Zəngin və mənalı ömrün akkordları

Anar-85

Martın 14-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anarın 85 yaşı tamam olur. Bu əlamətdar yubiley günü ərəfəsində Azərbaycanın tanınmış sənət adamlarından bir qrupunun Xalq yazıçısı haqqında fikirlərini oxuculara təqdim edirik.

Böyük qürur hissiylə qeyri-adi şəxsiyyət olan yazıçı Anarla dostluğumuzun tarixindən söz açmaq istəyirəm. Biz 50-ci, 60-ci, 70-ci illər nəslinin nümayəndələri sayılırıq. Mənim dünyaya gəldiyim doğma Bakı şəhərində insanlar arasında xüsusi məhrəm ünsiyyət yaranmışdı, biz bir böyük ailə kimi yaşayırdıq. Deyirlər ki, insanlara verilən adlar onların talelərinə damğa vurur. Anarla mənim adlarımıza gələndə bu həqiqət təsdiqini tapır. Anar, Fidan - bu iki ad bir ailədə yaranmışdı və öz sahiblərinə uğurlar qazandırmışdı.

İlk dəfə gələcək yazıçıyla musiqi məktəbində tanış olmuşduq. İndi bu məktəb Bülbülün adını daşıyır. Mən ilk siniflərdə skripkaçı, Anar isə yuxarı siniflərdə pianoçu kimi təhsil alırdıq. Bəzən məktəbin dəhlizlərində ya kitabxanada rastlaşırdıq.

O vaxt bilmirdim ki, illər keçəcək və biz çox yaxın dost olacayıq. Bizi yaradıcılıq - onun ədəbiyyata, mənim - musiqiyə marağım yaxınlaşdırırdı. Bir az əvvəllərə qayıtmalı olsam, deməliyəm ki, bizim ailəmizin Azərbaycanın bir çox yaradıcı ziyalılarıyla dost münasibətləri olub.

Babam Əli bəy Qasımov Hüseyn Cavid və Ərəblinski ilə dost olub. Atamın böyük qardaş, məhşur memar Ənvər Qasımzadə Rəsul Rzayla yaxından tanış idi, gənclik illərində onların evlərində olmuşdu. Məhz dostu Rəsul Rzanın ailəsində ilk dəfə Fidan adını eşitmişdi. Rəsul Rzanın böyük qızının - Fidanın adı əmimin çox xoşuna gəlmişdi.

Ailəmizin bir ənənəsi vardı: dünyaya gələn uşaqların adını ailənin ən yaşlı üzvü qoyurdu. Babamın ölümündən sonra bu vəzifə onun 19 yaşlı oğlu Ənvərin boynuna düşür. Beləliklə, ailədə dünyaya gələn bütün körpələrə əmim ad qoymalı oldu. Mən doğulanda əmim çox sevinib, çünki Fidan adını xoşlayıb yaddında saxlayıbmış. O vaxt bu ad yalnız Anarın bacısının adı idi. Mən əmimə çox minnətdaram ki, mənə məhz bu adı verib. Mən bu adın ikinci daşıyıcısı oldum. 1972-ci ildən mənim səhnəyə ilk çıxışımdan sonra isə bu ad çox yayıldı. Yeri gəlmişkən, kiçik bacım Xuramanın da adını Ənvər əmim qoyub.

Həyatda heç nə təsadüfi olmur. Yaşlıların dostluğu onların övladlarına miras qalır.

Anar çox məşhur və kübar bir ailədə doğulub, boya başa çatıb. O, iki böyük şəxsiyyətin övladıdır - Rəsul Rzanın və Nigar xanım Rəfibəylinin, Anar valideynlərindən gələn ən yaxşı keyfiyyətlərə malikdir - yüksək intellektə, nəcabətə, dostluqda sədaqətə, gözəlliyə heyranlıq, vətənpərvərlik və əsas da ədəbi istetad.

Əvvəldə yazmışdım ki, onu məktəb illərindən tanıyırdım. O, musiqiçi olmadı, amma musiqi əbədi olaraq onun qəlbini fəth etdi. Valideylərindən irsən keçən istedadı başqa sahədə - ədəbiyyat sahəsində meydana çıxdı. O, konservatoriyaya yox, universitetə daxil oldu. Universitdən sonra Moskvada kino təhsili aldı.

Moskvadan qayıdandan sonra o, gəncliyin bir növ bütünə çevrilmişdi. Ədəbi əsərlərini birnəfəsə oxuyurdular. Ən çox şöhrət qazanan hekayəsi "Ötən ilin son gecəsi" idi. Bu hekayə əsasında film də çəkilib. Filmlərinə gəlincə, mən Anara minnətdaram ki, dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyliyə həsr olunmuş filmində mənim səsimdən də istifadə edib. Filmdə 1972-ci ildə "Melodiya" firması tərəfindən Niyazinin dirijorluğu ilə lentə alınmış "Arşın mal alan"dan Gülçöhrənin ariyaları məni ifamda səslənir.

Müğənni olmazdan əvvəl mən skripkaçı idim. 60-ci illərin ortalarında məktəbi bitirəndən sonra Konservatoriyaya daxil olmağa hazırlaşırdım. Və bu vaxt mənə filmdə çəkilmək təklif olundu. Filmin rejisssoru Şamil Mahmudbəyov idi. Mən razılıq verməyə tələsmirdim, bilirdim ki çəkilişlər çox vaxt aparacaq, mən isə konservatoriyaya daxil olmaqçün saatlarla çalışırdım. Bir də, mən o vaxt kino aləmindən çox uzaq idim. Mənə Anarın "Torpaq. Dəniz. Od. Səma" filmində çəkilməyi təklif etmişdilər. Kiçik bacım Xuraman onacan artıq üç filmdə çəkilmişdi. O hələ məktəbli idi, peşəkar aktrisa olmasa da, bu sahədə də istedada malik idi. Onun çəkildiyi "Həyat bizi sınayır" filminin rejissoru da Şamil Mahmudbəyov idi. Bir dəfə məni çəkiliş meydançasında görəndə dedi ki, Anarın ssenarisi əsasında film çəkməyə hazırlaşır və orada mənə yaraşan rol var. Mən əvvəl-əvvəl bir az karıxdım və razılıq vermədim. Şamil Mahmudbəyov mənimlə söhbətini Anara da danışıb və Anarın bu işə müdaxiləsi mühum rol oynadı. O hələ məktəb illərindən bilirdi ki, Fidan adlı bir skripkaçı qız var, ailəmizlə tanış idi və necəsə hiss etmişdi ki, mən rəsmlər də çəkirəm.

Filmdə rolunu oynayacağım qız da rəssam idi. Bir müddət götür-qoy edəndən sonra rejissora və əlbəttə, Anara dərin hörmət bəslədiyim üçün razılıq verdim.

Şəkil çəkmək indiyəcən mənim hobbimdir. Bu film isə mənim kinoda ilk və son işim oldu. Ondan razıyam ki, filmin çəkilişi müddətində Anarla tanışlığımız dostluğa çevrildi və illər keçdikcə bu dostluq daha da möhkəmləndi.

Çəkilişlər bitdi və mən yenidən musiqi aləminə qərq oldum. Bir neçə ildən sonra isə artıq səhnəyə müğənni kimi çıxdım. Vokal ifaçılığı mənim əsas peşəm və ömrümün ən yüksək məqsədi oldu.

Anar musiqiçi olmasa da, bütün qəlbiylə musiqi aləmindədir. Təsadüfi deyil ki, o, ömür yoldaşı kimi gözəl xanımı - musiqişünas Zemfira Səfərovanı seçdi. Onlar bir məktəbdə, bir sinifdə on il birlikdə oxuyublar və Zemifra xanım həmişə Anarın İlham pərisi olub. Zemfira xanım məşhur muşiqişünas, akademikdir. Vokal fəaliyyətim başlananda mənim haqqımda da dəyərli yazılar yazıb.

Məlumlur ki, Anar 60-ci ilin sonlarından "Qobustan" toplusunun baş redaktoru olub. Bu nəşr çox populyar idi. Topluda milli mədəniyyətə, onun ənənələrinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Hamı toplunu böyük maraqla izləyirdi. Yeni nəsillərin milli ruhda yetişməsində "Qobustan" böyük rol oynayırdı. Topluda dəfələrlə mənim və Xuramanın yaradıcılığımız haqqında da yazılar dərc olunurdu.

Dəfələrlə Anarla bir yerdə müxtəlif yaradıcılıq nümayəndələriylə, ya rəsmi heyətlərin tərkibində xarici səfərlərdə olmuşuq, o cümlədən, Ulu öndər Heydər Əliyevin xarici səfərlərində iştirak etmişik. Hansı ölkədə oluruq-olaq, bizə bələdçi lazım deyildi. Anar gəldiyimiz ölkə haqqında hər hansı bələdçidən daha çox məlumata malik idi və bildiklərini bizimlə bölüşürdü.

O, sözün əsl mənasında filosofdur. Onunla hər hansı bir mövzuda maraqlı söhbət etmək olar. Onun sevdiyi və qiymətləndirdiyi adamların adlarını çəkmək yetərlidir - Fellini, Marsel Prust, Dostoyevski, Heminquey, Blok, Yesenin, Nazim Hikmət, Qara Qarayev, Çingiz Aytmatov, Fikrət Əmirov, Tahir Salahov və çox-çox başqa görkəmli şəxsiyyətlər. Musiqiçilərlə danışanda o dərin musiqi bilicisidir, rəssamların, heykəltaraşların içində onların sənət xüsusiyyətlərinə yaxşı bələd olan adamdır. Bir sözlə, iri miqyaslı şəxsiyyətdir. Mən də Xuraman da onu böyük yazıçı kimi çox yüksək dəyərləndiririk, bütün ailəsinə dərin rəğbət bəsləyirik. Anarı və onun ailə üzvlərini konsertlərimizdə görmək həmişə bizə xoşdur. Bizim repertuarımızda elə əsərlər var ki, onları hər zaman və hər yerdə ifa edirik. Bu əsərlər sırasında hamının sevdiyi bir mahnı da var - "Qızıl üzük". Bu mahnı Azərbaycan mədəniyyətinin və incəsənətinin iki böyük şəxsiyyətinin - bəstəkar Tofiq Quliyev və şair Rəsul Rzanın yaratdıqları şedevrdir. Bu mahnıda musiqinin və sözün elə üzvü vəhdəti yaranıb ki, əsər böyük məhəbbət himni kimi səslənir. Rəsul Rzanın gözəl ömür-gün yoldaşı Nigar xanıma məhəbbəti haqqında əfsanələr mövcuddur. Bu əfsanələrdən biri də - həqiqət olsa da, olmasa da - ANAR adının valideynlərinin adlarıyla bağlı olmasıdır. Bu əfsanəni biz onların yaradıcılığında da görürük. Bu məhəbbətin bir parlaq örnəyi də elə "Qızıl üzük" mahnısıdır. Konsertlərimizdə bu mahnını ifa edərkən Anar həmişə bizə böyük bir qızıl gül dəməti təqdim edir.

Bizim qiymətləndirdiyimiz, sevdiyimiz çoxsaylı dostlar arasında Anarın xüsusi yeri var. Anar - bizim müasirimiz, müdrik insan və bütün dünyada tanınan yazıçıdır.

Hər ikimiz - Xuraman və mən Anarı və ailəsini möhtəşəm yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edirik. Ona möhkəm cansağlığı və uzun illər yaradıcılıq ilhamı arzulayırıq.

Ad günün mübarək, əziz dost!

Fidan QASIMOVA

SSRİ-nin və Azərbaycanın Xalq artisti

Yaşayın, yaradın, Ustad

Yazıçı, ssenarist Anar... Nə qədər məşhur və tanınmış olsa da, qeyri-adi dərəcədə təvaəzökar, istedadlı, mükəmməl, savadlı ziyalı... Taleyimə minnətdaram ki, haçansa yaradıcılıq yollarımız qovuşub. Peşəkar aktrisa olmasam da, Anarın ssenarisi əsasında unudulmaz rejissor Arif Babayevin məharətlə çəkdiyi "Gün keçdi" filmində Əsmər obrazını yaratmaq mənə nəsib oldu. Belə bir rolu hər aktrisa ancaq arzulaya bilər.

Sağdan: Rasim Balayev, Polad Bülbüloğlu, Anar, Tofiq İsmayılov, Timuçin Əfəndiyev, Şenol Dəmiröz

Mətn o qədər maraqlı, real, dialoqlar o qədər həyati, əsərdə cərəyan edən hadisələr o qədər canlı və təbii idi ki, bütün film yalnız iki personajın üzərində qurulsa da, biz sanki çəkiliş meydançasında olduğumuzu unudurduq. Ətrafımızda çəkiliş dəstəsi, operatorlar öz işlərini görsələr də, filmin süjeti bizi elə ofsunlamışdı ki, biz ifaçılar sanki filmdə yox gerçək həyatda baş verən hadisələri yaşayırdıq. Bu ekran əsəri kinoda ən sevimli işimdən savayı ömrümdə də çox böyük hadisə oldu. Əziz Anar, siz o vaxtkı cəmiyyətin elə dəqiq mənzərəsini yaratmışdınız ki, bu ruh və hadisələrin gedişatı bu günlə də səsləşir. Yəqin elə buna görə illər keçsə də, "Gün keçdi" indiyəcən televiziya ekranlarından düşmür. Məhəbbət, sədaqət, nəcabət elə yüksək mənəvi dəyərlərdir ki, onlar əbədidir. Bu şedevri yaratdığınız üçün, yazdığınız və yazacağınız başqa gözəl əsərlər üçün sizə minnətdaram. İstedadı Sizə Tanrı bəxş edib. İstedadın yaşı olmur. Yaşayın, yaradın və xoşbəxt olun, Ustad!

Leyla ŞIXLİNSKAYA

"Anar Azərbaycan ədəbiyyatında, Azərbaycan incəsənətində bir möhürdür"

- Rasim müəllim, Xalq yazıçısı Anarla sizi uzun illərin dostluğu bağlayır. Anar müəllimin yazdığı bir çox ssenarilərdə baş rolları oynamısınız. Anar müəllimlə ilk tanışlığınız nə zaman olub?

-Mənim Anar müəllimlə ilk tanışlığım qiyabi olub. O vaxt Agsuda orta məktəbdə oxuyurdum. Yeniyetmə vaxtlarım idi. Bir yazıçı kimi ona çox böyük maraq göstərirdim. Təkcə mən yox, məktəb yoldaşlarım, dostlarım da onu sevirdilər. Çünki Anar müəllimin oxucunun nəbzini tuta bilən gözəl hekayələri vardı. O vaxtkı "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində hekayələri dərc olunurdu və mən o hekayələri oxuduqca Anar müəllimə rəğbətim artırdı. Yadımdadır, 1968-ci ildə Anar müəllimin "Molla Nəsrəddin-66" adlı bir məcmuəsi çıxdı. Anar müəllim hələ sovetin kəskin vaxtlarında, ədəbi senzuranın olduğu bir dönəmdə bir çox məsələləri açıqlamışdı. Bölgələrdə yaşayan, xüsusən bizim kimi gənclərin təfəkkürünün oyanışında belə yazılara çox böyük ehtiyac vardı. O vaxtdan hiss edirdim ki, Anar müəllim milli ruhlu, milli düşüncəli yazardır. Buna görə də bölgələrdə çox böyük hörməti vardı. Üzünü görməsək də, yazılarını sevə-sevə oxuyurduq. Ağlıma gəlməzdi ki, bir vaxtlar nəinki bu böyük insanla görüşəcəm, hətta yazdığı ssenarilərdə də baş rollarda çəkiləcəm. Tale üzümə güldü.

“Qəm pəncərəsi” filminin çəkilişində Leyla Şixlinskaya, Anar, Opreator Hüseyn Mehdiyev, Nəsibə Zeynalova

Orta məktəbi bitirib Bakıya gəldim, ali məktəbə qəbul olundum. 1975-ci ildə Anar müəllimin ssenari müəllifi olduğu "Dədə Qorqud" filminin çəkilişinə dəvət aldım. Anar müəllimlə onda tanış oldum. İlk dəfəydi ki, əsərlərini sevə-sevə oxuduğum yazıçını yaxından görürdüm. Bu, mənimçün əlbəttə, böyük fəxr idi. Sonradan birlikdə çox işbirliyimiz oldu. Yadımdadır ki, mən "Dədə Qorqud" filminə çəkilərkən şirdən qorxurdum və onda Anar müəllimə dedim ki, çox qorxuludur, bəlkə o səhnəni çıxardasınız? Dedi yox, o hissə filmin ən maraqlı səhnələrindən biri olmalıdır. Doğrudan da elə oldu. Filmin o səhnəsi çox ugurlu alındı. Daha sonra Anar müəllimlə bir çox səfərlərdə olduq. Mən bir neçə filmə çəkiləndən sonra müxtəlif yerlərə dəvət olunurdum. Elə o ərəfələrdə də Moskvada Azərbaycan kino günləri oldu. Anar müəllimlə bir yerdə Moskvaya getdik. Daha sonra Gürcüstana, hətta Qərbi Azərbaycana - Ermənistana da birgə səfərlərimiz olub. Anar müəllim o qədər səmimi insan idi ki, hər mövzuda söhbətimiz tuturdu. Hər səfərdə, hər söhbətdə onu daha yaxından tanıyır, kəşf edirdim. Görürdüm ki, bu insan şəxsiyyət kimi də böyük insandır. Altmışıncı illərdə ədəbiyyata gələn bir neçə yazıçı vardı, onlar bir-birindən fərqlənirdilər. Anarın isə öz üslubu, öz yazı tərzi vardı. Odur ki, o illərdə əksəriyyət tərəfindən yaxşı qarşılandı və çox uğurlu bir yaradıcılıq dövrünə qədəm qoydu. Təbii ki, gözügötürməyənlər, paxıllar da yox deyildi. Anarın ailəsi şair ailəsiydi. Anar gözünü açandan evlərində çoxlu sənət adamları görmüş, onların maraqlı söhbətlərinin şahidi olmuşdu. Yaradıcılıq genlərində vardı. Qohumları da Ənvər Məmmədxanlı gözəl yazıçıydı. Həbibə Məmmədxanlı televiziyada işləyirdi. İsmayıl Əfəndiyev (Anarın bibisi Surə xanımın həyat yoldaşı çox peşəkar və istedadlı aktyor idi. Dediyim odur ki, bu nəsil, bu ailə həmişə sənətlə yaşayıb, sənətlə nəfəs alıblar. Anar da ola bilərdi ki, heç yazıçı olmasın. Amma Allah ona yazmaq istedadı vermişdi və Anar yazmalıydı. Və o gen davam edirdi. Bu gün də davam edir. Anar müəllimin övladları da yazırlar.

- Rasim müəllim, dediniz ki, Anar müəllimin öz dəsti-xətti vardı. Ümumiyyətlə, onun xüsusi bir keyfiyyəti vardımı? Altmışıncılardan nəylə seçilirdi?

- Özünəməxsusluğu ilə. Dramaturgiyası, gözəl yazı üslubu ilə. Anarın əsərlərini çox asanlıqla oxuya bilirsən. Dili asandır. Bir də rejissorlugu ilə seçilir. Bilirsiz də, Anar həm də rejissorluğu qurtarıb və çox güclü rejissorluq qabiliyyəti vardır. Bəlkə də bunu çoxları bilmir. Anar rejissor kimi bir neçə film çəkib. Onun yazdığı ssenarilər çox güclüydü. Mən Anarın filmlərindən "Dədə Qorqud" da, "Otel otağı"nda, "Cavid ömrü"ndə, "Sübhün səfiri"ndə çəkilmişəm. Hər dəfə də Anar müəllim özü çəkiliş meydançasına gəlirdi, bizlə səmimi söhbətlər edirdi, məsləhətlər verirdi. Biz ona həmişə maraqla qulaq asırdıq və onun dediyi tapşırıqları edirdik. Anar həm də şəxsiyyət kimi gözəl şəxsiyyətdir. Çox əxlaqlı, tərbiyəli bir adamdır. Mən çox adamları tanıyıram, açıq danışaq da, ola bilsin sənəti var, amma şəxsiyyəti yoxdur. Anarda bunlar hamısı bir yerdə cəmləşib. Allah cansağlığı versin, bu gün də işini davam etdirir.

Bu gün Anar Azərbaycan ədəbiyyatında, Azərbaycan incəsənətində bir imicdir, bir möhürdür. Əsl ziyalıdır. Bu gün Anarın dünyanın bir çox ölkələrində, həm müsəlman, həm də slavyan ölkələrində də əsərləri çap olunur və maraqla oxunulur. Mən bir dəfə Tacikistanda belə bir hadisənin şahidi oldum. Orda Anar müəllimin "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" kitabı çıxmışdı. Bir nəfər mənə yaxınlaşdı, dedi sizin Anar çox maraqlı yazıçıdır, onun kitabını oxudum. Çox gözəl əsərdir. Yəni Anar bu gün Türkiyədən tutmuş hər yerdə tanınan bir şəxsiyyətdir, o bizim Çingiz Aytmatovdur. Azərbaycan ədəbiyyatının, sənətinin simvoludur. İndi bir də görürsən, mən oxuyuram bəzi saytlarda, qəzetlərdə, iddiası özündən böyük olan adamlar yazır ki, Anar orda niyə çox oturub? Bunlara deyən lazımdı ki, ay balam, sən oturmaq istəyirsən orda? Qurultayda namizədliyini ver, gör səni seçəcəklər? Bu kişiyə səs veriblər, işləyir. Özü də mən indi bu gün onun əvəzedicisi adamı görmürəm. Şəxsən mən görmürəm. Bu adam nolsin ki, yaşı çoxdu, amma onun saglamlıgı yol verir, tədbirlərdə olur, iraq olsun, xəstə deyil axı, işləmək, yazmaq qabiliyyəti güclüdür. Allah verdiyi ömrü yaşayır. Və sən fəxr eləməlisən ki, sənin belə bir oğlun var. Mən məsələn fəxr edirəm ki, Azərbaycan xalqının Anar kimi oğlu var. Yaşayır, yaradır, böyük bir kollektivin rəhbəridir. Kənardan demək asandır, o qədər adamlara əl tutur, kömək edir, çap elətdirir, kömək elətdirir.

- Bilirəm. Şahidiyəm.

- Bəli. Maddi kömək elətdirir, prezident təqaüdünü, mükafatları verir, nəyə imkanı var, onu edir. Hələ artıqlamasıyla edir. Hətta bu yaxında mətbuatda oxudum ki, Anar müəllim deyir, bir əsər yazmışam, amma çap etdirməmişəm. Soruşurlar niyə? Deyir, imkan yoxdur. Deyirlər, necə imkan yoxdur, siz elə Yazıçıların Birliyinin sədrisiniz. Deyir ki, hələ mən indiyə qədər AYB hesabına əsər çap etdirməmişəm. Deyir, ya sponsor tapmalıyam, ya da öz imkanıma etdirməliyəm. Dediyim odur ki, bu adam bu cür insandır. Əsərini çap etdirər də. Deyir ki, mənim əsərim böyük əsərdir, onun yerinə bir on gəncin kitabını çap elədirə bilərəm. Yəni belə bir qəlbi olan insanın qədrini bilmirlər. Adama deyən gərək, sən gəlib neyniyəcəksən axı? Gendən baxan üçün çox asan görünür, amma oranı idarə eləmək çox çətindir. Hərənin ağzından bir avaz gəlir. Biri deyir, ev istəyirəm, biri deyir fəxri ad, daha nələr... Ay balam, Anar ev tikən deyil e. Onun adına, imzasına prezident, vitse-prezident Mehriban xanım hörmətlə yanaşırlar. Anar o qədər ləyaqətli, əxlaqlı adamdır ki, öz adını həmişə qoruyur. Dəqiqədə müraciət də eləmək olmur. Baxırlar ki, kiməsə kömək edir, bunun ardıyca gedirlər üstünə. Bu cür mümkün deyil, olmaz. Gərək insanlar bunu nəzərə alsınlar. Birdən-birə hamının könlünü görə bilmir.

- Məhəmməd Hadinin bir sözü var, deyir kim olduğumu göstərəcək ölümüm. Bizdə sağlığında dəyər verilmir.

- Əksinə, çalışırlar öldürələr. Elə sözlər deyirlər ki, çox qeyti-etik, tərbiyəsiz . Amma maşallah, səbrli adamdı. Mən oxuyuram, onun yerinə əsəbləşirəm. Şəxsən mən dözmərəm.

- Çingiz Aytmatovun adını çəkdiniz. Qırğızlar çox dəyər verirdi Çingiz Aytmatova...

- Bəli. Bizdə təəssüf ki, elə deyil. Çingiz Aytmatov qırğızların böyük yazıçısıdır. Bəlkə də, o situasiya Qırğızıstanda olmayıb, amma bizdə bayaq dedium, səhv eləmirəmsə, Rəsul Rzanın "Rənglər" şeirini Lenin mükafatına təqdim ediblərmiş. Təqdimat getməmiş, danos gedib yuxarıya. Bizdə təəssüf ki, belədir. Vaxtilə Yazıçılar Birliyində çox hadisələr olub, Anar bunun hamısının şahididir və onların içində böyüyüb. Anarın böyüklüyü bir də ondadır ki, bəzən ətraf mühit adamı korlayır, adam elə onlara dönür, çünki onların içindəsən axı, amma bütün bunlara baxmayaraq Anar öz böyüklüyünü, öz təmizliyini, özünəməxsusluğunu qoruyub saxlayır.

- Anar müəllimdə sizi ən çox çəkən hansı xarakteridir?

- Təvazökarlığı. Mən çox şahidi olmuşam. Onda olan təvazökarlıq indi kaş ki, bəzilərində olaydı. Baxırsan ki, əlindən düz-əməlli yazı-pozu gəlməyən birisi üç şeir yazıb, 2 povest, özünü dahi hesab edir. Mən Anarı 1975-ci ildən tanıyıram, 48 ildir. O həmişə sadə, təvazökar olub. Heç elə bil ki, o əsərləri o yazmayıb. Mənim yadımdadır, Anar "Şəhərin yay günləri" pyesini yazmışdı, o vaxt teatrın yaxşı vaxtlarıydı, böyük anşlaq oldu. Tamaşa çox gözəl qarşılandı. Çünki o dövrün real hadisələri çox açıq şəkildə təsvir olunurdu pyesdə. Sonra "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" əsərinə "Təhminə və Zaur" filmi çəkildi. Sonra "Gün keçdi", "Otel otagı"... Hamısı şedevr əsərlərdir.

- Siz "Şəhərin yay günləri"pyesini xatırlatdınız. Yəqin ki, məlumatınız var, bu əsərdən ötrü nə qədər danos getmişdi yuxarıya...

- Bəli. Təəssüf ki, elədir. O pyesdə qələmə alınanlar hamısı institutlarda baş verən hadisələr idi. Görünür, bu da çoxunun xoşuna gəlmirdi. O vaxt Anardı, Rüstəm İbrahimbəyovdu, onlar elə əsərlər yazırdılar ki, həm cəsarətli, həm də şedevr əsərlər idi. Məsələn, Rüstəm İbrahimbəyovun ssenarisi əsasında çəkilən "İstintaq" filmində rüşvət alanlar ifşa olunurdu. Anar müəllim də "Şəhərin yay günləri" əsərində bir çox qaranlıqların üstünə işıq salmışdı. Gerçəkliyi, həqiqəti qələmə almışdı. Həqiqət isə həmişə acı olur. O vaxt senzura vardı. Yalandan deyirdilər guya hər şey idealdır, amma bir yazıçı kimi Anar həqiqəti deyirdi. Yaxşı ki, rəhmətlik Heydər Əliyev belə əsərlərə çox dəyər verirdi və dayaq olurdu. H.Əliyev şəxsən özü gedib tamaşaya baxıb və Anar müəllim buna görə Dövlət mükafatına layiq görüldü.

Mən Anarın şeirlərini oxudum, çox maraqlı şeirləri var, dediyim odur ki, toplumda bu adam Azərbaycanın yox, bu gün Türk dünyasının bir simvoludur. Mənim Anara həmişə böyük hörmət və ehtiramım olub, bu gün də var, ehtiramla yanaşmışam.

- Bildiyimə görə Anar müəllim ssenari yazıb, orda sizin üçün bir əsas rol var. Doğrudurmu?

- Doğrudur. Anar müəllim mənə dedi, iki ssenari yazmışam, sənin üçün orda xüsusi bir obraz var. Qeyd etdiyim kimi, Anar müəllim həm gözəl ssenarist, həm də rejissordu. Mən də oturub gözləməyə başladım. Xəbər çıxmadı. Bir gün soruşdum, Anar müəllim, noldu bəs? Dedi, ay Rasim, iki ssenarim Mədəniyyət Nazirliyindədi və iki ildi ki, heç bir cavab yoxdur. Çox təəssüf ki.. Bu məqamlar məni çox üzür. Axı Anar tasadüfi adam deyil. Ağır çəkili, öz ləyaqətini gözləyən şəxsiyyətdir. Ömür isə gedir.

-Anar müəllimlə bağlı bir xatirəniz varmı?

- Anar o qədər məlumatlı insandı ki, bir yerdə oturanda çox maraqlı söhbətlər edir. Tarixdən tutmuş hər şey. Heç harda yazılmayan, heç harda danışılmayan şeyləri danışır. Və ona görə bizim səfərlərimizdə həmişə hamı çalışırdı ki, ona qulaq assın, nəysə öyrənsinlər. Bizim bilmədiyimiz, bizim rastlaşmadığımız elə situasiyalarla rastlaşıb ki, o danışır, bizsə dinləyirdik, maraqlı insan kimi onu dinləmişik.

- Anar müəllimə nə arzulayardınız?

- Təbii birinci cansağlığı. Bu gün Anar müəllimin hər şeyi var- adı var sanı var, tarixdə adı var Azərbaycan ədəbiyyatında, incəsənətində, teatrında, kinosunda imzası var. Və arzu edirəm ki, bu lazımsız söhbətlərə əhəmiyyət verməsin, özündən muğayat olsun. Çünki o lazımdır. Allah onu qorusun.

- Anar müəllim haqqında ən son sözünüz? Yadınızdan çıxmadı nəyisə?

- Qalanını da inşallah doxsan illiyində deyəcəm.

Xalq artisti Rasim BALAYEV ilə müsahibədən bir parça

Hazırladı: Südabə SƏRVİ

525-ci qəzet.- 2023.- 7 mart.- S.8-9;11