Mənim televiziyam

Bir neçə gündən sonra 67 yaşı olacaq Milli Televiziya günüdür. İstədim mən də yazım onun haqqında. Lakin bu günün televiziyalarından yox, içində böyüdüyüm, insanların verilişlərini səbirsizliklə gözləyən, Moskva adlı mərkəzə tabe olsa da, öz milli simasını qoruyub saxlaya bilən, dövrün tələblərini, qadağalarını bilsə də, öz tarixini, kimliyini əks etdirən, unikal tamaşalar yaradan, fədakar, bacarıqlı, yaradıcı kollektivi olan, zamanın ağır keşməkeşlərini yaşayan, televiziyadan və qapıları arxasında qalan iyirmi ilin xatirələrindən yazım. Özü də çox istədim yazım...

Hələ adını bilmədiyim o kiçik qutu ilə tanışlığım özümün də kiçik olduğu vaxtlara söykənir, daha dəqiq 60-cı illərin əvvəllərinə. O zaman bu kiçik qutu əksər evlərin bir üzvünə çevrildi. Adına televizor deyilən dördkünc, üzü şüşəli bu əşyanın arxasından biz kiçiklər cizgi filmlərinə baxardıq və bizi başqa heç nə maraqlandırmazdı. İllər keçdi... Beş, ya altıncı sinifdə oxuyurdum. Dərslərin birində sinfə orta yaşlı, qalın bığları olan bir nəfər daxil oldu. Dedilər ki, televiziyadan gəlib, rejissordur, məktəblilər üçün bir tamaşa hazırlanır və həmin tamaşadakı obrazlar üçün şagirdlərdən seçəcəklər. Sinifdə uşaq çox idi. Rejissora dörd nəfər lazım idi - üç qız, bir oğlan. Və seçilən üç qızdan biri mən oldum. Xırdalıqlara varmaq istəmirəm. Xeyli müddət bizimlə məşqlər keçdilər, hazırlıqlar bitdi və biz məktəblilər canlı efirdə tamaşanı təqdim etdik. Oyunumuz o qədər xoşa gəldi ki, bizim iştirakımızla daha bir kiçik tamaşa da hazırlandı. Bu, mənim televiziya ilə ilk tanışlığım oldu. Bilmirəm gördüklərimin təsirindənmi idi sonralar əlimə keçən nə olurdusa, onu mikrofon kimi tutub yaşıdım olan qohumlardan guya müsahibə götürürmüş kimi suallar verirdim, onlar da məmnuniyyətlə cavablandırırdı. Və sonra bu da unudulub getdi. Yenə də illər keçdi... Məktəbi bitirdim, ali məktəbə qəbul cəhdlərim bir neçə il uğursuz alındı. Sonda o zaman ali təhsil ocaqları içində yeganə olan universitetin (indiki BDU) axşam şöbəsinə daxil oldum və qaydalara görə mütləq işləmək lazım idi. Atamın yaxın dostu televiziyada sədr müavini idi o zaman - İsa Məmmədov. Atamın xahişi və dostunun köməkliyi ilə televiziyada texniki bir şöbəyə işə qəbul olundum. Humanitar fakültədə oxusam da, həmin şöbədə yazı-pozu işində çalışırdım, fəal ictimaiyyətçi, aktiv komsomolçu idim. Hətta komsomol komitəsi katibinin müavini pilləsinə qədər ucalmışdım da. Vədə tamam olub diplomumu alandan sonra texniki şöbənin rəhbərliyi mənə bildirdi ki, təhsilini başa vurdun, indi də get, ixtisasın üzrə işlə, bizim mütəxəssisimizin yerini təhvil ver. Vəziyyət get-gedə gərginləşirdi və mənə məsləhət gördülər ki, sədrin qəbuluna gedim. Həm tərəddüd içində idim, həm də utanırdım. Lakin sonda canımı dişimə tutub qəbula getdim. Çəkinə-çəkinə vəziyyəti ona izah etdim və sözümü bitirəndən sonra sanki çiynimdən ağır bir yük düşdü. Sözümü kəsmədən diqqətlə məni dinləyən sədr bircə sual verdi: "Yazdığın nəsə var?" Həmin ərəfələrdə radionun "Gənclik" redaksiyasında bir süjetim getmişdi - "Məzun və iş yeri" adında. Bunu deyib, susdum. Gülümsəyib dedi ki, bir ay gözlə, səni redaksiyaya keçirəcəyəm. Və dediyi kimi də etdi, bir aydan sonra televiziyanın Uşaqlar üçün proqram baş redaksiyasında kiçik redaktor kimi fəaliyyətə başladım. Bu həmin redaksiya idi ki, illər öncə məktəbli bir qıza hazırladığı tamaşada manqa rəhbəri rolunu tapşırmışdı və mən həmin tamaşadan yadımda qalan rejissor Aydın İmanovla bir neçə il birlikdə işlədim. Və beləcə, hər zaman böyük minnətdarlıq hissi ilə yad etdiyim, bu gün tək yoxluğuna deyil, onunla bir müsahibə hazırlaya bilmədiyim üçün təəssüfləndiyim, professional televiziyaçı Elşad Quliyev mənim üçün tək bütün peşələrin fövqündə duran jurnalistikanın qapısını deyil, bu qapının arxasında olan televiziya adlı sehrli bir dünyaya da yol açdı. Və anladım ki, heç də asan bir yol deyil. Nə təsəvvürüm vardı, nə də məlumatım. Bildiyim o idi ki, nəsə yaza bilirəm, amma bu da əsas deyildi. Öyrənmək lazım idi və mən bir ay müşahidə edə-edə öyrənməyə başladım. Səyyar çəkilişlərdən tutmuş studiya verilişlərinə qədər nə vardısa hamısını izləyirdim, iştirak edirdim. Lakin mənə bir iş tapşıran yox idi. Bundan sıxılaraq baş redaktora bildirdim ki, bu redaksiyada mən də varam. O zaman məktəblilər üçün "Yelkən" adlı bir veriliş vardı. Həmin veriliş üçün mənə beş dəqiqəlik süjet hazırlamağı tapşırdılar. Yay tətili mövsümü idi, Sumqayıtda bir məktəbin şagirdləri tətil olmasına baxmayaraq, məktəbyanı sahədə bostan salmışdılar və həvəslə günlərinin bir hissəsini orada keçirirdilər. Bu, mənim ilk çəkilişim oldu. Süjeti hazırlayıb verdim, şöbə müdiri mətni oxuyana qədər gözümü onun əlindən çəkmədim. Qələmlə yazıya əl gəzdirəndə həyəcandan boğulurdum. Nəticədə məlum oldu ki, yazdığım mətn redaktəyə məruz qalmayıb. Və beləcə, bu yola vizit kartımı aldım.

Televiziya jurnalistikası çox fərqli, çətin, maraqlı və daha məsuliyyətli sahədir, hərçənd ki, bu günün televiziyaları bu cəhətləri demək olar ki, sıradan çıxarıb. Bəli, dövr elə idi ki, senzura kəsərli idi, sözü yüz ölçəndən sonra yazmalı idin, heç kəs efirdən əvvəlki baxışdan sonra verilişinin hansısa hissəsinin çıxarılmasını istəmirdi, var gücü ilə çalışırdı. Televiziyada vizual təsvir var və yazılan mətn görüntünü təkrarlamamalıdır, sözçülük nisbətən geri çəkilməlidir. Televiziya jurnalistikasında təcrübə ən önəmlidir, mətn yazmaq hər şey demək deyil. O zaman bizlər fərqli nələrsə etməyə çox maraqlı idik və edirdik də. Hələ ki xalqa xidmət edən tək bir televiziya var idi və etiraf etmək lazımdır ki, keyfiyyətli, məzmunlu, maarifləndirici, əyləncəli, musiqili, ədəbi-dram verilişlərinin hamısında efir mədəniyyətinə irad tutmaq mümkün deyildi. Televiziya o rəhbəri sevir ki, onun bütün incəliklərini bilir, qayğısına qalmağı bacarır, yeri gələndə nazı ilə də oynayır, onu öz zövqünə, istəyinə görə formalaşdırmır. Televiziyanın gözəllik adlı bir imici var və bu imici ona rəhbərlik edən kəs qorumağı bacarmalıdır. Dövlət televiziyasında altı sədrin - Qurban Yusifzadə, Elşad Quliyev, Qeysər Xəlilov, Məmməd Murad, Məmməd İsmayıl, Babək Hüseynovun rəhbərliyi dövründə çalışmaq qismətimə düşüb. Artıq böyük redaktor vəzifəsində idim və cəsarətlə deyə bilərəm ki, müstəqillik dönəmində onlardan ikisinə - Elşad Quliyevə və Məmməd Murada imkan verilsəydi, yaddaqalan nailiyyətlər qazanmaq olardı. O zaman televiziyada elə bir nəsil çalışırdı ki, həqiqətən bu ad uğruna hər şeyə hazır idi, çünki professionallar ordusu böyük idi. Bax, elə ona görə də həmin professionallardır ki, indi insanların efirlərdən gördüyü xaosla barışa bilmir.

1988-ci ildən ölkədə dəyişməyə başlayan ab-hava televiziyanın gündəmini təbii ki, dəyişdi. Nə qədər mərkəzə bağlı olsa da, televiziya xalqın yanında oldu. Meydan hadisələrindən bir gün belə uzaqda qalmadıq, orada səhərə qədər qalan vaxtımız da oldu. Təəssüf ki, o zaman böyük bir kütləni idarə edənlər insanları televiziyaya qarşı çox qaldırmağa çalışırdı və buna nail də ola bilirdi. Dəfələrlə televiziyanın qarşısına hücum edərək gələnləri, istər rəhbərlik olsun, istər biz jurnalistlər, təmkinlə qarşılayıb, sakitliklə yola salmağı bacarmışıq.

19 yanvar 1990-cı il, saat 19:27... Bu o zaman televiziyada fəhlədən tutmuş rəhbərliyə qədər hamımız üçün gözlənilməyən qədər böyük bir faciə oldu. Televiziyanın enerji bloku partladıldı, ölkə informasiya blokadasına salındı. Ertəsi günü qanlı 20 Yanvar qırğını törədildi. Yenə də fədakar jurnalistlər, qorxu bilməyən operatorlar öz işlərindən geri qalmadı, çünki onları televiziyaya olan məhəbbəti, sadiqliyi xalqdan ayrı sala biməzdi. Bir neçə gündən sonra fəlakət nisbətən aradan qaldırıldı, televiziya işinə başladı, çox ağır günlər yaşadı və bunlar hamısı tarixə çevrildi. Lakin o zaman televiziyada sədr müavini olan, ziyalı insan Nahid Hacızadənin otağında həmin partlayış heç vaxt unudulmadı. İş otağındakı saatın əqrəbləri 19 yanvar 1990-cı ildə 19:27 dəqiqənin üzərində donaraq qalmışdı və Nahid müəllim o saatı heç vaxt işə salınmağa qoymadı.

... Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəldi və təbii ki, ilk təyinatlardan biri televiziyanın yeni rəhbərliyi oldu. Əslində, yeni sədr Məmməd İsmayıl televiziyaya bələd bir insan idi. 60-cı illərin sonu 70-ci illərin əvvəllərində burada şöbə müdiri vəzifəsinə qədər ucala bilmişdi. O, televiziyanı öz zövqünə uyğun görə bildi və bunu insanlara da bir növ məcburi sevdirməyə çalışdı. İnsanlar arasında narazılıqlar yaranmağa başladı və get-gedə artdı da. O zaman yeniyetmələr üçün "Dan ulduzu" adlı bir müəllif verilişim vardı. On nəfərə qədər məktəblini televiziyaya dəvət edib studiyanın rejissor pultundan bir süjet hazırladım. Onların televiziya haqqında fikirlərini öyrənməyə çalışdım. Uşaqlar da sağ olsun nəyi var tənqid elədilər televiziyanı. Veriliş hazırlandı, efirə getdi. Səhəri günü redaksiyanın rəhbərliyi sədrin otağına dəvət olundu. Orada nə danışılıb bilmədim. Bildiyim o oldu ki, həmin süjetə görə üç ay efirdən uzaqlaşdırıldım. Qəhrəmanlığımın aqibəti belə oldu...

Televiziya elə bir dünyadır ki, onun sevgisindən qurtulmaq mümkün deyil. Və sonralar ard-arda dəyişən rəhbərlərin apardıqları islahatlar ürəkaçan olmasa da, oradan uzaqlaşanlar bu dünyanı hələ də özünə doğma bilir.

Artıq özəl kanalların bolluğu olan bir dövrdəyik. Demokratiya və söz azadlığı yaşayırıq. Texnologiya, informatika o qədər inkişaf edib ki, artıq televiziyanı kölgədə qoya bilib. Bununla belə, televiziya var və olacaq. Amma nə yazıq ki, bu gün özəl kanalların əksəriyyətində televiziya üçün ən vacib və önəmli olan efir mədəniyyəti adlı anlayış yoxdur. Sanki heç kəs yenilik etmək istəmir, tamaşaçı isə kanallarda adı fərqli, məzmunu eyni verilişlərə baxmaq məcburiyyətindədir.

Bu günün efir məkanı bir-birini təhqir edən, alçaldan, əlbəyaxa savaşa çıxan iştirakçıların, aparıcılıq anlayışı olmayanların sosial verilişlərlə tamaşaçı qarşısına çıxaraq ağlına nə gəldi danışanların, verilişə qonaq qismində dəvət edənləri lağa qoyanların və bununla fəxr edənlərin yarış meydanına çevrilib. Və əyləncəli estrada mənasını verən şou özündə daşıdığı mənadan başqa hər şeyə yer verib. Nəticədə nə məsuliyyət daşıyan var, nə də cəza alan. Qeyri-təvazökarlıq kimi səslənsə də, mən professional televiziya məktəbi keçən bir jurnalist kimi görürəm ki, sosial şəbəkələr üstələdikcə, televiziya liderliyi əldən verir. İnsanlar istədiyi məlumatı anındaca sosial şəbəkələrdən ala bilir. Onların bilib əldə etdiyi xəbəri isə televiziya bir neçə saatdan sonra verir. İnsanlar üçün sosial şəbəkə daha rahatdır, çünki televiziyada öz işini görən redaktor əli, subyektiv yanaşma burada yoxdur. Xoşlamadığı bir adamın üzünə televiziya qapalıdırsa, sosial şəbəkə hamının üzünə açıqdır. Amma televiziya hamımızın bir ailə üzvü olaraq yenə də qalmaqdadır. Haqq üçün demək lazımdır ki, bu günün teleməkanında savadlı aparıcılar var, professional jurnalistlər də yetişir və bu da çox sevindiricidir. Çox istərdim ki, onların arasından vəsiyyətilə məzardaşına "Televiziya mənim məhəbbətimdir" sözlərini həkk etdirən Elşad Quliyev kimi televiziya rəhbərləri yetişsin.

Ömrümün iyirmi ilinə yol yoldaşlığı edən, hələ də mənə doğma olan televiziya, ad günün mübarək!

Tamilla M-zadə

525-ci qəzet.- 2023- 11 fevral.- S.13.