Əbədi muğam

Aprel ayının 24-dən 27-nə qədər Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı, Elm və Təhsil Nazirliyinin, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının dəstəyi ilə "Xanəndə və instrumental muğam ifaçılarının Milli Muğam müsabiqəsi" böyük müvəffəqiyyətlə öz işini bitirdi.

Qarşıdan VI "Muğam aləmi" Beynəlxalq Muğam Festivalı gəlir.

Bu gün bu beynəlxalq festivalın yaranma tarixinə bir nəzər salmaq istərdik.

Azərbaycan Muğamı - 2003-cü ildə bəşəriyyətin şifahi və qeyri-maddi şah əsərləri siyahısına daxil edilmiş və mötəbər təşkilat olan UNESCO Azərbaycan muğamının layiqincə dəyərləndirilməsinə, muğamın dünya miqyasında qorunub saxlanılmasına, təbliğinə yeni üfüqlər açmışdır. 2006-cı ildə isə UNESCO ilə Azərbaycan hökuməti arasında saziş imzalanmış və bu saziş əsasında Heydər Əliyev Fondunun dəstəyilə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən "Əbədi muğam" layihəsinə start verilmişdi. Muğam sənətinin müxtəlif mədəniyyətlər arasında dialoq musiqisi kimi təbliğində, Azərbaycan xalqının mənəvi irsi kimi qorunmasında Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri Mehriban xanımın əvəzsiz xidmətləri olmuşdu. Azərbaycan muğam sənətinin təbliği məqsədiylə Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə həyata keçirilmiş bir sıra beynəlxalq əhəmiyyətli layihələr - "Azərbaycan muğamı", "Muğam-İrs", "Muğam ensiklopediyası", "Muğam-internet", "Muğam-dəstgah", "Muğam-antologiyası" iri masştablı "Muğam aləmi" Festivalının təntənəli yaranmasına zəmin yaratmışdı.

Nəhayət, 2009-cu ildə Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə keçən "Muğam aləmi" Beynəlxalq Festivalına start verilərkən onun musiqi rəhbərliyi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Xalq artisti, professor Firəngiz xanım Əlizadəyə həvalə edilir. Birinci festival 2009-cu il mart ayının 18-dən 25-dək möhtəşəm bir şəhər bayramına çevrilərək Bakıda fəaliyyətinə başlayır. Bu tarixdən etibarən hər iki ildən bir muğam festivalı öz ənənəvi işini davam etdirir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri F.Əlizadənin bədii rəhbərliyilə keçirilən bu tədbirlərdə İttifaqın üzvləri - bəstəkar və musiqişünaslar muğama həsr olunan simpozium və müzakirələrdə fəal iştirak edib, öz sözlərini demişlər.

Muğam sənətinə həsr olunmuş beynəlxalq simpozium muğamın təkcə Azərbaycan mədəniyyəti və elmi üçün yox, eləcə də bütün dünya musiqi ictimaiyyəti üçün nə qədər dəyərli və önəmli olduğunu göstərdi. Bu sənətin dünya musiqi kontekstindəki rolunu Firəngiz Əlizadə özünün geniş məqaləsində belə izah edir: "Muğamat elə bir musiqidir ki, bütün qadağalara rəğmən, itib-batmamış, qədirbilən nəsillərin hafizəsində qorunmalı nə varsa, hamısını nəsildən-nəsilə ötürərək, daim inkişafda olmuşdur. Muğam sənəti zamanları bir-birinə qovuşduran mənəvi, ruhani bir əlaqədir. Bu zaman kəsiyində sənətin etik qanunları, gözəllik və kamilliyin estetik normaları estafet kimi ustaddan şagirdə ötürülürdü...

Muğamatın yayıldığı ölkələrin - Özbəkistan, Tacikistan və İranın ənənəvi beynəlxalq musiqi festivallarındakı təmsilçilərin qeyri-ixtiyari müqayisə edəndə, aşkar qənaətə gəlirsən ki, muğam sənəti heç bir kənar təsirə məruz qalmadan, məhz Azərbaycanda öz saflığını, təmizliyini qoruyub saxlaya bilmişdir".

2009-cu ildən bu günə qədər beş beynəlxalq festivala - bu gözəl musiqi bayramına qatılmaq istəyənlərin sayı ildən-ilə artaraq ABŞ, Almaniya, Kanada, İtaliya, Fransa, Yaponiya, Çin, Hindistan, Misir, Tunis, İran, Türkiyə, Özbəkistan, Tacikistan, Mərakeş, Liviya və b. xalqların nümayəndələri festivalda istirak etmişlər. Bu da "Muğam aləmi" Beynəlxalq Festivalının nüfuzunun necə yüksək olmasının bir daha təzahürüdür. Çünki Beynəlxalq festival çərçivəsində üç böyük tədbir mövcud idi. Birinci konsertlər idi ki, bu konsertlərdə Azərbaycanın yeddi əsas muğam dəstgahı ayrı-ayrı gecələrdə muğamsevərlərə təqdim olunurdu. Muğam müsabiqəsi və nəhayət, elmi simpoziumlar idi ki, burada Amerikadan tutmuş Çinə qədər olan alimlər muğam haqda çıxışlar edir, elmi diskussiyalara girirdilər. Bu mötəbər məclislərdə UNESCO-nun ekspertləri də iştirak etmişdilər.

Simpoziumda dəfələrlə iştirak edən İCTM nümayəndəsi Jan Dürinq (Fransa), Yurgen Elsner (Almaniya), Geniçi Tsuge (Yaponiya), Mahmud Gettat (Tunis), İlhami Gokçen (Kanada), Fikri Soysal (Türkiyə) və başqa tanınmış alimlərin adları artıq simpoziumun nüfuzunun nə qədər yüksək olduğunun göstəricisidir.

Hər bir simpozium alimlər qarşısında müzakirəyə çıxarılacaq maraqlı mövzularla yadda qalan olmuşdur.

Məsələn, "Azərbaycan muğamlarında və Şərqin oxşar ənənəvi janrlarında musiqi alətlərinin rolu", "Azərbaycan muğam dəstgahlarının müqayisəli təhlili" və s.

"Muğam aləmi" festivalı təkcə mərkəzdə yox, eləcə də Azərbaycanın bölgələrində - Qəbələ, Naxçıvan, Lənkəran, Şirvan, Ağcabədi, Ağstafa və digər yerlərdə də öz işini davam etdirmişdi. Bu da festivalın geniş masştablığının göstəricisi idi.

"Muğam aləmi" festivallarının konsert proqramlarını isə xüsusilə qeyd etmək lazımdır. İlk dəfə olaraq, Firəngiz Əlizadə səhnədə iki orkestr: simfonik və xalq çalğı alətləri orkestrini qarşılaşdırır. Daha sonra proqramda qədim muğamla, professional bəstəkarlıq nümunələrinin şah əsərləri bir-birini əvəzləyib, tamamlayır. Klassik musiqi parçalarının sonluqlarını muğamın əsaslandığı məqama uyğunlaşdırmaqdan ötrü, bəzən bəstəkar bu körpünü yaratmaq üçün orijinal musiqi də bəstələməli olurdu. Səhnədə simfonik orkestrin xalq çalğı alətlərilə deyişməsi, geniş xor kapellasının ifası, solistlərin çıxışı, eyni zamanda, musiqinin əhvalına uyğun slaydların təsviri, məkan dəyişiklikləri - Firəngiz Əlizadənin yaradıcılıq fantaziyasının məhsulu olan bu möhtəşəm konsertlər Azərbaycan səhnəsində ilk dəfə olaraq, tamaşaçını valeh edən, sözün əsl mənasında, yenilikçi bir musiqi şousu kimi yadda qalmışdı.

Beləliklə, ənənəvi hökumət konsertlərinin yerinə yeni, müasir quruluşun müvəffəqiyyəti, bir daha Firəngiz Əlizadə təşkilatçılığının qloballığının göstəricisi olmuşdu.

"Muğam aləmi" Beynəlxalq Festivalının bədii rəhbəri F.Əlizadə hər iki orkestri səhnədə yanaşı oturdaraq dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin böyük arzusu olan Şərq və Qərb musiqinin, alətlərinin qovuşmasını gerçəkləşdirmişdi. Firəngiz xanımın müəllif layihəsi olan və bir ənənəyə çevrilən bu konsert proqramları ildən-ilə mövzusunu dəyişib, o ilin layihəsinə uyğun tərkib olmuşdu. Ulu muğam, aşıq musiqisi Azərbaycan bəstəkarlarının yaratdıqları incilərlə yanaşı, konsertdə xarici bəstəkarların əsərləri, opera-balet parçaları və vokal nömrələr yer alırdı.

F.Əlizadə məqalələrinin birində yazırdı ki: "Muğamın bir kosmik musiqi olduğuna kürreyi-ərzdəki varlığına inanıram. İnanıram ki, gündəlik qayğılardan uzaq dura bilən hər kəs mənəvi saflaşma məqamında muğamı eşidib onun sehrinə düşə bilər. Ancaq bu an heç də hər kəs onu qiymətləndirə bilməz və demək olar ki, hər kimsə bu sirri-sehri izah eləyə bilməz. O ki, qaldı muğamın səsləndirilməsinə onu yalnız və yalnız Yaradanın seçdiyi sevimli kəslər - Müqəddəs Odlar yurdunun sakinləri - azərbaycanlılar daha yaxşı bacara bilərlər".

Bu sözlərin təsdiqi olaraq I "Muğam aləmi" festivalınin açılış konsertinin konserti Ulu Muğam və Kosmos idi. Slaydlarda olan kainatın təsviri, onu müşayiət edən muğam dəstgahlarından parçalar, bəstəkar musiqisi bir-birinə qarışaraq kürreyi-aləmdə muğam təntənəsini yaradırdı.

F.Əlizadənin böyük zövq və səriştə ilə quruluş verdiyi festival konsertlərində Azərbaycan və dünya klassik musiqi incilərini səsləndirmələri Beynəlxalq Muğam Festivalının əsl qayəsinin canlı nümayişi idi. Belə konsertlərdən biri də - "Ustaddan-şagirdə" ideyası üzərində qurulmuşdu. Ənənə və varislik əsrlər boyunca toplanmış milli dəyərlərin göz bəbəyi kimi qorunub saxlanılması və sonra gələcək nəsillərə ötürülməsi bu konsertin qayəsini təşkil edirdi.

Konsert proqramı "Mədrəsə" adlanırdı. Səhnədə Ustad xanəndələr və onların şagirdləri bu ideyanı təmsil edirdilər.

Firəngiz xanıma "Muğam aləmi" Beynəlxalq Festivalının bədii rəhbəri kimi gənc bir xanım jurnalist bu festivalı keçirməyin çətinliyi barədə sual verəndə onun cavabı belə olmuşdu: "Mədəniyyətə, musiqiyə diqqət və qayğıdan danışarkən mən ilk növbədə qeyd etməliyəm ki, Heydər Əliyev Fondunun, şəxsən bu Fondun prezidenti, Mehriban xanım Əliyevanın dəstəyi ilə Azərbaycan muğamı, aşıq sənəti və Novruz bayramı UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın dəstəyi və təşəbbüsü ilə Bakıda keçirilən Beynəlxalq Muğam festivalları isə mədəniyyətə, musiqiyə göstərilən diqqət və qayğı ilə yanaşı, mədəniyyətin, incəsənətin, musiqinin, ən əsası muğamın bayramına çevrilib, ayrı-ayrı xalqların nümayəndələrini bir araya gətirmək baxımından özünü misilsiz bir tədbir kimi təsdiq edib, xalqların daha da yaxınlaşmasına mühüm bir töhfə olub. Bu festivallar bütün türk dünyasına xas olan muğamın tacının da Azərbaycanda olduğunu sübut edib. Bu festivallarda iştirak edən əcnəbilər bizə həsəd aparır və "Heyif ki, bizim belə qayğıkeş birinci xanımımız yoxdur. Biz bir tədbiri keçirmək üçün çoxlu sayda sponsorların qapısını döyməli oluruq. Siz isə bu problemlərdən azadsınız" deyirlər. Əslində, onları başa düşmək çətin deyil. Bu cür beynəlxalq tədbirləri keçirmək üçün çoxsaylı sponsorlar lazımdır. Bizim isə bu məsələdə problemimiz yoxdur. Çünki həmin işləri Fond həyata keçirir və bizə sadəcə bu tədbirlərə daha məsuliyyətlə, daha keyfiyyətli şəkildə hazırlaşmaq qalır".

Uzun illərdən sonra VI "Muğam aləmi" Beynəlxalq elmi simpoziumu işinə başlamalıdır. Bu simpoziumun da hər zamankı kimi yüksək səviyyədə keçəcəyini arzu edirik. Bizə isə öz növbəsində "Muğam Aləmi" tədbirlərinə uğurlar diləmək qalır.

Həcər BABAYEVA

Əməkdar incəsənət xadimi, professor

525-ci qəzet.- 2023.- 13 iyun.- S.10.