Şekspir dünyası

(Əvvəli var)

Qəzəblənmiş Leont orakulu məhkum edir, lakin bir sözlə dayandırılır ki, Mamilli ölmüşdür. Hermionanın ürəyi gedir və kənara aparılır. Leont özünün irrasional səfehliyi kimi, Apollonun qəzəbindən də hali olur. Paulina bu vaxt tək bir kəlmə deyir ki, Hermiona da həmçinin öldü. Əhvalı korlanan və peşman olan Leont öz kraliçasının və onların birgə oğlunun matəmini özünün bütün gələcək illəri ərzində saxlayacağına and içir.

Bohemiyanın tufanlı sahilində Antiqon öz kiçik vəzifəsini yerinə yetirmək üçün quru yerə çıxır və hazırlaşır ki, körpəni tullasın. Bu vaxt o, öz yuxusunu yadına salır ki, Hermiona onun körpəsi Perditanı kənara apardığına görə onu cəzalandırır və xəbərdar edir ki, o, heç vaxt bir daha öz arvadını görməyəcəkdir. Hələ də Perditanın Poliksenin uşağı olduğuna inandığından, Antiqon düşünür ki, yaxşı haldır ki, o, uşağı öz həqiqi atasının torpağı üstünə qoyur. O, ov səsi eşidir və qaban onun arxasına düşür.

Qoca çoban uşağı tapır, bu vaxt onun oğlu Klaun xəbər verir ki, qaban Antiqonu parçalamaqla, "yarı nahar etdi". Onlar "əsl qızıl" kimi səslənən daş-qaşı körpənin üstündə tapdıqlarını bayram edirlər və minnətdarlıq kimi onlar söz verirlər ki, parçalanmış Antiqonun bədənindən nə qalıbsa, onu dəfn edəcəklər.

Xorun oxuması vaxtı, elan edilir ki, həmin hadisələrdən artıq 16 il keçmişdir. Leont hələ də qüssə içərisindədir, lakin Perdita və Poliksenin oğlu Floritsel bu vaxt sevişirlər. Poliksen və Kamillo Floritselin sevdiyi qızın Qoca Çobanın qızı olduğunu düşünürlər. Ölkənin içindən keçən yolda bandit və dələduz, əclaf və minnstral (müğənni) Autolik bahar sevinci mahnısını oxuyur və özünün sənətinə görə sevinir. Bu vaxt Klaun qoyun qırxımı bayramına gedəndə onun yoluna gəlib çıxır. Autoliksə tez onun pul qabını tutub alır. Yaxında çobanın kotteci yerləşir. Perdita və Floritsel bayram paltarında gəlirlər, Perdita ilahə donu, Floritsel isə kəndli paltarı geyinmişdir. Floritsel şahinin uçuşuna görə özünün adlandırıldığı "Dorikl" adına öyrənmişdir, çünki quşun uçuşu vaxtilə onu məhz Perditanın yanına gətirib çıxarmışdı. Lakin o, əvvəlcədən demişdi ki, kral bir gün onları ayıracaqdır.

Qoyun qırxımı bayramı özünə yerlilərdən çox sayda camaatı cəlb etmişdi, Poliksen və Kamillo da maska geyinib, bayramda iştirak edirdilər. Ev sahibəsinə rəqs etmək göstərişi veriləndə, Perdita çiçəkləri aparıb Poliksenə verir. O da heyran qalmaqla yanaşı, deyir ki, kübarlar özlərindən aşağı sinifdən olanlara evlənmirlər.

Məhəbbətin zərbəsinə məruz qalmış Floritsel Perditanı inandırır ki, onun hər bir hərəkəti kraliçanınkı kimidir və hətta Poliksen hiss edir ki, Perdita "bu saray üçün həmçinin nəcib bir qızdır". Gənc sevgililər rəqsdə bir-birinə qoşulanda, kral Qoca Çobandan soruşur ki, "Dorikl"in, əslində isə o, Floritsel idi, onun qızına məhəbbəti haqqında nə deyə bilər?

Autolik daha çox mahnı oxuya-oxuya gəlib çıxır, şənlik qızışır. Floritsel və Perdita Qoca Çobandan xahiş edirlər ki, onların evlənməsinə icazə versin. Bu vaxta qədər maskada olan Poliksen "Dorikl"dən onun atası barədə soruşur. Floritsel bu sualdan kənara atılır, kral maskasını çıxarmaqla, özünü açıb göstərir və oğlunu irssiz qoyacağı ilə hədələyir.

Poliksen gedəndə, Kamillo Floritseli məcbur edir ki, atası ilə sülh bağlasın, lakin gənc şahzadə bundan imtina edir. Hətta Perdita əvvəlcədən tale barədə dediyini oğlanın yadına salanda, Floritsel elan edir ki, o, öz varisliyini elan edəcəkdir və onlar birlikdə gəmi ilə Bohemiyanı tərk edəcəklər.

Kamillo Floritselə deyir ki, Siciliyaya getsin və özünü elə göstərsin ki, guya onu atası Leontla sülh bağlamaq üçün göndərmişdir. Floritsel Kamillonun planını entuziazmla qarşılayır və öz geyimini Autoliklə dəyişir ki, Perdita ilə bir yerdə qaçdığını maskalasın. Qoca Çoban kralın onu cəzalandıracağından təşvişə düşür. Klaun onu inandırır ki, krala desin ki, Perdita dəyişdirilmiş qızdır və sübut üçün onun daş-qaşlarını göstərsn. Autolik, saraya getmək istəyən cütlüklə görüşür və guya qızıl verəcəyi ilə onları aldadır. Əclaf sonra Floritseldən ayrılmaq istəyir.

Siciliyanın kral sarayında Kleomen və Dion krala deyirlər ki, o, kifayət qədər hündür səviyyəyə yüksəlmişdir və indi varisinin olması üçün özünə arvad tapmalıdır. Lakin Paulina onu xəbərdar etmişdir ki, heç kəs Hermionanın yerini tuta bilməyəcəkdir. Leont şikayətlənir ki, Paulinanın razılığı olmadan heç vaxt evlənməyəcəkdir.

Floritsel və Perdita saraya gəlirlər və Poliksenin məhəbbət və barışmaq barədəki mesajından Leont həyəcanlanır. Poliksenin özü də Siciliyaya gəlir və onun gəlişi sonra elan edilir. Saraydan kənarda sürətə yayılan xəbərə görə Perdita özünün kimliyinin Leonta açıb danışdıqdan sonra, nəhayət, ata və itirilmiş qız bir-birinə qovuşurlar.

Leont və onun bohemiyalı qonaqları Paulinanın evindəki kiçik kilsəyə yığışır, onlar Hermionanın buradakı heykəlinə valeh olurlar. Paulina onarı xəbərdər edir ki, kraliça sağlığında həyata xoş münasibət bəsləyirdi. Hətta Leont qaş-qabağın salladı ki, niyə 16 il əvvəl ona belə xəbərdarlıq edilməmişdi. O istədi ki, heykəli öpsün. Lakin Paulina onu dayandırdı, əvəzində onu daha təəccüblü olan bir şeyə hazırladı. Sonra göstəriş verdi ki, "heykəl" pyedestaldan aşağı düşsün. Möcüzə kimi, qoyulduğu yerdən enib, döşəmə üstündə dayananda Hermiona artıq həyata qayıtdı və Perditanın sağ olduğunu bildikdə, sevinclə Leontu qucaqladı. Paulina, Hermionaya müraciət edərək, sən "bütünlüklə qiymətli qalibsən" deyə bayram etməyə başladı, lakin əlavə etdi ki, o, özü Antiqonu itirdiyinə görə daim ağı deyəcəkdir. Lakin Leont irəliyə doğru bir addım atıb, Kamilloya təklif etdi ki, Paulinanın yeni əri olsun.

"Qış nağılı"nın mövzusu qısqanclığa həsr olunmuşdur. Lakin ağıllı Yaqonun bəd sxemlərinə tabe olan "Otello"dakı Mavra bənzəməyərək, Leont öz zəhərindən istifadə edir. Və bir andan sonra onun dili də göstərir ki, hirs fəaliyyətdədir, ilk dəfə o, arvadının günahsız olaraq Poliksenə qarşı hərarətli münasibətini səhv başa düşmüşdü, sonra özünü onun zinakarlığına inandırmışdı və axırda onu öldürmək istəmişdi.

Paulina və Kamillo ağılın səsi idilər, lakin onlar da Leontun maniya xarakterli sözləri içərisində boğulmuşdular.

Nəhayət, Leont öz ən pis işini gördü və vicdan əzabından iflic oldu. Şekspir əhval-ruhiyyəni dəyişir, Leontun dirilən iki qurbanından, diqqəti Hermionaya yönəldir, axı Leontun heç bir əsası olmayan qısqanclığının mənbəyi məhz o olmuşdu. Hermiona həyata qayıtmaqla, Leontu bağışlayır. Şekspir öz hekayət siklini tamamlayır və sübut edir ki, ailənin yenidən birləşməsi romantika üçün adətən tipik bir şeydir.

"Tufan" pyesi

"Tufan" pyesi müəllifliyi müstəqil olaraq Şekspirə aid edilən son pyesdir. 1611-ci ildə yazılan və həmin ildə ilk dəfə Uaythollda kral Ceymsin qarşısında göstərilən tamaşa idi və dramaturqun ən populyar əsərlərindən biri hesab olunur. Çox vaxt sehrin, mahnının, rəqsin və teatr maskasının görüntüləri kimi təqdim olunur. Həmçinin pyesdə təsvir olunanlar hər bir təxəyyül edilən siyasi və psixoloji situasiyanın alleqoriyası kimi xidmət edir. "Tufan" üçün mənbənin nə olduğu bilinmir və bəlkə də, Şekspir bunu öz ağlında quraşdırmışdır. Belə bir nöqteyi-nəzər də vardır ki, istirahətə gedən Şekspir öz həyatını fikirləşməyə başlayır, əsərindəki münəccim Prosperodan şair və dramaturq kimi istifadə edir. Epiloqda Prospero iddia edir ki, heyran olmaq sona çatır. Lakin "Tufan" hər bir yaşda təzə niyyət barədə danışır. Şekspir günlərində xalqın caduya olan inamı əks-səda doğururdu, bu vaxt həm də ekzotik yeni torpaqların kəşf edilməsi şadlıqla qarşılanırdı və hakimiyyətin uzurpasiyası isə bəyənilmirdi.

Aktyorlar hadisə yeri kimi, demək olar ki, bütöv bir adanı seçirlər və bu, özlüyündə cənnət və siyasi utopiya fantaziyası yaradır. Ada Şekspir erasındakı ideallaşdırılmış Yeni Dünyadakı avropalıların məskunlaşdıqları bir yerə bənzəyir. Təxəyyülün qüdrətli səltənətinə görə bu, teatrın özünə daha çox bənzəyir. Kral Alonso, onun şəriki Ferdinand və Neapol sarayının üzvləri Tunisdən gəmi ilə vətənə qayıdırlar. Orada onlar Tunis kralının qızı ilə Alonsonun evlənmə mərasimində iştirak etməyə gəlmişdilər. Gəminin göyərtəsində həmçinin Milanın uzurpator hersoqu Antonio da vardır. O, indi zahid həyatı keçirən, 12 il əvvəl isə öz populyarlığı ilə seçilən qardaşı Prosperonu sıxışdırıb vəzifədən uzaqlaşdırmışdı. Prosperonu və onun körpə qızını altı deşik olan bir qayığa mindirmişdilər ki, dənizdə hökmən məhv olsunlar. Lakin sonları çatmaq əvəzinə, onlar kiçik bir tropik adaya gəlib çıxmışdılar.

Onlar adada əvvəllər Sinoransın məskunlaşdığını öyrəndilər, o, Əlcəzairdən sürgün edilmişdi və artıq ölmüşdü. Lakin onun şər təsiri hələ də yaşayırdı. Bu qadına tabe olmaqdan imtina etdiyinə görə dustaq edilən Arielin ruhu hansısa bir yolla onu hələ də əsirlikdə saxlayırdı. Bu vaxt qadının monstr oğlu Kanibal anasının adasını axtarırdı ki, valideyninin bu irsinə iddia etsin. Prospero və qızı Miranda həmin adaya ayaq basanda, münəccim olan ata tezcənə öz gücünü göstərdi, Arieli və Kanibalı özünün təbəələrinə çevirdi. Bu vaxt həm də Prospero Alonsonun donanmasının yaxın məsafədə üzdüyünü öyrənib, onlardan öz qisasını almaq üçün hazırlaşdı.

Prosperonun adanı satmaq istədiyindən əvvəl gəmi tufana düşmüş və sərnişinlər ondan çıxa bilməmişdilər. Neapol kralı Alonsonu və onun sarayını göyərtəsində apardığı gəmi bu vaxt quduz tufanla üzləşmiş və elə görünürdü ki, gəmi batacaqdır. Yaxındakı adada olan münəccim Prospero şadlanırdı, lakin onun qızı Miranda atasının bu reaksiyasına görə çox məyus olmuşdu. Nəhayət, atası açıb ona dedi ki, mən, Milanın hersoqu olmuşdum və bu, indi heç də hakimiyyət üçün deyil, yalnız kitablar üçün maraqlıdır. O, özünün paxıl qardaşı Antonioya icazə vermişdi ki, onun adından hersoqluğu idarə etsin. Lakin Antonio Alonso ilə birlikdə Prosperoya qarşı qəsd düzəltdi ki, Milan hersoqu kimi özü onun yerini tutsun. Prospero həm də gələcəkdə öldürüləcəyinə görə çox populyar idi. Belə ki, o və qızı Miranda dibindəki deşiyindən su keçən qayıqda dənizdə dreyf etməyə buraxılmışdılar, lakin qayıq onları adaya gətirib çıxarmışdı. Bu vaxt Prospero dedi ki, Alonsonun donanması yaxındadır, öz qul ruhu Arielə göstəriş verdi ki, cadusu ilə tufanı yatırtsın, çünki düşmənləri axırda nəticə etibarilə onun mərhəmətindən asılı olacaqlar.

Ariel xəbər verdi ki, gəmi salamatdır və onun sərnişinləri sağdır, donanmanın qalan gəmiləri Neapola qayıtmışdır. Onlar inanmışdılar ki, Alonso və onun oğlu Ferdinand tufanda məhv olacaqdır. Yenidən öz qabiliyyətini sübut etmək üçün Ariel Prosperonun yadına onu azad edəcəyi vədini saldı, lakin qoca münəccim hirsli bir əhval-ruhiyyədə idi. O, adaya gəlib çıxanda, yadına saldı ki, Ariel indiyədək Sinorasın qulu olaraq qalır, hətta baxmayaraq ki, cadugər qadın artıq ölmüşdür. Lakin Ariel əgər onun göstərişləri ilə hərəkət etsə, o da öz sözünə əməl edəcəkdir. Sinorasın monstır oğlu Kanibal öz adasında qula çevrildiyi günü lənətləyirdi, Prosperonun nəzərinə çarpmışdı ki, Mirandanı zorlamağa cəhd edənə qədər Kanibala "insan qayğısı ilə" yanaşılmışdı.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 19 iyul. S. 14.