Tərk edilmiş yuvalar

Hekayə

Görkəmli yazıçı-publisist Əli İldırımoğlunun "Tərk edilmiş yuvalar" adlı lirik hekayəsi Moskvada nəşr olunan "Literaturnaya qazeta"da işıq üzü görüb. Hekayəni rus dilinə tanınmış ədəbiyyatşünas-alim, filologiya elmləri doktoru Abuzər Bağırov çevirib.

Əli İldırımoğlu (1927-2020) Qubadlı rayonunun Əliquluuşağı kəndində dünyaya göz açıb. "Qızıl qələm" mükafatı (1963), Əməkdar jurnalist (1988), "Şöhrət" ordeni (2007) və digər fəxri ad və mükafatlara layiq görülüb. Ədib 12 cildlik (2017) əsərlər müəllifidir. "Közərən sətirlər", "Mənim rəncbər atam", "Əmrahsız qalan dağlar", "Daş yağan gün", "Aqibət", "Qarlı gecələr", "Zorən jurnalist", "Həmin adam", "Silinməz izlər", "Telepat", "Çınarlı", "Dərd" və başqa kitabları Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində yazıçıya fəxri yerlərdən birini qazandırıb. Əsərləri rus, türk, rumın, fars, fransız və başqa dillərə tərcümə edilib. "Tərk edilmiş yuvalar" hekayəsini təqdim edirik.

Baharın ətirli rayihəsi duyulanda bir cüt quş səmada yorğun-yorğun qanad çalır. Uşaqlar yaşlarına uyğun təntənə ilə eyvana çıxır, onların rəvan uçuşuna riqqətlə nəzər salır, sevinirlər:

- Leyləklər gəldi, - deyirlər. - Sən bir bunların etibarına bax. Qərib ellərdən yenə də bizi yad etməyə gəliblər. Xoş gəliblər, səfa gətiriblər.

Quşlar ulu çinarın həndəvərində neçə dəfə ağır-ağır dövə vurur, sonra da onun əmanət saxladığı yuvalarına baş çəkirlər. İncə və yaraşıqlı boyunlarını geriyə qatlayıb, uzun dimdiklərini şaqqıldadırlar. Gəldiklərini car çəkirlər. Sonra susurlar, gözlərini məchul nöqtəyə zilləyib xəyala dalırlar. Ətrafa boylanırlar. Sanki uzaq səfərdə olarkən bu yerlərdə baş verən dəyişikliklərə diqqətlə nəzər salırlar. Gecə-gündüz Qubadlı qəsəbəsinə layla çalan Bərgüşad çayının qabağındakı beton bəndlərə, sahildə ucaldılan yeni binalara, genişlənən yollara baxırlar. Yerlərindən tərpənmədən qanad çalırlar. Elə bil burada yaşayıb-yaradan qadir adamların hünərini alqışlayırlar.

Bir qədər dincəldikdən sonra yenə də ağır-ağır havaya qalxırlar, səmada qoşalaşırlar, uçurlar, aralaşırlar, uzaqlaşdıqca balacalaşırlar, nöqtə olurlar, gözdən itirlər. Çox keçmir ki, yenə də geri dönürlər. Çör-çöp gətirirlər. Yumşaq ot daşıyırlar, palçıq hazırlayırlar. Payızdan atıb getdikləri komada "təmir" başlanır. Qarlı, yağışlı günlərdə pərgarı pozulan yuvalarını səliqə-sahmana salırlar, içərisinə dönə-dönə sığal çəkirlər... Bala arzusu, bala həsrəti ilə...

Bu dəyirmi yuvadan, bu sərin komadan neçə-neçə bala pərvazlanıb. Ata-ana yenə də: - Yerləri rahat olsun, yumşaq olsun. Bu doğma çinarın yaşıl qanadları arasında dünyaya göz açacaq bir cüt balamız zavala gəlməsin, - deyirlər.

Əlbəttə, onların da öz dərd-səri var. Yaşamaq, yaşatmaq dərdi. Bala dərdi, nəsil artırmaq qayğısı... Sübhün xəfif mehi əsrlərin şahidi olan qocaman çinarın qırçınlı yarpaqlarını titrədəndə yuvalarından çıxır, gölməçələri dolaşır, Bərgüşadın mavi ləpələrində yuyunur, ov edir, balalarına yem tədarükü görürlər.

Yumurtadan təzəcə çıxan balalar ilk baxışda necə də eybəcər görünür. Onlara adamın qanı da qaynamır. Ancaq ata-anaları üçün əzizdir. Səhərdən-axşamacan zılqaların nazını çəkirlər. Neçə dəfə yem gətirirlər. Balalar ətə-qana dolur, ağlı-qaralı dona bürünürlər. Gözəlləşirlər, yenicə bərkiyən dimdikləri ilə özlərinə dönə-dönə tumar vurur, sığal çəkirlər. Ayaqları da, gözləri də gün-gündən gözəlləşir. Hcç ata-analarından seçilmirlər. Bir dünya sevinc olurlar. Ata-ana tez-tez dimdiklərini şaqqıldadır, sanki əzab-əziyyətlə böyüdüb pərvazlandırdıqları balaları ilə fəxr edirlər. Fərəhlənirlər, atılıb-düşürlər, şənlənirlər.

Adamlara doğmalaşırlar, mehribanlaşırlar. Əkinçilərin həndəvərində dolanırlar. Heç kəs onlara qıyıb əl qaldırmır. Günorta süfrəsi açılanda quşları unutmurlar. Onlara ayrıca pay tuturlar.

Qışın sorağı gələndə görünməz olurlar. Ailəlikcə köçürlər. İsti ölkələrə, qərib diyarlara. Quşların gedişi uşaqlara bir nisgil olur. Yalnız kimsəsiz yuvaya baxdıqca təsəlli tapırlar. Kövşənlərdə, telefon dirəklərinin başında, çay sahillərində, köl qırağında onların yeri görünür.

Həmişə belədir. On ildir, yüz ildir. Bəlkə də çox. Üç il bundan əvvəl... yenə də gəldilər. Uzun dimdiklərini irəli uzadıb, çəlimsiz qıçlarını arxada cütləyib qoşa qanad çala-çala. Amma bir gün.. Bir gün haradasa tufan qopdu. Kiminsə barmaqları tufəngin tətiyində gəzdi. Hansı namərdinsə qəfil gülləsi açıldı... Bir də ki, kim bilir, nə çoxdur buradakı yalçın qayalarda pusquda duran yırtıcı quşlar. Zavallı quşların qənimi. Hansının caynağına keçdi?! Bu sirri bilən olmadı! Bircə onu bildilər ki, quşların biri yuvasına qayıtmadı. Ana leylək tək-tənha qaldı.

Yuvanın kənarına qondu. Qəmgin-qəmgin o tərəf-bu tərəfə boylandı. Daha iri qanadlarını gərmədi, incə boynunu nazlana-nazlana qatlayıb, dimdiklərini şaqqıldatmadı. Görkəmində hüznlü bir ifadə duyulurdu. Gətirdiyi əyri çöpü də yuvasına qoymadı. İncik-incik bir kənara tulladı. Yuva düzəltmək arzusu ilə gətirdiyı həmin uzun və haça çöp çinarın bir qanadından asılı qaldı.

Ana çox gözlədi. Lap səhərəcən. Nigarançılıqla ayaqlarının birini götürüb, o birini qoydu. Gözlərınə yuxu getmədi. Səksəkəli baxışları səmanın ənginliklərində gəzdi, quşların hənirtisini dinlədi. Ancaq gördüm deyən olmadı. Ata quş gəlmədi ki, gəlmədi. Elə bil qeyb oldu.

Ana quşun səbri daha tükəndi. Ömür yoldaşından əlini birdəfəlik üzdü. Həmişə dinclik tapdığı isti yuvası artıq ona soyuq göründü. Yad oldu. Ağır dərd oldu. Quşcuğaz dərdli-dərdli qanad çalıb yuvasını tərk etdi, çinarla həmişəlik vidalaşdı. Qəsəbənin kənarında göyə yüksələn iri dəmir borunun başına qondu. Qışda soyuyub buza dönən, yayda qızıb isti dəmir olan borunun. O gündən nə çinara tərəf yönəlir, nə də yuvasına.

Payıza dönəndə tutqun səmada köçəri quşların qatarı göründü. Hacıleyləklər də, qaranquşlar da yad ölkələrə üz tutdular... Ancaq tənha quş getmədi. Qaldı, həmişəlik, yalqız.

Bu hadisənın şahidi olan qəsəbə sakini Əlipənah kişi deyir ki, düz üç ildir belədir. Tənha qalan ana leylək bu dəmir borunun üstündə özünə məskən salıb. Sübh tezdən dərd əlindən haraya isə baş alıb gedir, qaş qaralanda yerində görünür. Sakit, səssiz. Bircə gecəyarından keçəndə onun boğuq və tutqun səsi ətrafa hakim kəsilən sükutu pozur. Kim bilir, nə deyir, nə danışır?! Bəlkə dərdini gecənin səssiz dərinliklərinə nəql edir, taleyindən şikayətlənir?!

Deyir ki, o gündən insanlara da səmtimir, quşlara da. Heç öz nəslindən olan leyləklərə də yaxınlaşmır. Kənar gəzir, tənha dolanır. Gündüzlər onun həmdəmi naməlum və kimsəsiz çöllər, gecələr bu damir olur. Üç ildir ki, ana leyləyin günü, bax, beləcə keçir...

Əlipənah kişi öz həyatına bənzəyən bu macəranı danışıb susdu, doluxsundu. İxtiyar qocanın dərin qırışlar düşmüş solğun çöhrəsində yaş gilələdi. O, ulu Çinarın qalın kölgəsində çəliyinə dirsəklənmişdi. Evləri xeyli aralıdakı təpənin ətəyində olsa da, burada dayanıb dincəlməyi adət edib. Lap uşaq yaşlarından. Elə indinin özündə də. Nə çoxdur iri ağaç, qalın kölgə. Ancaq buradakı sərinlik, dinclik qədər ürəyinə yatmır. Yaşı yüzü haqlasa da rahatlığını, şənliyini, sevincini burada axtarır, burada da tapır. Qocaman çinarın dibində.

Əlipənah xəyallanır, fikir dünyasında uşaqlıq çağlarına qayıdır. Gözünü qıyıb əlindəki iri saqqa ilə aşıqların cərgəsini tuşladığı, dirədöymə oynayarkən belindəki enli qayışla tay-tuşlarını dəyirmi cızıqda hərim-hərim hərlədiyi, Novruz bayramı gələndə anasının soğan qabığının suyunda boyadığı yumurtalardan qatar qoyduğu illərə...

Çinarla qoşa dayananda elə bil həmin o illərinə dönür. İtirdiyi gəncliyini tapır, uşaqlığına qayıdır. Fikrən yenə də yüngülləşir, yüyürür, yıxılır, yerə dəyən dizlərinin ağrısını duymur, dirsəyinin siyrilməsini hiss etmir, yoruldum demir, dinclik bilmir.

Yenə də... İti bıçağı ilə yoğun gövdəsində silinməz izlər qoyduğu "həmdəmi" ilə yanaşı dayanıb. Əlipənah kişi tənha quşun barəsində xeyli danışdı. Sonra o, demisinə qullab vuraraq:

- İkinci kərədir ki, bu cür hadisənin şahidi oluram, - dedi və aramla sözünə davam etdi. - Özümü bağışlaya bilmirəm. Onda on yaşım olardı, ya da olmazdı. Ağaclar təzə pöhrələyirdi. Quşların yuva quran vaxtı idi. Qonşumuzun dəcəl-xata uşaqları məni başdan çıxartdı. Əlimiz dinc durmadı. Bu çinara dırmaşdıq. Leyləklərin yumurtasının birini çırpışdırdıq. Yerinə qarğa yumurtası qoyduq. Sonra xəlvət bir küncə çəkildik. Quşların gəlişini gözlədik. Leyləklər qayıtdılar. Yuvalarının üstünə qondular. Gözləri yad yumurtaya sataşanda xeyli tərəddüd etdilər. Onların arasında bir soyuqluq duydum. Ata leylək ikrahla kənara çəkildi. Sonra küskün, qəzəbli halda havaya qalxdı. Elə o gedən idi, qayıtmadı. Ana leylək tək qaldı. Yetim oldu. Yuvasının kənarında vurnuxdu...

Həftə tamam oldu. Yad yumurta olan yuvasına səmtimədi. Sanki ata quşun şübhəsini duymuşdu. Özünü təqsirkar kimi aparırdı. Suçlu kimi görünürdü. Bəlkə də günahsız günahını yumaq üçün bir fürsət axtarırdı.

Elə də oldu. Çiskinli bir gün ana quş qəmgin-qəmgin səmaya qalxdı. Qəsəbənin göylərini dolandı. Birdən qanadlarını yanına qısıb üzüaşağı şığıdı. Birbaş qonşumuz Əsmərin həyətində alovlanan qızmar təndirin içinə... Ana leylək bax, beləcə özünü həlak etdi. Tüstüsü ərşə dirəndi. Bir ovuc külü qaldı.

Əlipənah kişi sözünə ara verdi. Onun köksü enib-qalxdı:

- Bu da ikinci məcara, - dedi.

Əlipənah kişi çinara baxdıqca elə bil onun qırçınlı yarpaqlarına, əyri-üyrü qol-budaqlarına həkk olunmuş gənclik hekayətlərini oxuyurdu. Elə bil tərk olunmuş uçuq yuvalarda keçirdiyi həyatını uğurlu, uğursuz səhifələrini vərəqləyirdi...

1982-ci il

Əli İLDIRIMOĞLU

525-ci qəzet.- 2023.- 17 fevral.- S.13.