Xəzangül yaradıcılığı: sirli-sehrli poeziya

Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi yeri olan, AYB Gəncə bölməsinin sədri, Əməkdar Mədəniyyət işçisi, şair və dramaturq Xəzangülü təqdim edərkən soyadının deyilməsinə ehtiyac duyulmur. Çünki o, şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə təkrarsızdır. Xəzangül deyiləndə məhz bizim tanıdığımız, sevdiyimiz, qələminə, özünə böyük hörmət bəslədiyimiz Xəzangülümüz göz önünə gəlir. O, Xəzangül ki, "Qaya üstə bitən çiçək" kitabıyla oxucuların rəğbətini qazanıb. Bundan sonra bir-birinin ardınca "Yeddinci Göylə söhbət", "Ekvebi", "Ömür şikəstəsi", "Günəş məni aldadır", "Könlümdən baxan Günəş", "Bitməyən Hazan", "Seçilmiş əsərlər - I cild", "Özümü axtarıram", "Seçilmiş əsərlər - II cild", "Göy dili", "Qələmin yazdığı-taleyin cızdığı həyat", "Yapon şeir formaları" və digər kitabları işıq üzü görüb.

Yazarın "Məhəbbətin qənimi", "Xərabət gözəli" və "Dəmir yumruq" pyesləri Gəncə Dövlət Dram Teatrında tamaşaya qoyulub, müvəffəqiyyətlə oynanılıb.

Mən burada xanım şairin xoşuma gələn şeirlərindən bəhs edəcəyəm. Onların məziyyətlərinin duyduğum, dərk etdiyim qədər açılmasının təhlilini verməyə çalışacağam.

Nə yazın, nə yayın düşdün yadına,

Gözdən iraq oldun payız çiçəyi.

Daş, kəsək dedilər sənin adına,

Qaçdın, qıraq oldun payız çiçəyi.

Gözlədin... Bilmədin kimi gözlədin?

Dənizdən yan alan gəmi gözlədin.

Cücərmək istədin, nəmi gözlədin,

Hər an soraq oldun payız çiçəyi.

Sənə aşiq kimi, olanlar oldu.

Gördün ki, yalandı, tikandı, koldu,

Doldu ürəyinə tənhalıq doldu,

Təşnə varaq oldun payız çiçəyi.

Sapsarı əliylə payız gəl dedi,

Payızam, sevgimdən sevin, gül dedi.

Haçan könül verdin, özün bilmədin,

Yandın, çıraq oldun payız çiçəyi.

Qucdun torpağını şoranı ilə,

Açdın, pardaxladın hər anı ilə.

Dondursa da, buzu, boranı ilə

Dözdün, maraq oldun payız çiçəyi.

Yağışdan, yağmurdan daim güc aldın,

Vəfadan don geydin, Göyə ucaldın,

Heç kim deyə bilməz səndə qocaldın

Yara yaraq oldun payız çiçəyi.

Adından da göründüyü kimi çiçək yaz, yay yox mənə payız çiçəyidir. Yəni qışa doğru, saralmış təbiətin məhsuludur. Yaşıl arzuların tükənmək, məhv olmaq zamanını belə gözəl təsvir eləmək üçün insan ruhən, qəlbən, bütün varlığıynan şair olmalıdır. Elə bir şair ki, onun ürək döyüntülərinin ritmi poeziyanın ahəngi ilə vəhdət təşkil eləsin.

Adı valideynləri tərəfindən Xəzangül qoyulan şairin şeirlərində payız şeirləri, payız çiçəkləri daha çox yer tutur. Axı belə deyirlər ki, insanın adı onun taleyində ya bir- başa, ya da dolayısıyla təsir edir.

Payız çiçəyinin, dilindən fikir və düşüncələrini bədii dillə oxucuya mesaj göndərən Xəzangül çox istedadlı şairdir. Bu istedad onun əsərlərindən boy verir, ürəklərə hopur.

Şair qəlbi qəribədir, hisslərini, sevgisini, məhəbbətini gizlətməyə cəhd edir. Hər lirik şeirində isə bu sevgi biraz da faş olur, üzə çıxır. Lakin müəllifə elə gəlir ki, o, hisslərini bacardığı qədər gizlədə bilir.

Elə yazarlar var, onların yaradıcılığı mahiyyətcə aşkardır. Oxuduqca sevgi hissləri özünü biruzə verir, oxucuya aydın olur. Müəllifin də məqsədi, məramı budur.

Xəzangülün yaradıcılığı boyu əsərlərinin əsas mayası, qayəsi isə sevgisini uca tutmaq, onu özündən belə gizli saxlamaqdır.

Mən onun şeirlərini oxuduqca gözümün qabağına naməlum uçan "boşqablar" gəlir. Bu günə qədər "uçan boşqablar" haqqında alimlər çox danışıb, çox yazıblar. Lakin bu sirli obyektlər haqqında araşdırma aparanlar onların hansı planetə aid olduğunu aça bilməyiblər. Xəzangülün oxucuları da şeirlərini oxuduqca şair dünyasına səyahət etsələr də, onun gizli sevgi aləmini kəşf edə bilməyiblər. Söylənənlərə görə, "uçan boşqablar" görünür, lakin o bir mücərrəd olaraq, bir sirr olaraq qalır. Xəzangülün məhəbbəti də nə var kimi var, nə yox kimi yoxdu. Sanki göylərin özü kimi sirli, sehirli aləmdir. "Sevgimiz" şeirinə nəzər salaq.

Sən orda yan, məndə burda...

Sən də darda, mən də darda.

Eh...sən harda, ya mən harda?

Aramızda aylar vardı, illər vardı

Dənizlər var, göllər vardı.

Təpələr var, çöllər vardı.

Sən dünyanın ilk ucunda,

Mən dünyanın son ucunda

Dünya bizim aramızda, sirr içində...

Bu sevgidən Yerə, Göyə söz açanda,

Hərdən, hərdən özümüzdən biz qaçanda,

Sən kosmosa yar olursan,

Mən torpağa bar oluram...

Dünya bina olan gündən,

Sən də varsan, elə məndə.

Bax beləcə,

gündüz, gecə

bu sevgidən alışırıq...

Kainatı dolaşırıq.

Axtarırıq...

Nə sən məni, nə mən səni tapammırıq...

Amma yenə,

bu sevgidən qopammırıq.

Bilirik ki,

bu sevgimiz olmasaydı,

Kainat da olammazdı

Dünya özü, dünya kimi qalammazdı...

Biz qovuşsaq, gələrdi ki, dünya sonu...

Yox olardı -

"Ümumdünya cazibə qanunu"

Amma... amma

Səni lap çox, çox sevirəm...

Burada o cazibədar, o müqədəs, bir sirli-sehirli məhəbbət nağılı oxuyuruq, onu duyuruq hiss edirik. Belə sevgi alqışa təşəkkürə layiqdir.

Tapammadım bu dünyada mən səni,

Çox gözlədim, ömür keçdi hardasan?

Sənsiz oldu gələn günüm, dünənim,

Belə qismət məni seçdi hardasan?

Tapammadım...bu nisgilim yol oldu,

Yol yormaqdan yazıq canım yoruldu.

Dağ istədim, təpə mənə yar oldu,

Mən gül əkdim, qanqal biçdim, hardasan?

Tapammadım...Tənhalandım tək oldum,

Bulud olub, Göy üzünə çəkildim.

Leysan oldum, ömrüm üstə töküldüm,

Sən hardaydın, hara köçdüm hardasan?

Ya sən yoxsan, ya mən yoxam dünyada,

Ya qeybdəsən, ya bir ünsən, ya Səda.

Çağırırsan, bir məkan yox, ya ada?

Gəlim ora yollar keçim hardasan?

Axtarıram nə ünvanı bilinir,

Nə yaddaşdan sənə sevgim silinir.

Duyğularım ünyetməzdə dilənir.

Elə hicran meyi içdim hardasan?

Bəlkə, elə o dünyada olansan.

Bəlkə, elə həqiqət yox, yalansan.

Nolur olsun bu qəlbimdə qalansan,

Sənsizlikdən sənə qaçdım hardasan?

Bəlkə, elə ya hiyləsən, kələksən,

Bəlkə, elə nağıl deyən küləksən.

Bəlkə, elə ölüm adlı Mələksən,

Ağuşuna qollar açdım, hardasan?

Şeir bitir lakin, sevgi bitmir, tükənmir. Onun varlığını, onun saflığını, onun əlçatmazlığını qəlbimizin ən dərin qatlarında hiss edib duyuruq.

Lirik mən öz sevgisini biruzə verməsə də sənəti, poeziyanı duyanlar, dərk edənlər sözün zirvəsində şairin incə, zərif bədii duyğularını anlayır, belə eşqə məhəbbətə bir daha heyran qalır.

Xəzangül xanım təkcə məhəbbət mövzusunda yazmır. Onun ictimai şeirləri, hekayələri, povestləri, uşaq şeirləri, pyesləri var. Bütün yaradıcılığını Allahın ona bəxş etdiyi ilham pərisinin diqtəsi ilə qələmə aldığı mükəmməl yazıları ilə oxucuların qəlbinə yol tapır.

Sözümün bu məqamında xanım yazarın bu yaxınlarda işıq üzü görən "Yapon şeir formaları və düşüncələr" ("Elm və təhsil" Bakı-2023) kitabına da müraciət etmək istədim. Mənə görə şeirin, nəsrin ümumiyyətlə bədii əsərin forması yox, onun məzmunu, fikir dərinliyi ön plandadır. Yəni, əgər təcnis oxuyuramsa, orada sözlərin yan-yana düzülməsi maraqlı deyil. Əgər əsərdə fikir yoxdursa, o sadəcə söz yığınıdır. Xəzangülün təzə kitabı az istifadə olunan şeir parçalarından ibarətdir. Bu parçaların yazılışında özünəməxsus qaydaları var. Belə şeirləri bizlər az istifadə edirik. Xəzangülün bu kitabında maraqlı, mənalı haykular var. Onlardan misallara nəzər salaq:

"Xocalı yolu...

Əcəlsiz öldürülən

ruhlar üsyanı...";

"Quşlar arası

Bitmiş çiçək olsaydım

Qanad açardım";

"Sahibsiz qalmış

Oyuncaqlar harayı

Mələk uşaqlar...";

"Bu gözəlliklə

Günəşə gülə-gülə

Tənha qalan gül".

Çəkdiyim bu nümunələrlə bərabər bir çox parçalar da mənim çox xoşuma gəldi.

Kitabda "Tanka" formasında yazılmış şeirlər də var.

"Bu gözəl quşun

Səbirlə gözləməkdir

Göydən qisməti

Quru budaq üstündə

Can verə-verə qalmış...";

"Gün həsrətindən

Ay elə nazlandı ki,

Gecə təşvişdən

Qapqara qaralaraq

Ulduzları çağırdı...";

"Kəpənək də

İlan olmaq istədi

Zəhər tapmadı

İlana zəhər verən

Kərtənkələ tək qaldı..."

Bu kimi tankalar təzə fikirlərlə dolu poeziya parçalarıdır. Onlar da təqdirəlayiqdir. Daha bir şeir formasının adı "Cinquain"dir, adın mənasını bilmirəm, ancaq gözəldir. Oxuyub düşünürsən, fikirləşirsən.

İndi

Elə çətin

Olub ki, bu həyat

Gündüz də gecə kimidir

Sanki...YollarYol gözləyir

Yolçudan xəbər yox

Yolçu qorxur yollar yola

Gəlməz

Gəldin

Yeni ilim

Könlüm onda qalıb...

Onu özümə qaytarsan

Nolar...

Xəzangülün yeni kitabında bədahətən gələn fikirlər də yer alıb. Onlar da kitaba yeni nəfəs, yeni bir gözəllik verir. Bir neçə misal da onlardan gətirim:

"Düşüncə istedadı yox, istedad düşüncəni axtarmalıdır. Düşüncəni yormaq lazım deyil. İstedad özü bilir, düşüncəyə nə verəcək", "Eşqlə, sevgi ilə, düzlük ilə, təmizliklə dolu bir ürək yamanlıq etməyi bacarmaz", "Elə hey bu dünyanın sirrindən baş açmaq istəyirəm. Amma dərinliklərə endikcə dərindən-dərinə rast gəlirəm. Bu hüdudsuz sonsuzluğun içində çabalayıram". "Kimlərdənsə intiqam almaq istəyinlə intiqamın qurbanı özün olduğunu anlaya bilsəydim..." və sair Bütün bunların nəticəsi olaraq ona vardım ki, Xəzangül haqqında bildiklərimin yarıdan da az hissəsinə toxunmuşam.

Qismət olsa, bu mövzuya bir daha qayıdaram. Şair haqqında hiss və duyğularımı bölüşərəm. Yazımın sonunda şair bacım Xəzangülə yeni uğurlar arzulayıram.

Aləmzər ƏLİZADƏ

525-ci qəzet.- 2023.- 15 iyun.- S.13.