bütövlükdə təhsilin və elmin payının artırılması STEAM tədris üsulundan istifadəyə əsaslanmalıdır. Yeni peşələr yeni səriştələr və bacarıqlar tələb etdiyi üçün yeni bacarıqlara dair biliklərin vaxtında verilməsi problemini aradan qaldırmağa və tədris proseslərinə innovativ düşüncənin inteqrasiyasına məhz STEAM birbaşa təsir imkanına malikdir. Gənc nəslin yeni baxışlarının və ideyalarının formalaşması və onların realizə edilməsinə önəm verilməsi, bu istiqamətdə beynəlxalq trendlərin nəzərə alınması dövlətin yeni tədris üsullarına açıqlığının göstəricisidir. Bu, həm də ölkəmizdə insan kapitalının inkişafı kontekstində beynəlxalq rəqabət mühitində öz imkanlarımızı genişləndirməyimizə imkan yaradacaq".

2022-ci ildə STEAM təhsili ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutu (ARTİ) tərəfindən tədqiqat aparılıb. İnstitut tərəfindən aparılan tədqiqatın əsas məqsədi STEAM dərslərinin təşkilinin şagirdlərin təlim nəticələrinə, gələcəkdə peşə seçiminə təsirini müəyyən etmək, müəllimlərin STEAM dərslərində istifadə etdikləri pedaqoji yanaşmalar barədə təəssüratlarını öyrənmək, onların ixtisasartırma ehtiyaclarını müəyyən etmək, əldə olunmuş nəticələr əsasında rəy və təkliflər irəli sürməkdir.

Təhsil İnstitutunun apardığı tədqiqatlara ölkənin 12 şəhər və rayonunda (Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Şirvan, Lənkəran, Masallı, Neftçala, Quba, Qusar, Xaçmaz, Samux, Şəki) fəaliyyət göstərən 30 ümumtəhsil məktəbinin VI-VIII siniflərində təhsil alan 6538 şagird (onlardan 4941 nəfəri STEAM siniflərində, 1597 nəfəri isə adi siniflərdə təhsil alır) və həmin məktəblərdə STEAM dərslərini keçən 192 müəllim cəlb olunub.

ARTİ-dən bildirilib ki, tədqiqat 3 istiqamətdə aparılıb.

1. STEAM təhsilinin müqayisəli təhlili. STEAM təhsilinin şagird bacarıqlarının inkişafına təsirinin müqayisəli təhlili məqsədilə ümumtəhsil məktəblərinin STEAM dərsləri keçilən VI-VIII siniflərində təhsil alan 3614 şagirdlə, STEAM dərsləri tədris olunmayan VI-VIII siniflərində təhsil alan 1597 şagirdlə sorğu keçirilib.

Sorğuda şagirdlərin yaradıcı təfəkkürünün yoxlanılması məqsədilə Amerika psixoloqu Ellis Paul Torrensin kreativliyin - yaradıcı təfəkkürün diaqnostikasına dair "Rəsmi tamamla" metodundan, analitik düşüncə (təhlil qabiliyyəti) bacarıqlarının yoxlanılmasında alman psixoloqu Rudolf Amthauerin "İntellekt strukturunun müəyyənləşdirilməsi" metodundan, tənqidi düşüncə bacarıqlarının qiymətləndirilməsi üçün Amerika psixoloqu Riçard Paulun "Tənqidi düşüncə üçün test" təlimatından, təşəbbüskarlıq bacarıqlarının yoxlanılması məqsədilə Kanadanın "Milli Aborigen Kapital Korporasiyaları Assosiasiyası"nın (NACCA) tətbiq etdiyi testlərdən, vaxtdan səmərəli istifadə bacarıqlarının yoxlanılması üçün UNİCEF-in Oxu materialında yer alan "Vaxtı idarə etməyi bacarırıqmı?" metodundan, komanda işi (əməkdaşlıq), ünsiyyət və konfliktlərin idarə olunması bacarıqlarının yoxlanılması üçün rus psixoloqları V.V.Sinyavski, B.A.Fedorişinin "Kommunikativ və təşkilatçılıq meyllərinin aşkar edilməsi (KOC-2)" metodundan istifadə edilib.

Aparılan müqayisəli təhlildən aydın olur ki, STEAM dərsləri keçilən siniflərdə təhsil alan şagirdlərin ümumilikdə qiymətləndirilən bütün bacarıqları STEAM dərsləri keçirilməyən şagirdlərə nisbətdə üstünlük təşkil edir. Burada problemlərin həllinə yaradıcı yanaşma, tənqidi düşüncə, təşəbbüskarlıq və kommunikasiya bacarıqlarının inkişafını xüsusilə qeyd etmək lazımdır.

Məlumatda qeyd edilir ki, STEAM təhsili alan şagirdlərlə sorğu keçirilib. STEAM (təbiət elmləri, texnologiya, mühəndislik, incəsənət və riyaziyyat) dərslərinin keçildiyi siniflərdə təhsil alan şagirdlərin STEAM haqqında nə düşündüklərini və nə hiss etdiklərini, STEAM dərslərinin təşkilinin onların təlim nəticələrinə, gələcəkdə peşə seçiminə təsirini müəyyən etmək məqsədilə keçirilmiş sorğuda VI-VIII siniflərdə təhsil alan 1327 şagird könüllü olaraq iştirak edib. Sorğu materiallarının təhlilindən aşağıdakı nəticələrə gəlinib:

STEAM dərslərində iştirak edən şagirdlərin 65 faizi STEAM dərslərinin onların mühəndisliyə marağını köklü şəkildə artırdığına, 62 faizi STEAM dərslərinin onları texnoloji inkişafı yaxından izləməyə həvəsləndirdiyinə, 61 faizi isə nəzəri dərslərdən fərqli olaraq STEAM dərslərinin daha çox praktik olduğundan onların mövzuları yaxşı mənimsəməsinə səbəb olduğunu qeyd edib.

STEAM dərslərində iştirak edən şagirdlərin 45 faizi STEAM dərsləri nəticəsində üçölçülü əsərlər (məsələn, 3D dizayn) hazırlamaq bacarıqlarına yiyələndiklərini, 49 faizi isə STEAM dərsləri nəticəsində rəssamlıqda özlərini daha rahat ifadə etdiyini bildirib.

Təhlildən aydın olur ki, STEAM dərsləri şagirdlərin xüsusilə mühəndisliyə, texnologiyalardan istifadəyə marağını artırır və layihələrdə iştirakına müsbət təsir edir.

ARTİ-dən vurğulanıb ki, STEAM dərslərini tədris edən müəllimlərlə də sorğu keçirilib.

Müəllimlərin STEAM dərslərində istifadə etdikləri pedaqoji yanaşmalar barədə təəssüratlarını (fikir və düşüncələrini) öyrənmək, onların hazırlıq səviyyələrini, ixtisasartırma ehtiyaclarını müəyyən etmək məqsədilə ümumtəhsil məktəbinin VI-VIII siniflərində STEAM dərsini keçən 192 müəllimlə sorğu keçirilib.

Statistik təhlildən aydın olur ki, STEAM dərslərini tədris edən müəllimlərin əksəriyyəti (92 faiz) STEAM təhsili ilə bağlı təlimlərdə iştirak etmişdir. Müəllimlərin 93 faizi şagirdlərin məlumat rəqəmsal və hesablama texnologiyalarından, məsələn, kompüter, planşet, telefon və proqramlardan istifadə etdiyini, 75 faizi STEAM təhsili sahəsində ekspertlərdən dəstək aldığını göstərib.

Sorğuda iştirak etmiş müəllimlərin 83 faizi STEAM tədrisi ilə bağlı məktəbin müəllimləri və idarə edənlərin müsbət təcrübəsini onlarla bölüşdüyünü, 78 faizi isə STEAM təhsilinin şagirdlərin İKT, təbiət elmləri və riyaziyyatı öyrənməsində müsbət təsiri olduğunu bildirib.

Aparılan tədqiqatlar, bir daha göstərir ki, STEAM təhsili şagirdlərin daha qalıcı öyrənmələrini təmin edir, dərsə marağını artırır və nəticədə akademik nailiyyətlərini yüksəldərək, bilik və bacarıqlarının inkişafında, gələcəkdə karyera seçimində, real həyat problemlərinin həllində aparıcı rol oynayır.

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet.- 2023.- 1 fevral.- S.15.