Din və məhəbbət - faciələrə aparan ziddiyyət

(Əvvəli ötən çərşənbə sayımızda)

Abelyar öz məhəbbəti naminə hələ də düşmənləri ilə inadkarlıqla mübahisə aparırdı. Son mərhələdə Romaya səfər etdi, orada öz təlimlərinə yeretinlik (dinsizlik) damğası vuran hökmdən şikayət etdi. Onun "Üçlük" ("Trinity") barədəki təlimi kilsə tərəfindən məhkum edilmişdi. Lakin şikayəti də heç bir fayda vermədi, artıq o, yorulmuşdu. Xəstə Abelyar Burqundiyadakı monastırda öldü.

Eloiza onun meyitini özünün başçı olduğu Parakletdəki qadın monastırında dəfn edilməsini xahiş etdi. Axı Abelyar Parakletin əsasını qoyan idi və onun cəsədi də öz son sığınacağını orada tapdı. 20 il sonra elə sevgilisinin öldüyü bir yaşda Eloiza da həyatdan getdi və məşuqunun yanında da dəfn edildi.

Belə deyirlər ki, nə vaxtsa o cür şirin anlara daldığı məşuqəsi olan bu qızı, Abelyar uyuduğu dar sərdabədə öz yanında dəfn olunmağa gələndə salamlamaq üçün öz tabe olan əllərini yenidən yuxarı qaldırmışdı. Əlbəttə, məhəbbət heç də əlləri öz zəfərini qoruyub saxlamaq üçün vacib vasitə hesab etmir, çünki bu hissə xidmət edənlər onun qaydalarına və prinsiplərinə heç də tabe olmurlar. Bəhrəsiz, qeyri-münbit torpaqdakı şirin su kimi o, insanların həyatının içərisinə yayılır, hətta onun müəyyən olunmamış formulu adamları daha dolğun azadlıq üçün ilhama gətirir.

XIX əsrin birinci onilliyində Napoleonun imperatriçəsi Jozefina Abelyarla Eloizanın məktublarını oxuduqda riqqətə gəldi, onların tənhalıqda uyuması ilə razılaşmayıb, cəsədlərinin gətirilib Parisin məşhur Per-Laşez qəbiristanlığında dəfn edilməsini istədi. Lakin bu arzu onun özünün ölümündən iki il sonra, 1817-ci ildə həyata keçdi. Həmin qəbiristanlığa gələnlər bu məhəbbət divanələrinə hörmət əlaməti olaraq, onların sərdabəsini ziyarət edir, bu ölməz rəmzə təzim qılırlar. Per-Laşez bu xoşbəxtlikləri miqyasında bədbəxt olanlara uyumaq üçün yer verməklə yanaşı, həm də onların qövsü-qüzehi andıran şöhrətlərinə də şərik oldu. Qəbri ziyarət edən bir dostum adamların bu nakam sevgililərin hüznünə görə göz yaşları axıtdıqlarının şahidi olmuşdu.

Onların məhəbbətinin simvolları kimi yazdıqları məktublar isə, Qütb ulduzunun məhəbbət adlanan Göy qübbəsini işıqlandırmasına bənzəyir, ölməzliyi ilə dünyanı dolaşmaqdan da yorulmur. Bu alov effekti verən sevgi ifadələrinin sevinci və hüznü ilə tanış olanlar, onların qəbirlərini ziyarət edənlərdən heç də geri qalmırlar, bəlkə də, bu hisslər sərgisinə heyranlıqla tamaşa etdikdən sonra məhəbbət dünyasına daha yaxından tanış olmaqla, onun tədqiqatçılarına çevrilirlər. Çünki bu tanışlıq, bu sehrli dünya ilə ünsiyyət məhəbbət qurbanlarının taleyinə biganə qalmaq istəməyən adamlara çox şey verə bilir, onları real həyatdan ayırıb, feyaların ömür sürdüyü bir aləmə aparır..

Bu məktublarda ifadə olunan odlu sözlər, döyünən ürəklərin məhəbbətə həsr olunmuş nəbzində öz öyrəndiklərini unudub, məşuq rolunda daha böyük şöhrət tapan Pyer Abelyarın bu cəsarətli cəhdinə görə böyük haqq ödədiyi məlum olur. Sakit bir həyatı yaşadığı halda, böyük elm adamı sayılan bir adamın dərslərindən yalnız öyrənməyi arzulayan Eloiza da onu yandırıb feniksə döndərən qızğın bir məhəbbətlə qarşılaşır. Lakin bu sevgi Abelyara olduğu kimi, ona da bədbəxtlik tsikutası (zəhəri) qədəhini içdirdi və uzun illər ərzində onu qəm dünyasında yaşamağa məcbur etdi.

Eloizanın Abelyara birinci nəktubu

Bu məktubu Eloiza öz Ağasına, atasına, ərinə, qardaşına onun nökəri, arvadı, bacısı kimi bütünlüklə özünün ehtiram bəslədiyi və sevdiyi Abelyara öz itaətini ifadə etmək üçün yazır.

Sənin dostuna təskinlik üçün yazdığın məktub ondan bir neçə gün sonra mənim əlimə düşdü. Yazılanı bilmək üçün və əlimdəki həmin məktub bir məhəbbət nişanəsi olduğundan məndə də ona maraq oyandı. Çatdığım azadlığa haqq qazandırmaq naminə, səndən gələn hər şey üzərində mütləq imtiyaza malik olmağıma görə qürur hissi duydum. Yaxşı tərbiyə qaydalarını pozmaq yolu ilə heç də hərəkət etmək üçün deyil, Abelyardan gələn xəbərləri sadəcə eşitmək istədim. Lakin mənim marağım necə də baha başa gəldi! Mən məktubun bizim bədbəxtliyimizlə əlaqədar olan təfsilatlarla və melanxoliya (depressiya, tibdə kədərli, məyus əhval-ruhiyyə - tərcüməçi) ilə dolu olduğunu gördükdə təəccübləndim! Mən məktubda öz adıma yüz dəfələrlə rast gəldim. Mən onları heç vaxt qorxu hiss etmədən görmədim, axı bu adı daim bir sıra ağır bədbəxtliklər müşayiət etmişdir. Mən həmçinin, səni də bərabər qaydada bədbəxt gördüm. Bu kədərli, lakin əziz olan xatirələr mənim ürəyimi elə güclü döyünməyə məcbur etdi ki, mən düşündüm ki, onlar sənin öz dostuna, az da olsa ruhi rahatlıq vermək üçündür, lakin belə qeyri-adilik həm də bizim əzablarımızın və inqilabımızın timsalı mənasını verir.

Mən bütün olanları təzədən qiymətləndirməyə başladım və özümün səfil olmağıma qədəm qoymağımı, bir kədər yükünün təzyiqi ilə başa düşdüm. Zaman məsafəsinin uzunluğu mənim yaralarımı sağaltmağa borclu olduğu halda, ancaq sənin öz əlinlə yazdıqlarını təsadüfən görməyim, onların hamısının qərtməyini qoparmaqla, təzədən qanaması üçün kifayət idi. Hətta sənin yazdıqlarında ifadə olunan özünü müdafiə naminə əzab çəkməyin də mənim xatirəmə heç də ləkə sala bilməz. Qəddar əmim və təhqir olunmuş sevgilim daim ağrı çəkən nəzərim qarşısında dayanmalıdır. Mən sənin bilik verdiyin düşmənlərini və şöhrətinlə əlaqədar sənə qarşı yönəlmiş paxıllığı unutmayacağam. Mən heç vaxt sənin haqq yolu ilə qazandığın nüfuzunun xırda hissələrə parçalandığını unutmayacağam. Sənin İlahinin haqqında traktatın ( "İlahiyyat" kitabı və "Üçlük" barədə Abelyarın təlimini nəzərdə tutur - tərcüməçi) yandırılmağa məhkum edilmədimi? Səni daim həbs cəzası ilə qorxutmadılarmı? Düşmənlərinin, sənin nəzərdə tutduqlarından tam fərqli olan öz rəylərini sənin üstünə yıxmalarına qarşı sən də müdafiə olunmağında əbəs yerə inadkarlıq göstərirsən. Əbəs yerə sən onların rəylərini məhkum edirsən; onların hamısı sənin haqq qazanmağın üçün heç bir effekt vermədi, onlar sənin yeretik (dinsiz) olmağın barədə qərara gəldilər. Satqın rahibələr, sən onlara şərəf göstərib, özünü qardaş adlandırdığın halda, sənə qarşı necə bir tufan qaldırdılar. Bizim bədbəxtliklərimizin bu tarixi, həqiqətən olanlarla o qədər əlaqədardır ki, ürəyimin qan axıtmasına səbəb olur. Mən göz yaşlarımı saxlaya bilmirəm, onlar sənin məktubunun üzərinə tökülüb, yarısını pozmuşdur. Sənin bu məktubunu qısa müddətə də olsa, özümdə saxlamaqdan məmnunluq duyacağam, lakin o, çox tezliklə məndən geri alınacaqdır.

Etiraf etməliyəm ki, sənin məktubunu oxuyandan əvvəl ağlım xeyli yüngülləşmişdi. Yəqin ki, sevgililərin bədbəxtlikləri onlara gözlər vasitəsilə çatdırılır. Sənin məktubunu oxuyanda mən hiss edirəm ki, bütün olanlar təzələnir, mən kədərlərimi uzun müddət ifadə etmədiyimə görə özümü məzəmmət edirəm. Bu vaxt isə bizim düşmənlərimizin qəzəbi belə quduzcasına od saçır. Onlar sənin ləyaqətinə daim hücum edəcəklərini, hətta sən qəbirdə sığınacaq tapana qədər səni təqib edəcəklərini bəyan edirlər və güman ki, o vaxt hətta sənin külünə də rahat uyumağa imkan verməyəcəklər. Qoy mən sənin bədbəxtliklərin barədə daim düşünüm, qoy dərc edib bütün dünyaya onları agah edim, əgər bu mümkündürsə, sənin qiymətini bilməyən dövrün özünü də biabır edim (Eloizanın bu sözləri böyük Roma filosofu Tsitseronun Milonun müdafiəsinə həsr olunmuş nitqindəki məşhur "O tempera, o mores" - "Ar olsun bizim dövrümüzə və onun qaydalarına" sözlərini yada salır - tərcüməçi).

Təəssüf ki, mənim yaddaşım ötüb-keçən bədbəxtliklərin xatirələri ilə doludur. Mənim Abelyarımı nə vaxtsa göz yaşları axıtmadan xatırlaya bilməyəcəyəmmi? Onun əziz adını nə vaxtsa ah çəkmədən söyləyə bilməyəcəyəmmi? Yalvarıram sənə, məni necə bədbəxt şəraitə gətirib çıxardığına nəzər yetir. Əgər bu, sənsizlikdirsə, deməli, kədərli, əzab verən, heç bir rahatlıq imkanı olmayan bir şəraitdir. Onda sən qəddar olma, məni inkar etmə, səndən xahiş edirəm, yalnız sən bu azacıq yüngüllüyü mənə verə bilərsən. Qoy sədaqətlilik hesabına mən sənə aid olan hər şeydən hali olum. Mən hər şeyi, hətta uğurlu olmayanı belə biləcəyəm. Yəqin ki, səninlə birlikdə çəkdiyim ahlar məni az əzab çəkməyə sövq edəcəkdir. Çünki deyirlər ki, bütün dərdlər yarı bölünəndə xeyli yüngülləşir.

Mənə de ki, hansı bir vasitə ilə sən mənim göz yaşlarıma aman verəcəksən. Qadının göz yaşları melanxoliya anında dayanır və aman bilməyən tövbəyə həsr olunur. Xoşbəxtlik nadir hallarda xeyirxah adamların ünvanını seçir (Horatsi də vaxtilə yazırdı ki, "Non est luna nitet vultu" - "Xoşbəxtlik heç də həmişə adama gülümsəmir" - məqalə müəllifi). Tale o qədər kordur ki, kütlə içərisində təkcə bir müdrik və igid adam vardırsa, o, heç də gözləməməlidir ki, tale onu başqalarından ayıracaqdır. Vaxtı ötürmədən mənə yaz və heç də möcüzə gözləmə, o, çox nadir hallarda baş verir və biz özümüz isə xoşbəxtliyin qayıdıb gəlməsini gözləmək xatirinə, bədbəxtliklərə daha çox adət etmişik. Mən səndən bir məktub alan kimi biləcəyəm ki, sən hələ də məni xatırlayırsan. Seneka (Qədim Roma filosofu - tərcüməçi) nəzərdə tuturdu ki, bu növ həzz üçün çox hissiyyatlı olmaq lazımdır. O, stoik olmasına baxmayaraq, bu növ həzlərə həssas idi, dostu Lutsilidən hər bir məktubu alanda o, təxəyyül edirdi ki, onunla söhbət etdikləri vaxtdakı sevinci yenə də hiss edir.

Otağımda sənin şəklin vardır. Mən heç vaxt dayanıb ona baxmadan, şəklin yanından keçmirəm. Və elə bil ki, sən hələ də mənimsən, gözlərimi ona nadir hallarda dikirəm. Məgər bu dilsiz şəkil məktubların ilhamlandıra biləcəyi həzzi verə bilərmi? Məktublar könülə malikdir, onlar danışa bilirlər, onlar ürəyin nəql etdiklərini ifadə etmək gücünə, ehtiraslarımızın bütün alovuna malikdir. Biz bir-birimizə yaza bilərik, belə günahsız həzz bizdən yan keçə bilməz. Qoy, yeganə bir xoşbəxtlik, hansısa laqeydlik hesabına bizi tərk etməsin və bu, yeganə şeydir ki, onun vasitəsi ilə düşmənlərimizin qəzəbi heç vaxt bizə görə sevinə bilməz. Sənin mənim ərim olduğunu oxuyacaq, sənsə mənim sənin arvadın olmağımın əlamətini görəcəksən. Bütün bədbəxtliklərimizin əksinə, sən öz məktubundan həzz ala bilərsən. Məktublar ilk dəfə mənim kimi bədbəxtlərin təskinliyi üçün icad edilmişdir. Səni görmək və sənə malik olmaq həzlərini itirsəm də, müəyyən ölçülərdə bu itkinin əvəzini sənin yazılarında tapmaqla məmnun olacağam, onlarda sənin ən müqəddəs fikirlərini oxuyacağam. Mən məktubları həmişə özümdə saxlayacaq, hər an onları öpəcəyəm. Mən beynimin diktələrindən daha çox ürəyimin diktələrini oxuyuram. Mənim indiyədək sevmədiyini desən, mən yaşaya bilmərəm. Dostunla melanxolik yazışmağında mənim bütün kədərlərimi oyatdın, həm də bu məktub sənin dəyişməyən sevginin bəzi nişanələrini göstərdi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 8 mart.- S.14.