Nəsimi haqqında məruzəm və xiffətini çəkdiyim kitablar

Münasibətlər bəzən təsadüfdən yaranır.

Hövsanda sərhəd qoşunlarının qərargahında dahi Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin yaradıcılığına həsr olunmuş tədbirə dəvət olunmuşdum. Çox maraqlı keçən tədbirdə yüksək vəzifəli şəxslər də iştirak edirdilər.

Çıxışımda Azərbaycan ədəbi dili və bədii fikrinin ən böyük ustadlarından olan qüdrətli şair Nəsiminin həyat və yaradıcılığına dair elm aləminə az məlum olan bəzi məqamları ön plana çəkdim. Qeyd etdim ki, Nəsimi Azərbaycan dilini o vaxt hakim olan ərəb-fars diləri səviyyəsinə qaldıraraq hünər göstərmişdir. Xüsusi vurğuladım ki, şairin poeziya dili özündən sonra gələn bəzi şairlərin dilindən sadə və axıcıdır. Göstərdim ki, Xalq şairi Qabil möhtəşəm "Nəsimi" poemasında Nəsiminin dilinin saflığına, büllurluğuna, axıcılığına heyranlığını gizlədə bilməmiş və yazmışdır:

O uzaq, o qədim lisana bir bax,

Büllur bulaq kimi süzülər, çağlar.

Əsər var yazılıb otuz il qabaq,

Otuz cür lüğətə ehtiyacı var.

Söhbət açdığım məsələlərdən biri də Nəsiminin məhkəməsi ilə bağlı idi. Son dövr elmi mənbələrdən məlum olur ki, Hələbin şeyxinin, canişininin, qazılar qazısı və rəsmi qəbul olunmuş məzhəblərin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən məhkəmədə, canişin Yəşbək Yusifinin təkidinə baxmayaraq, qazı və üləmalar Nəsimini təqsirli bilməmişlər. Belə olan halda Nəsimi Misir Sultanı Müəyyədin əmri ilə siyasi baxışlarına görə edam edilib.

Azərbaycanda elm aləminə məlum olmayan, tarixi elmi mənbələrdə əksini tapan məlumata görə, qəddarlığına, tamahkarlığına və pozğunluğuna görə canişin Yəşbək Yusifi 1422-ci ildə qətlə yetirdikdən sonra Hələb Ədliyyə Məhkəməsi Nəsiminin edamı məsələsinə yenidən baxmış, əvvəlki ədalətsiz hökmü ləğv etmiş, artıq tarixə qovuşmuş şairə bəraət vermiş və bundan sonra Nəsimi ilə bağlı hər şey kökündən dəyişmişdir (Monoqrafiyamın "Nəsimi: edamdan sonrakı həyat" adlandırılması bununla bağlıdır).

Bu tarixi əhəmiyyətli faktı mənə 2008-ci ilin noyabr ayında Hələbdə keçirilən "Beynəlxalq Nəsimi konfransı"nda Hələbin müftisi Dr.Mahmud Əkkəm vermişdi. Sərhədçilərin yığıncağında mənə qədər tədqiq olunmamış Nəsimi yaradıcılığında folklor motivləri və aşıq şeiri qatlarından da söhbət açdım. Tədqiqatlarımdan misal gətirərək göstərdim ki, "Ustadnamə", "Divani", "Qıfılbənd bağlama", "Gəraylı", "Əlif-lam", "Tərs əlifba" və s. kimi aşıq şeiri şəkillərini aşıq yaradıcılığına Nəsimi gətirmişdir.

Deyəsən, çıxışım xoşlarına gəlmişdi.

Yığıncaqdan sonra çay süfrəsinə dəvət olundum. Söhbət zamanı dedilər ki, bədii ədəbiyyata çox ehtiyacları var. Çoxdan oxuduğum, hazırda o qədər də ehtiyacım olmayan kitabları topladım. "Qazel" adlanan kiçik yük maşınına yığıb apardılar. Kəlbəcərdən olan mayor İntiqam Mirzəyev və Naxçıvandan bir nəfər zabit tez-tez mənimlə əlaqə saxlayırdılar.

Aradan beş-altı ay keçəndən sonra sərhədçilər yenə də kitab istədilər. Göz önünə sərhədçilərimizin xalq qarşısında əvəzsiz xidmətləri gəldi. Kitabları aparmağa İntiqam və naxçıvanlı zabit gəlmişdilər. Çox mehriban olan naxçıvanlı qardaşım məni hətta ad gününə dəvət etdi.

Vaxt keçdi...

Xalqımızın həyatında illərlə həsrətində olduğumuz inanılmaz hadisələr baş verdi. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər ordumuz 44 günlük müharibədə erməni ordusunu darmadağın edərək diz çökdürdü. Şuşa və Qarabağ daxil, işğal altında olan rayonlar azad edildi.

Ağdam, Laçın və Kəlbəcər rayonları Ali Baş Komandan İlham Əliyevin müdrik siyasəti sayəsində qan tökülmədən, şəhid vermədən azad edildi.

Xoşbəxtəm ki, bu ahıl çağımda inanılmaz tarixi hadisənin şahidi olmuşam.

Xeyli vaxt idi dosta çevrilmiş kəlbəcərli mayor İntiqam Mirzəyev və naxçıvanlı zabitdən xəbər-ətər yox idi.

Bir gün İntiqam Mirzəyev telefon açdı. Sevinc içində "Kəlbəcərdən danışıram. Mən indi N saylı hərbi hissədəyəm", - dedi.

Azad edilmiş doğma torpaqdasan, bundan böyük xoşbəxtlik olarmı? Ürəkdən təbrik edirəm - dedim. Sevincimizi paylaşandan sonra İlham Mirzəyev dedi ki, komandirim, sizinlə danışmaq istəyir. Xoş-beşdən, qələbə münasibətilə bir-birimizə gözaydınlığı verəndən sonra komandir dedi ki, əsgərlərimiz növbədən dönəndən sonra çox darıxırlar. Televiziya yox, mətbuat yox, kitab yox.

Sizdən böyük xahişimiz var. Hesab edin ki, bu, bütün əsgərlərimizin xahişidir.

Dedim ki, məndə yalnız üstü avtoqrafla yazılan kitablar, xatirələrimlə bağlı ayrı-ayrı əsərlər və görkəmli yazıçı və şairlərimizin çoxcildlik əsərləri qalıb.

Acizanə şəkildə elə xahiş etdi ki, sərhədlərimizin keşiyində duran komandirin sözünü yerə sala bilmədim. İllərlə dostluq etdiyim, sirdaşa çevrilən kitabları hazırladım.

Maşın göndərib apardılar.

İndi də xiffətini çəkdiyim, qəribsədiyim kitablar əsasən aşağıdakılar idi: Rəsul Rzanın 3 və 5 cildlikləri, Nigar Rəfibəylinin əsərləri, İlyas Əfəndiyevin 6 cildliyi, Bəxtiyar Vahabzadənin 10 cildliyi, Nəriman Həsənzadənin 7 cildliyi, Anarın 6 cildliyi, Elçinin 10 cildliyi, Fikrət Qocanın 6 cildliyi, Zəlimxan Yaqubun 13 cildliyi, Əlibala Hacızadənin 10 cildliyi, Sabir Rüstəmxanlının 3 cildliyi və ayrı-ayrı kitabları, Teymur Bünyadovun 3 cilddə - bayatıları, Qəzənfər Paşayevin 12 cildliyi və s.

İkicildiyini və ayrı-ayrı əsərlərini bağışladığım müəlliflər: Əzizə Cəfərzadə, Gülrux Əlibəyli, Hüseyn Kürdoğlu, Tofiq Bayram, Tofiq Mütəllibov, Məməd İsmayıl, Vaqif Bəhmənli, Əli İldırımoğlu, Ənvər Rza, Qənirə Paşayeva, Xanəli Kərimli, Rasim Kərimli, Xeyrəddin Qoca, Davud Nəsib. Şeirlər və "Cavanşir" romanı, Adil Cəmil, Zeydulla Ağayev, kərküklü şairlər: Əbdüllətif Bəndəroğlu, Nəsrin Ərbil, Şəmsəddin Kuzəçi, "Kərkük folkloru antologiyası", "İraq Türkman nağılları", "Kərkük poeziya antologiyası - 2 cilddə, Aşıqlar Birliyinin hazırladığı "Aşıq poeziyası", "Məhəbbət dastanları", "Qəhrəmanlıq dastanları", Aşıq Ələsgər, Bozalqanlı Aşıq Hüseyn, Aşıq Şəmşir, Mikayıl Azaflı, Aydın Çobanoğlu və başqaları.

Yalnız Hüseyn Arifin 7 cildliyini Kəlbəcərə göndərə bilmədim. Professor Şirindil Alışanlı Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun hazırladığı 10 cildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi"nə Hüseyn Arif haqqında portret oçerk yazmaq üçün götürmüşdü. Şirindil müəllimin könlünə rəhm düşüb qaytarsa, kasıblaşmış kitabxanamda heç olmasa bir çoxcildlik poeziya toplusu olacaq.

Onu da gizlətmirəm ki, arzusuna əks çıxaraq Nəriman Həsənzadənin 7 cildliyini Kəlbəcərə göndərdiyimə görə həyat yoldaşım məndən küsdü. Könlünü alandan sonra dedim, axı sən əksər yazarlarımızın əsərlərini oxuyursan, Nigar Rəfibəylinin, Gülrux Əlibəylinin, Əzizə Cəfərzadənin əsərlərini çox sevirsən. Onların əsərlərini də göndərdim, Nəriman Həsənzadənin 7 cildliyinə görə qanıqaralıq saldın.

Cavabı gözlənilməz oldu: "Siz kişilər onu başa düşməzsiniz. Sara xanımdan sonra Nəriman müəlim evə analıq gətirib övladlarının ürəyinə xal salmadı. Yaxşı bilirsən ki, Nəriman müəllimin poeziyasını çox sevirəm. Sədaqətinə görə isə ona xüsusi hörmət bəsləyirəm".

Təvazökarlıqdan kənar olmasın, söhbət açdığım kitabların müəlliflərinin çoxu barədə məqalələr, kitablar, monoqrafiyalar yazmışam.

Təkcə onu demək kifayətdir ki, Hüseyn Arif, Tofiq Bayram, Fikrət Qoca, Əlibala Hacızadə, İsi Məlikzadə haqqında portret kitablarım, Elçin və Hüseyn Kürdoğlu haqqında monoqrafiyalarım çap olunub. Rəsul Rza, Tofiq Mütəllibov, Zəlimxan Yaqub, Sabir Rüstəmxanlı, Rasim Kərimli, Mikayıl Azaflı, Şəmsəddin Küzəçinin "Rəsul Rza: Uzaq ellərin yaxın töhfələri" və Aydın Çobanoğlunun hər birinin kitabına 15-45 səhifə arası ön söz yazmışam. Səmimiyyətlə etiraf edirəm ki, yuxarıda sadaladığım kitabları Kəlbəcərə sərhədlərimizi şərəflə qoruyan vətən oğullarına göndərəndən az sonra dərk etdim ki, heç nə ilə əvəz olunmayan xatirələrimi itirmişəm. Hər dəfə iş otağıma girəndə əhvalım pozulur. Hələ də mənə əziz olan o kitabların xiffətini çəkirəm.

Bununla belə, peşman deyiləm.

Qəzənfər PAŞAYEV

525-ci qəzet.- 2023.- 8 iyul. S. 21.