Müasir Vyanaya və Avstriyanın zəngin tarixinə səyahət

İki fədakar, mənə yaşlı adam kimi xüsusən hər cür qayğı göstərən yol yoldaşlarımla birlikdə biz qatarla Çexiyanın paytaxtı Praqadan Avstriya paytaxtı Vyanaya yola düşdük. Çexiya ərazisində cənubi-qərbə doğru irəlilədikcə hər yer qalın qar örtüyü altında idi. Paytaxtda da qar küçələri örtmüşdü, gündüz mənfi 6-8oC şaxta olurdu. Ancaq hava küləksiz olduğundan şaxtanı elə də hiss etmirdik, təmiz havanı ağ ciyərlərimizə doldurmaqla rahat nəfəs alırdıq. Təəssüf ki, yol boyu diqqəti cəlb edən elə bir mənzərə seyr edə bilmədik. Qarlı ətraf, Ukraynanın qış şəraitində olan uzun sürən düzənliklərini yada salırdı. Mən bir qədər əvvəl qatarla Londondan Mançesterə, oradan isə Şotlandiyanın paytaxtı Edinburqa getmişdim. İngiltərə düzənliklərində maraqlı mənzərə görə bilmədik, Şotlandiyada isə təpələr və dərələrdən ibarət olan təbiət öz gözəlliyini qürurla nümayiş etdirirdi. Valter Skottun tarixi romanlarının birində yazdığının da şahidi oldum. O yazırdı ki, düzənlikdə otlayan qoyunlar bir-birinə sıxılırlar, dağ yamaclarında otlayan qoyunlar isə bir-birindən aralı qaydada qidalanırlar. Çexiyada biz nə dağ yamacı, nə də orada otlayan qoyunları gördük, mənzərənin yeknəsəngliyi yolçuda adətən melanxolik hisslər yaradır, axı adam yad ölkədə nəsə yeni bir şeyi görməyə köklənir, bu, olmayanda özünü aldadılmış kimi hiss edir.

Ölkənin sərhədindəki Bratislavada biz kupesində oturduğumuz çex qatarını tərk edib, Vyanaya gedən və artıq Avstriyaya məxsus sərnişin qatarına mindik. Avstriyalıların vaqonunda kupe yox idi, yalnız oturacaq kresloları var idi, lap təzə olması gözə dəyirdi. Qatarın yeganə bir eybi onda idi ki, hər beş-on dəqiqədən bir dayanırdı, lakin vaqondakı sərnişinlərin tərkibində elə bir dəyişiklik baş vermirdi, əslində, iri, uzun vaqonda ən çoxu 7-8 adam gedirdi. Nəhayət, qatar Dunay çayının üstündəki körpü ilə sağ sahilə çıxdıqda, biz Vyanaya daxil olduq. Dəmir yol vağzalı böyük idi və biz yaxındakı beşulduz "İnter Kontinental" otelinə yollandıq. Hər şey Bakıda olarkən bu sahədə çox yaxşı səriştəsi olan yaxın dostumuz tərəfindən sifariş verildiyindən, bizə otelin qəbulunda tezliklə otaqlarımzın açar-kod kartlarını verdilər. Otelin hollu köhnə dəbə uyğun bəzədilmişdi və onun bir hissəsini restoran ərazisi tuturdu. Elə bil ki, otel Vyananın köhnə saray zamanlarının bəzəyini, həm də öz dəbdəbəsi ilə isə müasirlikdən çox keçmişi yada salırdı.

Vyana bizi soyuq, sərt küləklə qarşıladı və olduğumuz günlərdə küləyin şiddəti azalmaq əvəzinə artırdı. Mövlud bayramı ərəfəsində Avropada günəşli havanı ummaq da sadəlövhlük olardı. Şönbrunn sarayına baxmağa gedəndə, qayıtmaq üçün taksini gözləməkdən ötəri daş divarların arxasında küləkdən qorunmaq üçün gizlənirdik. Taksi sürücülərinin əksəriyyəti türklərdir, azərbaycanlılar da vardır. Lakin onlar bizdə yaranan təəssürata görə, təəssüf ki, diqqətli xidmət göstərmələri ilə öyünə bilməzdilər, adından azərbaycanlı olduğu bilinən sürücü bizdən telefonla qəbul etdiyi sifarişi üç dəfə dalbadal ləğv etdiyini bildirdi.

Vyana Avropanın gözəl, tarixi və memarlıq abidələrini zənginliyi ilə seçilən şəhərlərindən biridir. Çox vaxt keçmişin dəbdəbəsinin, barokko üslubuna xas olan arxitektura incilərinin hələ də unudulmayan nişanələrinin izləri ilə addımbaşı qarşılaşırsan. Dövlət Opera teatrı binasının yerləşdiyi küçə çox sayda möhtəşəm qədim binalarla doludur. Şəhər parkların çoxluğu və böyüklüyü ilə də fərqlənir, bu məsələdə Londonu yada salır. Yaşadığımız otelin foyesini bəzəyən çilçıraq da xüsusən keçmiş saray məğrurluğunu canlandırırdı.

Vyana Dunay ətrafı Avstriyasının və bütün ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzi olmaqla yanaşı, burada ölkə əhalisinin 2/5-dən çoxu və ya 2 milyon nəfərə qədəri yaşayır. Vyana başlanğıcdan Dunayın sağ sahilində yaranmış və böyümüşdür. Şəhər Alp dağlarının bir hissəsi olan meşəlik Vinervaldın - Vyana Meşəsinin ətəyində yerləşir. Xüsusən "Gözəl mavi Dunayda" valsı ilə daha böyük şöhrət tapmış bəstəkar və skripkaçı İohann Ştraus- oğulun (1825-1899-cu illərdə yaşamışdır) "Vyana Meşəsi nağılı" musiqi əsəri bu məkanın təbii gözəlliklərini, flora və faunasının unikallığını ecazkar musiqi dilində, quşların oxuması ilə təsvir etdiyindən, dinləyicidə bu əraziyə böyük heyranlıq hissləri yaradır. Həmin musiqinin harmoniyası Ştrausa həsr olunmuş köhnə amerikan filminin cazibədar bəzəyinə çevrilmişdi. Bəstəkar meşədəki yolla karetada gedərkən təsvir olunur, quşların oxuması onu elə valeh edir ki, fürsəti əldən verməyib, elə oradaca zümzüməsi ilə həmin oynaq musiqi parçasını yaradır.

Ştraus bir bəstəkar kimi yüngül musiqinin, xüsusən Vyana valsının inkişafında böyük rol oynamışdır. Bu sadə xalq rəqsini o, saray adamlarının rəqsi səviyyəsinə yüksəltmişdi. Onun "Vyana qanı", "Bahar səsləri" valsları da çox populyardır. Təsadüfi deyildir ki, sağlığında onu "vals kralı" adlandırırdılar. İmperator Frants İosif də ona izdiham qarşısında Vyananın əsl kralı kimi müraciət etmişdi. Çox sayda operetttalar yazmışdır, onlardan "Yarasa" və "Qaraçı baronu" musiqi incisi hesab olunur. Onun atası olan İohann Ştraus-ata da bəstəkar və dirijor olmuşdur, az yaşasa da, həmçinin valslar müəllifi kimi tanınır

Şəhər getdikcə dağa doğru yüksəlir. Burada məskunlaşma çox qədim dövrlərdə baş vermişdi. Bizim eranın 90-cı illərində Roma işğalçıları bu ərazidə özlərinin istehkamlanmış Vindobana düşərgəsini salmışdılar. XII əsrin ortalarında isə bura Avstriya dövlətinin baş şəhərinə çevrildi.

Orta əsrlərdə Dunayın su yolu ilə Baltikyanı dövlətlərlə və Balkan yarımadası ilə gur ticarət gedirdi. Belə əlverişli məkanda yerləşməsindən, özünün sərfəli nəqliyyat-coğrafi vəziyyətindən Vyana bu gün də böyük fayda götürür. Nəhəng və çoxmillətli Avstriya Monarxiyasının paytaxtı kimi də Vyananın statusu böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Burada imperiyanın baş şəhəri kimi çox sayda xalqların yaratdığı var-dövlət cəmləşirdi. İndiki kiçik Avstriyanın fonunda Vyana nəhəng şəhər təsiri bağışlayır. Avropada az sayda elə bir paytaxt tapmaq olar ki, öz dövlətinin taleyində Vyana tək bu qədər böyük rol oynasın.

Avstriyanın həyatında şəhərin xüsusi əhəmiyyəti bütünlüklə tarixi səbəblərlə izah olunur. Avstriya milli-dövlət olana qədər paytaxt şəhəri sənaye, ticarət və bank işinin mərkəzi idi. Çoxmillətli dövlətin paytaxtı kimi isə Vyana nəhəng müxtəlif tarixi dəyərlərin toplandığı, akkumiliyasiya olduğu bir yerə çevrilmişdi. Bunlar təkcə Avstriya milli-mədəniyyətinin deyil, həm də hansısa bir dövrdə əvvəllər Avstriyanın hökmranlığı altında olan torpaqlarda yaşayan xalqların mədəniyyətlərini təcəssüm etdirirdi.

Müasir neytral Avstriya Respublikasınin mövcudluğu şəraitində Vyana çox sayda beynəlxalq təşkilatların iqamətgahı oldu. Bunlara atom enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyi (MAQATE), sənaye inkişafı üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (YuNİDO), neft ixrac edən ölkələrin təşkilatı (OPEK) və digərləri daxildir. Vyana beynəlxalq danışıqlar aparılmasının, konfransların, konqreslərin, elmi simpoziumların keçirilməsinə sığınacaq verən adəti bir yerə çevrilmişdir. Bu ənənənin əsası 1814-cü ildən, Napoleonun məğlubiyyətindən sonra qoyulmuşdu. Bu məsələdə Avstriya paytaxtı XX əsrin ikinci yarısından sonrakı dövrdə beynəlxalq təşkilatların ofislərinin çoxluğuna görə, diplomatiyanın tanınmış şəhəri sayılan Cenevrə ilə rəqabət aparmaq gücünə yiyələnmişdir.

Vyana haqqında deyirlər ki, bu, parklar, fəvvarələr və geniş meydanlar şəhəridir. Otelimizin yaxınlığında yerləşən teatr binasını iri park əhatə edirdi. Barokko üslubunda olan dəbdəbəli binalar, qotikanın gözəl abidələri adamı heyran edir. Əlində skripka çalan bəstəkar İohann Ştraus-oğulun qızıl suyuna çəkilmiş, çılpaq insan bədənlərinin təsviri ilə bəzədilmiş kvadrata bənzər dairənin haşiyələndirdiyi gözəl heykəl Vyananın simvollarından biridir.

Çoxəsrlik tarixi olan əksər şəhərlər kimi Vyananın planı dairəvi və radius tipli küçələrdən ibarətdir. Öz arxitekturası ilə daha çox məşhur olanlar və həmçinin abidələr və dekorativ heykəllər əsasən İnner Ştadt adlanan İçərişəhərdə yerləşir. Lap mərkəzi isə keçmiş imperator sarayı olan Hofburq bəzəyir. Burada indi Avstriya Etnoqrafik muzeyi, Mədəniyyət muzeyi, Şəkil Qalereyasının zəngin eksponatları, həmçinin Milli Kitabxananın və Konsert salonunun kolleksiyası yerləşir.

Hofburq sarayı

Bir qədər aralıda qotik üslubda tikilmiş məşhur Müqəddəs Stefen kilsəsi yerləşir. Burada, mərkəzdə bir neçə qədim kilsələr və digər köhnə binalar, o cümlədən, 1365-ci ildə əsası qoyulmuş universitetin binası vardır. İçərişəhərin baş küçəsi Keribput - Trasse-Karintiya küçəsidir. İçərişəhəri hər tərəfdən geniş Rinq bulvarı dövrələyir, bulvar konfiqurasiyasına görə at nalı formasına malikdir. Burada çox sayda dəbdəbəli, müxtəlif arxitektura üslubunda olan binalar tikilmişdir. Dövlət Operası, parlament və Ratuşa binaları, universitetin yeni binası da buradadır. Yaxınlıqda həmçinin məşhur Burq-teatrı yerləşir. Bir sıra muzeylərin, Vyana əyanlarına məxsus evlərin, iri mağazaların fasadı Rinqə tərəf çıxır.

Rinqdən yelpik kimi çıxan küçələrdən ən varlısı Mariyahil Ferştrassedir, o, zahiri yarımdairə əmələ gətirir, bu Qyurqal ("zolaq" mənasını verir) adlanır.

Vyananın qərb qurtaracağını, Qyurqaldan kənarda yerləşən daha möhtəşəm və yəqin ki, daha məşhur ansambl olan Şönbrunn - Habsburların keçmiş yay iqamətgahı bəzəyir. Bu nəhəng bina barokko üslubunda tikilmişdir. Onu mütəxəssislər üslubun müstəsna qanadı kimi, Vyana barokkosu tək qiymətləndirirlər.

XVIII əsrin ortalarında Şönbrunn sarayına həsr olunmuş tablo onu Kiçik Versal kimi təqdim etmişdi. Memar Fişer fon Erlax 1717-ci ildə saray kompleksinin tikintisinə başlayarkən, zənginliyə daha çox fikir vermişdi, onu fransız kralı XIV Luinin iqamətgahı olan Versal üslubunda yaratmağa səy göstərmişdi.

Şönbrunn sarayı

Şəhərin şimali-qərb kənarında, Vyana meşəsinin ətəyində varlı biznesmenlər, məmurlar məskunlaşmışlar.

Vyana ölkənin bütün sənaye istehsalı məhsulunun təqribən üçdə birini verir. Maşınqayırma, metal emalı, kimya müəssisələri çoxluq təşkil edir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 3 iyun.- S.22.