"Ulduzlu gecə"
"Bir rəsmin
dedikləri" rubrikasının
budəfəki qonağı
sənətşünas Aytac
Əhmədovadır. Onunla Vinsent
van Qoqun dünyaca məşhur "Ulduzlu gecə" əsəri haqqında danışmışıq.
Hollandiyalı post-impersionist rəssam Vinsent van Qoq 30 mart
1853-cü ildə Niderlandda
anadan olub. O, bir sənətçi kimi daim özünü axtarırdı, ağır
xəstəliklə mübarizə
aparırdı, yemək
üçün pulu yox idi və
olan bütün pullarını da boyalara, fırçalara və tuvallara xərcləyirdi. Vinsent həyatının
son yeddi ilində intensiv şəkildə yaradıcılıqla məşğul
oldu və dünya rəssamlıq tarixinə nəhəng
Van Qoq yaradıcılığını
miras qoydu - iki mindən çox rəsm və qrafik əsər. Van Qoqun ən məşhur və yaddaqalan rəsmləri "Kartof yeyənlər","Çiçəkləyən
badam budaqları",
"Günəbaxanlar" "Ulduzlu gecə" əsərləridir.
Haqqında danışacağımız
"Ulduzlu gecə"
əsəri Van Qoqun şah əsərlərindən
biri hesab edilir. Bu gün
onun əsərləri
on milyonlarla dollara satılır və dünyanın dörd bir yanında rəssamın hər əsərinin öz pərəstişkarları var. Ancaq təəssüflər
olsun ki, bütün bunlar sənətçinin ölümündən
sonra baş verir.
- Aytac xanım, "Ulduzlu gecə"nin dillər əzbəri olan yaranma tarixçəsi. Söhbətimizə elə burdan
başlayaq.
- Van Qoq "Ulduzlu gecə" əsərini
1889-cu ildə Fransada sığınacaqda olarkən,
ölümündən 1 il əvvəl çəkmişdi. Bundan
başqa, Van Qoq elə həmin il dostu Qoqenlə
yaşadığı problemlərə
görə könüllü
şəkildə "Saint-R?my-de-Provence"də
ruhi xəstələrin
müalicə olunduğu
sanatoriyaya gəlir. Burada şərait yaxşı idi, həkim və sanitarlar pasiyentləri ilə xeyirxah davranırdılar.
Bir gün səhərə yaxın o, oyanır və yatağından qalxaraq pəncərəyə
yaxınlaşır. Pəncərənin önündə sərv ağacı yüksəlirdi,
səmada lələkli
buludların arasında
ay üzür və ulduzlar sayrışırdı.
Güclü küləyin təsiri
ilə sərv ağacı əyilir, düzəlir, yenidən əyilir, yerində yırğalanırdı. "Bu
səhər gündoğumundan
öncə uzun müddət pəncərəmdən
kəndə baxdım.
Səmada yalnız böyük,
parlaq dan ulduzu vardı, başqa heç nə..." - rəssam tablonun necə ərsəyə gəldiyini
qardaşı Teoya yazdığı məktubda
belə təsvir etmişdi.
- Bəs Niderland
necə? Görəsən, həmin dövrdə
o, doğma vətən
haqqında da düşünürdümü?
- Səmaya baxarkən Van Qoq özünü ora daha yaxın
hiss etdi, nəinki ayaqlarının altındakı
döşəməyə. İndidənsə keçmişə daha yaxın idi. İndi uzaqlarda nə
var? Niderlanddakı doğma şəhərində
kiçik kilsə?
Əlbəttə ki, yox.
O, indi Fransadır, Niderland isə keçmişdə qalıb.
Ulduzlar sanki onun beyninə
uçaraq düşüncələr
kimi sayrışırdı.
O, həmin gecə
hiss etdiklərini ulduzlara
baxaraq sözlərlə
ifadə etməyə
çalışırdı. Ancaq sözlərin duyğuları
ifadə etməyə
gücü çatarmı?
Yox, yaxşısı budur bütün bunların kətan boyanın üzərinə çəksin.
Qərara gəlmişdi
- o, sabah "Ulduzlu gecə"ni çəkəcəkdi. Beləliklə, Vinsent Van Qoqun ən məşhur əsərlərindən biri
yaranır.
- Əsərin rəng
koloriti necədir?
- Əsərdə izləyicini
rəng sxemi heyran edir, bu,
dərin tünd mavi, mavi, göy,
yaşıl (demək
olar ki, qara), qəhvəyi və bəzən dəniz rəngləri və sarı rəngin müxtəlif çalarlarının (burada
"günəbaxan", "yağ" və "yumurta sarısı")
nadir birləşməsidir.
Landşaft yağı janrında boyanan və post-impressionizm üslubu ilə əlaqəli olan əsər bu gün də
yaradıcı insanları
ilhamlandırmaqda davam
edir. Bu yaradılışı canlı görənlər
bilirlər ki, "Ulduzlu gecə"ni normal qəbul etmək qısa müddətdə mümkün
deyildi: bu, yalnız Van Qoq üçün xarakterik olan, lakin cəlbedici
bir texnikadır.
Hafizə,
duyğu, müşahidə
və təxəyyülün
harmoniyasından yaranmış
bu əsərdə çox təsirli və cazibəli gecə səması, əsas planda həyat və ölüm arasındakı
körpünü təmsil
etdiyi düşünülən,
böyük alova bənzər bir sərv ağacı və yatmış kənd kətan üzərində yağlı
boya ilə mükəmməl şəkildə
təsvir olunub. Ümumi olaraq onu deyə
bilərəm ki, Van Qoq bütün əsərlərində işıq-kölgə,
rəng koloriti, simmetriyanın dəqiq olması kimi detallara çox önəm verən rəssamlardan idi.
- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Kompozisiya - sərvlər,
ay, öndəki ulduzlar,
şəhər və
arxadakı dağlar -
dərinliyi və kontrastı vurğulayır
ki, bu da
gözə inanılmaz
dərəcədə cəlbedici
və sinə titrəyərkən həyəcan
verir.
Kompozisiyanın əsas "sütunları" təpədəki zahiri nəhəng sərv ağacları (ön tərəfdə), pulsasiya edən aypara və "parlayan" ulduzlar, parlaq sarı rənglərdir. Vadidə uzanan bir şəhər əvvəlcə hətta gözdən qaça bilər, çünki vurğu kainatın böyüklüyünə yönəldilib.
- Əsərdə İsa Məsihin hekayəsindən də detallar olduğu deyilir.
- Bəli. Göydəki bir fırtına, Samanyolunu, qalaktikaları, kosmik harmoniyanı xatırladır, tünd mavi məkanda bütün cisimlərin həm ecazkar, həm də xoşbəxt bir şəkildə hərəkət etməsi ilə ifadə olunur. Əsərdə bunlar on inanılmaz nəhəng ulduzdur, Məsihin və 12 həvarinin Bibliya hekayəsini xatırladan böyük, lakin sönən bir aydır.
- Əsər hazırda harda saxlanılır?
- "Ulduzlu gecə" əsəri (3,7 ? 92,1 sm.) hazırda Nyu-York Müasir İncəsənət Muzeyində saxlanılır və sərgilənir.
- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?
- Van Qoq dərin emosional ağrılar keçirsə də, təsirli bir əsər yaratdı. Onun bəzi rəsmləri əhval-ruhiyyəsi və ümumiyyətlə, şəxsiyyəti haqqında çox şey deyir. Rəssamın həm əzabını, həm də dahiliyini ifadə edən ikonik rəsm əsəridir "Ulduzlu gecə". Rəngin təsvir edilməsi Vinsent üçün böyük əhəmiyyətə malik idi. Van Qoqun tablolarının başlıca cəlbedici xüsusiyyəti ehtiraslılıq, parlaqlıq və emosionallıq idi. Əsərə baxdıqca insanda düşüncə çoxluğu, duyğusallıq, sakitliyə və hüzura qarşı darıxmaq hissləri yaranır. Mənim düşüncəmə görə, bütün bunlardan sonra ulduzlara baxmaq ümid doğuran və hüzur gətirən hissdir.
Aytac SAHƏD
525 ci qəzet-.- 2023.- 15 fevral.- S.11.