Din və məhəbbət - faciələrə aparan ziddiyyət

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

Dinin məhəbbət əlaqələrinə, sevgililərin taleyinə əsassız qaydada müdaxilə etməsi, çox hallarda isə qənim kəsilməsi salnaməsi olduqca geniş və həcmcə böyükdür. Din nədənsə bu məsələdə təbiətin qanunlarına məhəl qoymur, öz sərt qaydaları ilə əslində əxlaqın pozulması üçün də müəyyən şərait yaratmış olur. Xristian dinindəki nikahsızlıq təbiətin bütün canlılara, o cümlədən, məməlilərə, onun ali növü olan insana bəxş etdiyi nəsli artırmaq instinktinə qarşı çıxmaqla, bu təbii prosesə mane olur, onun həyata keçirilməsinin qarşısını almağa xidmət edir. Axı din xadimlərinin, rahiblərin hamısı dinin bu barədəki qaydasını icra etmək üçün heç də dəmir iradəyə malik deyillər. Ona görə də bu qadağanın pozulması daha eybəcər şəkillər alır. Roma papalarının qadınlarla yaxınlıq etməsi faktları vardır. XV əsrin sonunda Roma papası olmuş VI Aleksandrın (dünyəvi soyadı Borcia idi) üç uşağı var idi, oğlu Cezare qətllər törətmək ustası idi. Qızı Lukretsiya ilə atası olan papanın onunla intim əlaqədə olması barədə versiya da mövcuddur.

Əvvəllər də mövcud olan pedofiliyanın XX əsrin sonunda və bizim dövrümüzdə keşişlər, hətta yepiskoplar arasında yayılmasına dair çoxlu faktlar aşkara çıxmışdır. Vaxtilə bu iyrənc əlaqəyə cəlb olunmuş oğlan uşaqları yaşa dolduqdan sonra özlərinin təhqir olunması əhvalatlarını açaraq, kilsə xadimlərini ifşa etməkdən çəkinmədiklərindən, bu iyrənc hadisələr ictimaiyyətə geniş məlum olmuşdur.

İslam ölkələrində isə xəlifələrin, şahların, sultanların hərəmxana saxlaması heç də sirr deyildir. "Min bir gecə" nağılları İran şahının qadınlara qarşı qəddarlığını açıb göstərir. İtalyan yazıçısı Bokkaçço isə özünün "Dekameron" əsərində xristian din xadimlərinin şəhvət düşkünü olduqlarını ifşa edir.

Xristian dinində İslama xas olan məhdudiyyətlər mövcud olmadığından, bu dinə mənsub olanlar məhəbbət məsələlərində daha azad və sərbəstdirlər, ona görə də öz ülvi hisslərinə dinin müdaxilə etməsi ilə çox hallarda barışmır, bəzən hətta üsyana qalxırlar. Din xadimlərinin eşqə, onun bəhrəsi olanlara qarşı etibarsızlığına biganə qala bilməyən qadınlar dinin postulatlarına, hətta Allahın özünə qarşı açıq şikayətlənməkdən, öz bədbəxtlikləri üçün ona ittiham irəli sürməkdən də çəkinmirlər. Axı məhəbbət bir ali hiss kimi bütün canlılar arasında yalnız insana xasdır, ona sədd çəkmək istəyənlər məhəbbətin daşıyıcılarının kəskin etirazı, hətta nifrəti ilə üzləşməli olurlar. Bəzi canlılar arasında, çox sayda quşlar arasında, hətta canavarlarda nikah sədaqəti mövcud olduğu halda, onlarda məhəbbət hissləri yoxdur. Qədim Roma şairi Ovidinin "Məhəbbət elmi" ("Ars amandi") əsərində yazdığı kimi, başlanğıcda ibtidai insan öz həyat tərzi və qidalanması ilə heyvanlardan fərqlənmirdi. İnsanlar ot üstündə yatır, özlərini soyuqdan qorumaq üçün yarpaq yorğandan istifadə edirdilər. Yalnız qadınla kişi arasında məhəbbət hisslərinin rüşeymi oyandıqda, bu metamorfoza onları insan olmağa, başqa canlılardan əsaslı qaydada fərqlənməyə gətirib çıxardı. Bu hisslər onların könlündə yuva salmaqla, özlərini də bir insan kimi tanımalarına şərait yaratdı. Böyük alman filosofu Hegelin yazdığı kimi, "Həqiqi sevmək - bu, özündən imtina etməklə özünü tapmaq və başqasında özünün qeyb olmasıdır". Sevən şəxs məhəbbət sobasında əridikdə özündən imtinaya sevinərək, bu hissi yaşamaqla xoşbəxtliyə qovuşduğu qənaətinə gəlir.

Ona görə də məhəbbətə arzu olunmayan müdaxilə, guya bu məsələdə insanların səhvini düzəltmək məqsədi özünün tam yararsızlığını göstərir. Çünki məhəbbət bir hiss kimi insanın malik olduğu heç bir hisslə müqayisə oluna bilməz, axı məhəbbət süni olmayıb, həqiqidir, onun surroqatı, əvəzedicisi də yoxdur. Onun hökmünə tabe olmayan ürək, könül də yoxdur və hətta ağıl da onun hücumu qarşısında öz gücsüzlüyünü göstərir. Məhəbbət insanlar arasındakı münasibətdə aysberqi də əridə bilir, onun yanan odunda ən möhkəm filiz də əriyib, öz xüsusiyyətini əsaslı surətdə dəyişdirir. Rus yazıçısı F.M.Dostoyevskinin "nifrət-məhəbbət" prinsipi yada salınsa, hətta bir az əvvəl nifrət etdiyin adamı da sevə bilərsən. Bunun qəribə də olsa, müasir nümunələrindən biri olan "Stokholm sindromu" da meydana gəlmişdir. Bu sindromda qız onu zorlayan, bəkarətini pozan adama bu hadisə baş verdikdən bilavasitə sonra nifrət etməyə başlayır və güman edir ki, bu nifrət uzun müddət onu tərk etməyəcəkdir. Lakin bir müddətdən sonra qız həmin zorlayan şəxsə vurulur və bu hiss əvvəlki nifrəti də yoxa çıxarır.

Məhəbbət elə bir dünyadır ki, onun başlanğıcı olsa da, sonrakı, artıq yaddaşa hopan ömrü nəhayətsizdir. İnsan məhəbbət aləminə qədəm qoyduqda özünü dünyanın seçilmiş adamı hesab edir, çünki onun hissi cavabsız qalmamış, özü də sevilmək sevincini, bir müddətə də olsa yaşamaqdan qeyri-adi həzz almışdır. Həyatın bütün çətinlikləri bu vaxt onun gözündə kiçilir, çünki o, digərlərinin sevincsiz yaşadığı bir səhrada özünə məxsus olan vahə - oazis tapmışdır və bu, əslində onun üçün yerüstü cənnətə, Edemə bərabərdir.

Məhəbbətin şirinliyini dadmış insanları, hansısa uydurulmuş məqsədi əsas götürərək, bir-birindən ayırmaq, təqsiri olmayan adamları ədalətsiz olaraq ömürlük həbsə məhkum etməyə bənzəyir. Elə təsəvvür yaranır ki, yeni bir dünyanı kəşf etmiş bu iki adam böcək kimi hörümçək toruna salınmışdır və onların bu tordan xilası mümkün deyildir. Görən, bu torları hörənlər özləri insan təbiətinə malik deyillərmi, axı heç bir din insan təbiətini bütünlüklə dəyişə bilməz. Adamların ağlını, şüurunu deformasiyaya uğratmaq olar, ancaq onun vurğun könlünü zəbt etmək, orada işğal qaydalarını tətbiq etmək qeyri-mümkündür.

Məhəbbət könüldə yaranıb, könülü də hədəf götürdüyünə görə onu qadağan etmək, onun ehtiras elektrikini hansısa bir rele vasitəsilə kəsmək, onun boynunu vurmaq, məhv etmək müşkül məsələdir, əslində mümkün deyildir. Məhəbbət təbiətdə vahid olmaqla nə dərinliyi tapa bilir, nə də həddi görür. Leyli və Məcnun, Abelyar və Eloiza, Françeska da Rıminı və Paolo, Romeo və Cülyetta çox əsrlər bundan əvvəl mövcud olmuş nakam məhəbbətin qurbanlarına çevrilmiş və ağır dərd içərisində həyatdan getmişlər, lakin onların obrazı bu gün də yaşayır, heç şübhəsiz, gələcəkdə də ruhən canlılığını davam etdirməklə bütöv nəsillərin, xüsusən gənclərin qəlbinə sönməz məhəbbət vulkanından gur işıq salacaqdır. Bu vulkandan çıxan lava bəlkə də külə çevrilir, lakin Vezuvinin ətəklərində həmin kül torpaqlara əlavə münbitlik verən kimi, eşq həvəsində olan könüllərin yaxşı bir nümunə əsasında oyanmalarına, alovlanmalarına şərait yaradır. Məhəbbətə boylanan insanların könüllərini də belə münbit torpaq hesab etmək olar və oradan yeni pöhrələr boy atıb qalxacaqdır.

Məhəbbət döyüşü ona kənardan müdaxilə edənlərin cəhdləri nəticəsində bu cəngavərlərin həlak olması ilə nəticələnir. Onlar qeyri-adi bir qəhrəmanlıq göstərməmişlər. Lakin məhəbbət naminə fədakarlıqları ilə özlərinə əslində təsir gücü azalmayan abidələr yaratmışlar. Bu abidələr sonrakı nəsilləri, həlak olanların timsalında qorxmamağa, sevgiyə sədaqət göstərməyə və onun yolunda hər cür əzaba dözməyə çağırır. Ən müqəddəs hiss üçün qurban gedənlər heç də ağı mövzusu deyildir, onların barəsindəki xatirə məhəbbətin zəfərinə həsr olunan himn kimi səslənir.

İnsan yaşa dolduqca onun həyat qüvvələri, orqanizminin resursları zəifləməyə, tükənməyə başlayır, çox şey onun yaddaşından silinir, yaxud da xırda fraqmentlər, qəlpələr kimi qalır. Təkcə məhəbbətə həsr olunmuş həyat səhifələri, hətta çox qısa olmağından asılı olmayaraq, könülü, qəlbi görünməmiş şəkildə coşqunlaşdıran sevgi bütün detalları ilə xatırlanır və bu xatirə itirilmiş sevginin adamın özü ilə axıra qədər yaşayan və silinməyən bir nişanəsinə çevrilir. Sevmiş və sevilmiş adam bu xatirədən təskinlik tapır, onun vərəqlənməsi könüldən qaranlıq hissləri qovur, alatoranlığın - ingilislər bunu başqa ifadələrlə yanaşı, həm də owl-light - "bayquş işığı" adlandırırlar, - hakim kəsildiyi məkanı özünün gur işığı ilə işıqlandırır. Bu sevginin ömrü, bəlkə də bir günlük kəpənəklərinki kimi qısa olur, lakin onlar qəlbə, könülə pozulması mümkün olmayan parlaq rənglərlə naxış vurmuşlar, çünki ürək daim onun diktəsi ilə döyünür. Sevgi onu yaşayanlardan fərqli olaraq, özünün ömrünün sonunda belə, heç də torpağa gömülməyəcəyinə bir əminlik yaradır. Sevgililər haqqındakı xatirələr, rəvayətlər, əfsanələr, hətta uydurmalarla zənginləşsə də, hər kəs onları həqiqət işığı kimi qəbul edir, çünki onlar ətrafa işıq və hərarət dalğası yaymaqla adamları sevincli günlərə səsləyir, hətta uğursuzluq anlarında da onlara müəyyən təskinlik verir.

Məhəbbətin mahiyyəti vahid olmaqla, cütlüyün bir-birinə vurğunluğu üzərində qurulsa da, onun minlərlə variasiyaları, şəkildəyişmələri vardır. Əlbəttə, məhəbbət vurğunluqdan fərqlənə bilər. Hər kəs onu özünə məxsus qaydada yaşayır, əslində ona əsir düşür, talelərdə o, tam fərqli qaydada iz buraxır, bu "uçan holland"a bənzəyən gəmi ("uçan holland" dəniz quldurları tərəfindən komandası məhv edildiyindən, dalğaların sərəncamına buraxılan və başqa gəmilər üçün təhlükə mənbəyinə çevrilən gəmilərə deyilir) əksər hallarda xoşbəxtlik limanına yanaşa bilmədiyi halda, başqalarına heç bir ziyan vurmadan, əsasən məhz cütlüyü hədəf seçən bədbəxtliklərlə, faciələrlə üzləşir. Ona görə də məhəbbətə həsr olunan musiqi daim rekviyemi xatırladır, onda major notlar tapmaq çətin olur. Aşağıda nəql edilən, baş verməsi və xüsusən nəticəsi daha çox faciə janrını andıran bu sevgi əhvalatları gerçəkliyin və bədii təxəyyülün məhsulu olmasından asılı olmayaraq, eşq gəmisinin sualtı mərcan rifləri timsalında olan sərt dini sədlərə toxunmaqla qəzaya uğramasını əks etdirir. Mərcan rif gəminin korpusunu deşib onu batırır. Belə gəminin sərnişinləri ya məhv olur, yaxud da daim əzaba məhkum edən zərbələr, travmalar alırlar.

Onlardan biri XII əsrin əvvəllərində Fransada, onun paytaxtı Parisdə din xadimi Abelyarla Eloiza arasında qısa müddət davam edən, həm də onları qəbirə qədər müşayiət edən əzablara səbəb olan eşq macərasıdır, ikincisi, ingilis qadını yazıçısı Etel Lilian Voyniçin məşhur "Ovod" romanında italyan keşiş Montanellinin ingilis ərli qadına yaxınlığının bəhrəsi olan Arturun bioloji atasının məsləhəti ilə digər keşişin xəyanətinə tuş gəlməsi və axırda da atasının xəyanəti hesabına edam yolu ilə həyatla vidalaşması əhvalatıdır. Üçüncüsü isə Avstraliya qadın yazıçısı Kollin Makkalounun geniş yayılmış "Qaratikan quşu" romanında keşiş Ralf ata ilə gənc qız Megginin uzun müddət davam edən vurğunluqlarının, alovlu sevgilərinin, nəhayət, bunun öz zirvəsinə çatmasından meydana gələn oğullarının sonralar kardinalın nümunəsində keşiş olmağa can atmasının və həlak olmasının hekayətidir. Sevgisinin fəlakətli gedişinə və sevdiyi adamdan oğurladığı oğulu itirməsinə görə Meggi buna səbəb hesab etdiyi Allaha qarşı üsyan etməyə hazırdır. Eloiza da nakam sevgisinə görə Allaha qarşı ittiham irəli sürməkdən çəkinmir. Artur isə İisusu büt hesab etməklə, keşiş olan doğma atasından dindən üz döndərməyi tələb edir. Hər üç misalda dinin əsassız olaraq müdaxilə etməsi, təcavüzə yol verməsi ilə, müxtəlif şəkildə olsa da, eyni rəhmsiz qaydada bu sferaya daxil olanları dözülməz bədbəxtliyə düçar etməsi nümayiş etdirilir. Abelyarın, Lorentso Montanellinin və Ralf de Brikassarın da din tərəfindən məhkum edilən cinayəti yalnız ondan ibarət idi ki, onlar Amurun diktəsinə boyun əyməklə, cavan qızlara və ya ərli qadına vurulmuş, bu eşq macəraları təbii olaraq bəhrəsiz qalmamış, Eloiza öz sevgilisindən, ərli qadınlar olan Qledis və Meggi isə məşuqlarından övlad dünyaya gətirmişdilər. Lakin onların sevgi əhvalatları uzun çəkməmiş, Abelyar vəhşicəsinə zədə almış və təhqir olunmuş, Eloizadan ayrılmış, Montanelli Uzaq Şərqə yollanmağa məcbur edilmiş, məşuqəsi isə az sonra ölmüş, Ralf ata isə sevgisini gizlətmək yolu ilə və qəflətən çox varlandığına görə kardinal rütbəsinə yüksəlmiş, lakin sevdiyi Meggini ağır əzablara məhkum etmişdi. Bu üç cütlüyün hər biri ömürlərini viran qoyan fəlakətlə üzləşmiş, nəinki sevdiklərini, sevgilərini, həm də özlərini də itirdikləri, əslində qəddarcasına məhv etdikləri qənaətinə gəlmişdilər.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 22 fevral.- S.14.