Şekspir dünyası

(Əvvəli ötən çərşənbə saylarımızda)

Bu vaxt Koriolan Foruma gəlib çıxır. Sitsini və Brut bu vaxt artıq vətəndaşların həmrəyliyini qazanmışdılar. Koriolan deyəndə ki, mən xalqın iradəsini qəbul edirəm, Sitsini onu satqın adlandırdı və tiranlığa cəhddə ittiham etdi. Koriolan qəzəblənib deyir ki, ictimai bəyənilməni axtarmaqdansa, daha çox ölməyə razıdır. Onun öldürülməsi çağırışları eşidilir. Lakin tribunlar bunun əvəzində təklif edirlər ki, o, çıxıb getsin. Hətta dəfələrlə iftixarla xilas etdiyi şəhəri, Koriolan bu vaxt lənətləyir.

Romanın qapısında Koriolan ailəsi və dostları ilə qarşılaşır, lakin öz planları haqqında onlara az şey danışır. O, çıxıb getdikdən sonra, Volumnia Sitsinini və Brutu təhqir edir, lakin onlar üçün bu xoşdur ki, nəhayət, səfərbərlik xalqın gücünü yoxladı.

Koriolan dilənçi kimi maskalanaraq, Artiuma gəlir və Aufidinin evini axtarır. O, baş salona girəndə, nökərlər onu saxlayırlar, lakin mənzildə Aufidi görünəndə Koriolan özünün onun keçmiş düşməni olduğunu açıb deyir. O, volsklərin içinə gəldiyinə görə ağrı hissi keçirir və deyir ki, o, cəzalandırılmağına da hazırdır. Lakin həmçinin özünün "qisas almaq" xidməti ilə Audifiyə Romanı işğal etməkdə özünün kömək göstərməsini təklif edir.

Volsk lideri Koriolanı hərarətlə qucaqlayır və Romaya qarşı yeni müharibədə Volsk qoşunlarına komandanlıq etməkdə ona şərik olmağı təklif edir.

Romada Sitsini və Brut volskların şəhər ərazisinə daxil olması və ən pisi Koriolanın Aufidiyə qoşulması xəbərini verdikdə, şəhər sakinləri ruhdan düşürlər. Koriolan isə Romaya təhlükə törədən bədbəxtliyə görə tribunları günahlandırır. Vətəndaşlar panikaya düşəndə, Meneni deyir ki, onlar qorxduqları taleyə sahib olmaya layiqdirlər.

Volsklərin düşərgəsi Roma yaxınlığında qurulmuşdur, Aufidi pis əhval-ruhiyyədədir, qısqanclıq edir ki, indi Koriolan təkcə Romanın iradəsinə komandanlıq etməyəcəkdir, həmçinin Volsk qoşunlarının loyallığını da qazanacaqdır. Həm də o, vaxtilə Koriolanın onu məğlub etməsinə görə ondan qisas almaq arzusu ilə alışıb yanır.

Komini Koriolanı Romaya hücum etməkdən çəkindirməyə inandıra bilməyəndə, o, vicdan əzabı çəkən Sitsiniyə və Bruta qoşuldu ki, Menenini yeni sülh missiyasına başçılıq etməyə məcbur etsinlər. Lakin Meneni düşmən düşərgəsinə gələndə, onun "mənim oğlum Koriolan" deyə emosional qaydada ona müraciət etməsi bir söyüş qaydasında olan kimi dəf edildi. Koriolan Aufidiyə vəd etdi ki, volsklər tezliklə Roma divarları qarşısında duracaqlar.

Koriolanın anası, arvadı və gənc oğlu gözlənilməyən halda düşərgəyə gəldilər və Roma generalı əvvəlcə onlara əhəmiyyət verməyəndə, məcbur edildi ki, onları dinləsin. Həmişəki kimi Volumnia oğluna dedi ki, doğma ölkəsinə hücum etmək öz anasının bətnini tapdamağa bənzəyəcəkdir. Koriolan cəhd etdi ki, çıxıb getsin, lakin Volumnia onu xəbərdar etdi ki, əgər o, Romanı dağıtsa, onun adı əbədi olaraq nifrət doğuracaqdır. Koriolan onun dəlillərinə tabe oldu. Uğursuz qaydada dedi ki, bilir ki, öz ölümünü dəvət edə bilər. Aufidi bir döyüşçü kimi öz şərəfinə üstün gəlməsinə görə saxta şəkildə onu təriflədi, lakin o, özünün etdiklərinin zəiflik əlaməti olduğunu da görürdü.

Volumnia Romanı xilas edən kimi səs-küylə salamlandı. Koriolan isə Aufidi ilə Artiuma qayıtdı, axırıncı Koriolanın gizlicə öldürülməsi üçün qəsd təşkil etmişdi. Volsk ağsaqqalları bundan razı qalmadılar ki, Roma dağılmaqdan qaça bildi. Lakin Koriolan şərəfli barışığı müdafiə edirdi. Volsklər bir az əvvəl romalıları utandırmışdılar. Qısaca, Koriolanın özü sülhü meydana gətirən kimi görünürdü, lakin Aufidi tezliklə intiqam alınması olan bir günü gözləyirdi. O, Koriolanı öz andını pozmaqda və "dayəsinin göz yaşları ilə" qələbəni əldən verməkdə ittiham edirdi. Koriolan təhqirləri geri qaytarırdı, lakin qəsdçilər onu öldürməyə səsləyirdilər və camaat da bununla razılaşdığını qışqırırdı.

Aufidi və onun ardıcılları qılınclarını çıxarıb, Koriolanı çox sürətli qaydada öldürdülər. Onlar deyirdilər ki, öz həyatları risk altındadır. Volsk ağsaqqalları Koriolanın ölümünə təəccübləndilər, lakin göstəriş verdilər ki, onun cəsədi şərəflə dəfn edilsin və səbirsizliyinə görə Aufidi cəzalandırılsın.

Düşmənini öldürdükdən sonra Aufidinin qəzəbi ötüb keçdi və o, yenidən iddia etdi ki, guya "zərbədən kədərlidir". Hətta Koriolanın çoxlu dul arvadları və yetim qalmış uşaqları şəhərdə yaşayırdılar. O, elan etdi ki, burada romalıya "nəcib abidə" qoyulacaqdır.

Çox vaxt "Koriolan"ı acığa bənzər kimi tənqid edirdilər. Şekspir bu əhvalatı ideoloji hakimiyyət mübarizəsi kimi təqdim edir, lakin həm də buna insanlıq ölçüsü verir.

"Qış nağılı" pyesi

"Qış nağılı" romantik pyes olmaqla yanaşı, daha dərin faciə xarakteri daşıyır. Burada sevinc də, günahın yuyulması da vardır. Yunan faciələrindən və Ovidi Nazonun "Metamorfozalar"ından gələn dəhşət Şekspirin əsərinin əsasını təşkil etmişdi. 1610-1611-ci illərdə yazılan pyes 1611-ci ildə "Qlobus" teatrında səhnəyə qoyulmuşdu. Sonrakı ili "Qış nağılı" Uaytholl sarayında kral I Ceymsin qarşısında göstərilmişdi. 1613-cü ildə isə kralın qızı Elizabetin nikahı bayram ediləndə, bu tamaşa həm də qızın ərə getdiyi knyazlıq olan Elektor Palatində, başqa sözlə, kurfyurstda (Müqəddəs Roma imperiyasının tərkibinə daxil olan knyazlıq - kurfyurst, onun lideri imperatoru seçmək hüququna malik idi, ona görə də onun adında "seçən" sözü də vardır) göstərilməklə, bayramın bir hissəsinə çevrilmişdi.

London teatrları 1642-1660-cı illər arasında bağlandıqdan sonra pyes uyğunlaşdırılmış formada yenidən meydana çıxmışdı. Lakin o vaxtdan ta ki, XIX əsrə kimi orijinal mətn ardıcıl olaraq səhnələşdirilmişdi. Bu gün də populyar olmaqla, Şekspirin ən yaxşı səhnə əsərləri sırasına daxil edilmişdir.

Adəti qaydada yanaşdıqda Delfi orakuluna və Rusiya imperiyasına siqnal kimi pyesdəki maraqlı, mövcud olmayan bir atmosfer əks etdirilir. Dünyəvi zaman və məkan beləliklə, az əhəmiyyət daşısa da, misal üçün, Robert Qrin versiyasındakı Bohemiya kralı Pandosto qısqanc tirandır. Şekspir isə bu rolda Siciliyanın paranoik monarxı olan kral Leontu təsvir edir. O, əhvalatı siyasiləşdirmək istəyir, yəqin ki, kral I Ceymsin qızı şahzadə Elizabet artıq alman şahzadəsinə nişanlanmışdır və ya o, yəqin inanırdı ki, bohemiyalılara nisbətən siciliyalılar daha inadkar çılğın adamlardır. Hər bir hadisədə Şekspir sevincə aid olan nəsə kiçik bir şey göstərir, icazə verir ki, uşaq şahzadələr Bohemiya sahillərindən uzaqlaşmaqla, bağlandıqları ölkənin torpaqlarını tərk etsinlər. Buna bənzər qaydada, Bohemiyada qoyun qırxını bayramında hadisəni təsvir edəndə, Şekspir bunu, Varvinşeyadakı ölkə yarmarkasında mövcud olan bukolik (kənd) əhval-ruhiyyəsindən götürür. Başlıca hekayətlər isə Leontun arvadının onun yaxın dostu ilə guya zinakarlıq etməsi inamından irəli gələn bir ehtirasla idarə olunur. Pyesin kulminasiyası "itmiş" qızın tapılması ilə bağlıdır və "ölü" ər dirilir. Pastorial romanların sonunda olan kimi, ayrı düşmüş ölkələrin sevinclə yenidən birləşməsi barədəki ənənəyə uyğunlaşır.

Şekspir tapır ki, "kədərli hekayət qışda yaxşıdır", bu sözlərlə pyesin adının da təsadüfi olmadığını qeyd etmək istəyir.

Royal sarayda Bohemiya kralı Poliksen özünün uşaqlıq dostu, Siciliya kralı Leontun yanına gəldiyi doqquz aylıq səfərini başa vurur. Leont ondan onu tərk etməməyi xahiş edir və öz hamilə kraliçası Hermionanı məcbur edir ki, Polikseni öz qərarını dəyişdirməyə inandırsın. Xoş bir qaydada qadın bohemiyalıya daha bir həftə qalmaq barədə xahiş edəndə, o, səmimi şəkildə bu təkliflə razılaşır. Leont narahat olur ki, Poliksen onun xahişinə məhəl qoymadı, ancaq Hermionanın sözlərinə xüsusi diqqət verdi. O, tutqun şəkildə onu da qeyd edir ki, bir çox illər əvvəl qız Leontun özu ilə də belə incə qaydada danışmışdı. Sonra Hermiona təsirli qaydada öz əlini Poliksenə təklif edəndə, Leont qəflətən qısqanclıqdan dəyişməli oldu.

Leontun gənc oğlu Mamilli gəlib çıxdı, lakin Leontun gözləri Hermionanın və Poliksenin üzünə dikilmişdir. Onların hər bir təbəssümü və jesti sonra onu inandıracaqdır ki, ona xəyanət edilmişdir. Leont öz arvadının sədaqətsizliyini, inandığı Siciliya lordu Kamilloya açıb danışdı və ona göstəriş verdi ki, Polikseni zəhərləsin. Baxmayaraq ki, Kamillo da Hermionanın sədaqətsiz olmasından şübhələnir, lakin Polikseni elə bir şəraitdə öldürmək istəyir ki, kraliça onu bağışlasın. Leontun qəribə davranışı barədə Poliksen soruşanda, Kamillo etiraf edir ki, ona göstəriş verilmişdir ki, Hermionaya "qadağan olunmuş" həssaslıqla yanaşdığına görə bohemiyalını öldürsün. Bundan məəttəl qalan və inciyən Poliksen özünün təqsirsiz olduğunu təkid edir. Kamillo onu məcbur edir ki, vaxtı itirmədən Siciliyanı tərk etsin və özünə də onun himayə göstərməsini xahiş edir.

Mamilli hazırlaşır ki, anasının əhvalatına "kədərli hekayət qış üçün çox yaxşıdır"dan başqa heç bir şey olmamış kimi danışsın. Leont öyrənir ki, Poliksen və Kamillo Siciliyadan qaçmışlar, beləliklə, onun şübhələri təsdiq olunmuşdur. Göstəriş verir ki, oğlu Mamillini öz anasından kənar saxlasınlar. Leont Hermionaya tərəf çönüb, onu, Poliksenin uşağına hamilə olmaqda ittiham edir. Qadın and içir ki, bu, doğru deyildir, lakin Leont dediyini dəli kimi təkrar edir, onu zinakar və satqın adlandırır, sonra arvadının həbs edilməsi barədə göstəriş verir. O, Antiqonun və digər siciliyalı lordların etirazlarını rədd edir və həm də Apollon məbədindəki Delfi orakuluna iki elçi göndərir.

Antiqonun möhkəm iradəli arvadı Paulina Hermionanın yaxın rəfiqəsi idi, o, eşidəndə ki, kraliça qız uşağı doğmuşdur, kralın ürəyinin yumşalacağına ümid edərək, onun körpəyə xeyir-dua verməsini istəyir. Həm də çox təşviş keçirir ki, Mamilli xəstə düşmüşdür.

Kral Paulinanın gəlişindən qəzəblənir və "Poliksen işi" ilə əlaqədar onu sancdığına görə qadını ittiham edir. Paulina cəsarətlə cavab verir, deyir ki, kralın bu davranışı tiraniya dadı verir. Təəccüblənən Leont qadının hirslənməsinə görə, onun əri Antiqona qarşı əsəbiləşir, onu məzəmmət edir.

Yaşlı bir adam kralın cəsarətliliyini inkar edir, həm də hər şeyi etməyə and içir ki, "günahsız" uşağı xilas edəcəkdir. Leont həmin adama göstəriş verir ki, uşağı aparıb, bizim torpaqlardan tam kənarda olan hansısa "uzaq və səhralı yerə qoysun". Kleomen və Dion Apollon məbədindən cavab gətirirlər.

Leont Hermionanı çağırır ki, zinakarlığı barədəki ittihamı ona elan etsin. Qadın bəyan edir ki, o, günahsızdır və cavab verir ki, Poliksenə hərarətli münasibəti isə Leontun "özünün göstərişi" ilə etmişdi. Öz tacını, oğlunu və körpə qızını itirən kraliça deyir ki, o, ölümdən qorxmur, lakin and içir ki, orakul onun ləyaqəti barədə zəmanət verəcəkdir. Kleomen və Dion Delfi orakulunun möhürlənmiş məktubunu gətirib krala verirlər və məktub bərkdən oxunur: "Hermiona təmizdir, əxlaqlıdır, Poliksen ittiham edilməməlidir. Kamillo düzgün təbəədir, Leont qısqanc tirandır; onun günahsız körpəsi, həqiqətən, bağışlanmalıdır, çünki kral özü onun atasıdır və kral əgər itirdiklərini tapmasa, varissiz qalacaqdır".

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 12 iyul. S. 14.