Anara məktublar
Materialların hazırlanmasında Əmin Əfəndiyev və Zakirə Əliyevanın tərtib etdikləri "Çağdaşları Anar haqqında" kitabından istifadə olunub.
Əziz,
hörmətli Anar!
Valideynləriniz haqqında xatirələrimi Sizə
göndərirəm. Mən sizi ləyaqətli övlad kimi,
diqqətli araşdırıcı və ziyalı kimi
tanıyıram və istəyirəm ki, xatirələrim sizin
arxivinizdə qalsın. Bu xatirələr mənim
gənclik rəfiqəm, Sizin ananız Nigar haqqında və
atanız, Şaiqin ifadəsinə görə "ipək
kimi yumşaq və qılınc kimi kəsərli" Rəsul
Rza haqqındadır. Bu gözəl
müasirlərim haqqında xatirələrim vaxtilə
"Ədəbiyyat qəzeti"ndə dərc olunmuşdu.
İndi bir az zəifəm, səhhətim
yaxşılaşan kimi o xatirələri tapıb sizə
göndərəcəm. Onların xatirə
günləri qeyd olunarkən məni
unutmamağınızı xahiş edirəm. Səhhətim imkan versə, mən də onlar
haqqında bəlkə də sonuncu dəfə bir neçə
söz demək istərdim.
Mənim təmannam yalnız onadır ki, bizim əsl
ziyalılarımız çox olsun. Siz belə
ziyalılarımızdansınız. Mənim
istəyim odur ki, hər kəs layiqli qiymətini alsın.
Mən bunu özümçün yox, xalqıma
xidmət etmək üçün istəyirəm.
Dərin
hörmət və məhəbbətlə,
Mirvari
Dilbazi, Xalq şairi
lll
Əziz
Anar!
Səmimi
məktubunuza və yeni il təbriklərinizə
görə çox sağ olun. Mən də
qarşılıqlı olaraq sizə xoşbəxt 1983-cü il arzulayıram. Sevimli şairim Rəsul
Rzanın şeirinin tərcüməsinə məmnuniyyətlə
başladım. Amma dərhal çətinliklə
üzləşdim. Sizin sətri tərcümənizdə
ritm, ölçü, hansı sözün hansı sözlə
qafıyələndiyi göstərilməyib. Bu ancaq ümumi sxemdir (ancaq şeirin məzmunudur).
Bəs forma? Şeirin
(ruscaya) bədii tərcüməsinə baxmalı oldum.
Bu tərcümə bəzi yerlərdə
orijinala uyğun deyil. Bunu gərək etməyəydilər.
Mən orijinala yaxın olmağa
çalışdım. Düzmü
etmişəm, ya yox, bunu ancaq dili bilənlər deyə bilər.
Bir sözlə, mən intuisiyama arxalandım və
tərcümədə Litva şeiri yaratmağa
çalışdım. Bununla belə,
böyük sənətkarın şeirinin həm məzmununu,
həm metoforikasını (və əlbəttə, fəlsəfi
fikrini) saxladım. Litva dilində
alınıb, orijinala nə qədər yaxın olduğunu
deyə bilmərəm. Özünüz qərar
verin, Yarayarsa, çap edin, yaramırsa, qaytarın, üzərində
yenə işləyə bilərəm. Cavabınızı
gözləyirəm.
Sizin Eduardas Mejelaytis.
5 yanvar,
1983, Vilnüs
lll
Əziz
Anar!
Susmuş qəmli payız Sibirindən Sizə ehtiramlar. "Literaturnaya qazeta"da Sizin ağıllı və kədərli məqalənizi
oxudum ("Cənab Jirinovski Boris Nikolayeviçin
sağlığına badə qaldıracaqmı?" məqaləsi
nəzərdə tutulur - red.). Sizinlə tamamilə
razıyam ki, didişmələrdən və pərən-pərən
düşmələrdən biz hələ ki, heç nə
qazanmamışıq, amma çox şey itirmişik. Mən
belə düşünürəm ki, milli ədəbiyyatlar
soluxacaq, çünki onların geniş oxucu kütləsinə
çıxışları qalmayacaq, respublikalarda isə az mütaliə edirlər və oxucu səviyyəsi
yüksək deyil. Yazıçılar ancaq
öz çevrələrində dolaşacaqlar və ancaq
bir-birləri üçün yazmağa məhkum olacaqlar.
Bəlkə bu, Azərbaycançün daha az
təhlükə təşkil edir, çünki Sizin
Türkiyə ilə qədim tarixi əlaqələriniz var və
onun vasitəsiylə geniş dünyaya çıxa bilərsiniz.
Amma sizin azadlıqdan məst olmuş və
balaca millətlərin qanını tökmüş
qonşularınız çox tez zamanda cırlaşacaqlar.
Bosniyada mənə məscidə girməyə icazə
verəndə dedilər ki, Allah birdir və hər yerdə
eynidir.
Məktubunuz gələndə təəssüf ki,
tayqada idim, evdə də bəzi çətinliklər var,
odur ki, bir yerə gedə bilmirəm, amma hər halda dəvətiniz
üçün və xoş sözləriniz
üçün təşəkkür edirəm.
Arzu edirəm ki, xalqınız insani sifətlərini
qoruyub saxlasın, nifrətə alışmasın. Sizə dinc əmək
və öz evinizdə rahatlıq arzulayıram. Qəlbinizdə Allah sevgisi, balalarınıza daha
xoş günlər diləyirəm.
Sizə ehtiramla baş əyir, Sizi qardaşcasına
qucaqlayıram.
Viktor
Astafyev,
rus
nasiri
22 oktyabr,
1991 Krasnoyarsk
lll
Çox
hörmətli, əziz Anar Rəsuloviç! Sizin
"Litqazeta"dakı məqaləniz (yuxarıda adı
çəkilən məqalə nəzərdə tutulur -
red.) mənə çox dərin, mən deyərdim ki,
yaralayan və utandırıcı təsir
bağışladı. Bəlkə mən, başqalarına
nisbətən illər boyu bəyan etdiyimiz şeylərə
biganə qalmaqda daha az günahkaram, amma mən
də Azərbaycanda baş vermiş faciəvi hadisələrə
münasibət bildirmədim. Dəhşətli
yanvar hadisələrindən sonra mənim bu işlərdə
iştirakım yalnız rəfiqəm Zərifə Salahovayla
birgə ağlamaq və Bəxtiyar Vahabzadəyə
cavabsız qalmış məktub yazmaqdan ibarət oldu. Buna baxmayaraq, Sizə yazmaq qərarına gəldim,
ona görə yox ki, bəraət qazanım, ya kiminsə yerinə
cavabdeh olum. Siz doğru
yazırsınız ki, Azərbaycandakı qanlı olaylar əli
qələmli rus humanistlərinin qəzəbli etirazına səbəb
olmadı. Əfsus ki, mən də onlardan biriyəm... Bizim bir bəraətimiz var - əvvəl-əvvəl
heç kəs başa düşmədi ki, Bakıdakı
hadisələr ermənilərə qarşı yönəlmiş
soyqırımı deyil, totalitar dövlətin öz
xalqına qarşı hərbi təcavüzüdür.
Bunları özümə bəraət
qazandırmaq üçün yazmıram. Təkrar edirəm,
günahım o qədər böyük deyil ki, Sizin tərəfinizdən anlanılmağa və
əfv edilməyə ümid bəsləməyim.
Mən Azərbaycanı
sevirəm, Nizamidən, Məhsətidən atanıza,
ananıza və Sizin özünüzə
qədər gözəl ədəbiyyatınız mənə
əzizdir. Azərbaycan mənimçün
qonaqpərvərlik, zəhmət, istedad, hətta son illər
Şərqə səfərlərim nəticəsində
xaçpərəst soydaşlarımdan daha çox bələd
olduğum İslam deməkdir. Mən bir
çox azərbaycanlılarla dostluq edirdim - Bəxtiyarla, Sabir
Rüstəmxanlıyla, Məmməd İsmayılla və
başqalarıyla. Onlar da həyatlarını
vətənlərinin xəritədəki sərhədləriylə
məhdudlaşdırıb susurlar. Axı
gərək mədəni insanlar kimi gerçək dəyərləri
hamımız birgə qoruyub saxlayaydıq? Bir-birimizin təkrarsızlığı
qarşısında heyranlığımızı,
başqa-başqalığımızı, bir-birimizə bənzərsizliyimizi.
Bunları Sizə niyə yazıram. Siz bütün bunları məndən də
yaxşı bilirsiniz. Bu məktubu tamamilə
təmənnasız yazıram, ümid edirəm ki, tamamilə
səmimi olduğumu başa düşəcəksiniz. Yeganə məqsədim - sevdiyimi itirməmək.
Yoxsa həyatımız sonsuz dərəcədə
kasıb olardı.
Bütün
qəlbimlə Sizinləyəm,
Rimma
Kazakova
Rus
şairəsi
Moskva, 16
noyabr 1991
lll
Əziz
Anar!
Belə günlərdə (öz təcrübəmdən
bilirəm) çoxlu təbriklər alırsan. Onların arasında səmimiləri
az deyil. İnanıram ki, mənim
təbrikimi onları qoyduğun qovluğa qoyacaqsan.
Mən isə bu gün Moskvada, Bakıda, Alma-Atada,
İstanbulda çoxlu-çoxlu görüşlərimizi
xatırlayıram və bu görüşlərin hər
birinin öz süjeti vardı.
1986-cı ilin
yazı. Yazıçılar qurultayı.
Qurultayın yekun günü. SSRİ
Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyəti
üzvlüyünə namizədlərin siyahısı oxunur.
Hesablama komissiyası seçilir, sədr - məni,
üzvlərindən biri səni seçirlər.
Hərə neçə yüz bülletenə
baxmalıdır. Hesablama sükut içində davam edir.
Sədri yalnız əl qaldırmaqla
çağırmaq olar.
Gördüm ki, sən əlini qaldırmısan. Yanaşdım.
Mənə bir-birinə bənzəyən
bülletenləri göstərdin. Hamısında eyni
familiyalar pozulmuşdu: Rəsul Həmzətov, Çingiz
Aytmatov, Mustay Kərim, Qaysın Quliyev - siyahının az qala üçdə biri pozulmuşdu. - bütün Azərbaycan familiyaları,
bütün qazax, türkmən, tatar, başqır,
qırğız, özbək, Dağıstan,
çeçen, inquş, qaraçay, tacik, qaraqalpak
familiyaları. Yəni bütün müsəlmanların
familiyaları. Hansısa nümayəndələr gizli səsvermədən
istifadə edib belə total hesablama genosidi icra etmişdilər.
Sən: ermənilərin işidir - dedin. Komissiyanın
başqa bir üzvü də eynən bu cür bülleteni
göstərdi. Bu sayaq ondan artıq
bülleten üzə çıxdı. Qurultayın
tərkibini yoxladıq - bu sayaq bülletenlərin sayı,
doğrudan da, erməni nümayəndələrin sayı qədər
idi.
Mən bu qara mürəkkəblə pozulmuş adlara
baxır və o vaxtadək dərk etmədiyim bir şeyi
anlamağa çalışırdım. Axı mən
onların hamısını tanıyırdım. Bəziləriylə cürbəcür
yazıçı toplantılarında
görüşürdük, yeyib içirdik, bir-birimizin şərəfinə
tostlar deyirdik. Bəs nə oldu görəsən?
Əvvəlki qurultaylarda belə bir işin
olduğunu eşitməmişdim. Bu nə
qəsd idi belə?
Anar, səninlə biz hələ çox belə
yükləri qaldırmalı olacayıq - keçib gedən
nəsillər karvanından düşüb qalan yükləri. Bizim vəzifəmiz
xalqlarımızın yaşaması üçün, təbiətin
"həm sən, həm mən" qanununa riayət etmək
üçün bu yükü daşımaqdır.
Səni
qardaşcasına bağrıma basıram,
Sənin
Oljas Süleymenovun,
Paris, 12 mart 2008
lll
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin fəxri Üzeyir
bəy Hacıbəyova həsr olunmuş bədii televiziya
filminin - indicə gördüyüm filmin təsiri altında əziz
Anar, sizi təbrik etməyə tələsirəm. Sizi
böyük uğurla - dahi bəstəkarın xatirəsinə
layiq gözəl sənət əsəri
yaratmağınız münasibətiylə təbrik edir və
çoxcəhətli fəaliyyətinizdə Sizə yeni
uğurlar diləyir, bərk-bərk əlinizi sıxıram.
Əziz
Şərif
17 noyabr,
1985, Moskva
lll
Cənab
Anara, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının
Birinci katibinə
Hörmətli
kolleqa Anar!
Hər şeydən əvvəl mənə həsr
edilmiş məqalə üçün Sizə təşəkkür
edirəm.
Dostumuz Ramiz Abutalıbov dedi ki, onu 1988-ci ildə çap etmək
istəyirsiniz. Bu diqqət məni çox təsirləndirdi.
M.F.Axundovun yubileyində iştirak etməyim barədə
təklifiniz də məni riqqətləndirdi. Mən onun həm ədəbiyyat, həm də fəlsəfə
sahəsində böyüklüyünü və xidmətlərini
yaxşı bilirəm. O, əsərləri fransız
dilinə çevrilmiş ilk Azərbaycan
yazıçısıdır və mən fəxr edirəm
ki, nə dərəcədəsə onun işini davam etdirirəm.
Ancaq bəzi səbəblərdən mən təklifinizi
qəbul edə bilmirəm və inanın ki, buna çox təəssüflənirəm. Siz bu təklifinizi
bir başqa vaxtda təkrar edə bilərdinizmi? Xoşbəxt uşaqlıq illərimi keçirdiyim
Bakını və Mərdəkanı bir də görmək
istərdim. Eyni zamanda mən çox istərdim ki, Sizinlə
şəxsən tanış olum. Ramiz sizin keyfiyyətlərinizi çox yüksək
qiymətləndirir və mən də sizi gözəl
romançı və esseist kimi yaxşı tanıyıram.
Əgər baharda doğma yerlərə ziyarətim
baş tutsaydı, əla olardı. Yaşım elədir
ki, tək səyahət edə bilmirəm, odur ki, bu səfərə
bir neçə dostum və rəfiqəmlə çıxmaq
istərdim. Təbii ki, onlar bütün xərcləri
öz üzərlərinə götürəcək. Bu cəsarətli ideyayla bərabər, Sizə, əziz
cənab, mənim ən səmimi rəğbət hissələrimi
də göndərirəm.
Banın
(Ümmülbanu)
Paris
Loriston küçəsi 40, 8 oktyabr 1987
lll
Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin sədri Cənab Anar Rzayevə
Hörmətli
Anar müəllim!
Sizinlə Drezdendə bir də görüşməyimiz məndən ötrü olduqca sevindirici bir hadisə oldu. Heyif ki, vaxtın darlığından doyunca söhbət edə bilmədik. Təəssüf! Ancaq qəlblər yaxın olsun! Gerisi mühüm deyil.
Mənə bağışladığınız kitablara görə bir də dönə-dönə öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Bunlar mənim üçün çox əziz bir ərmağandır. Rəhmətlik atanızın şeirlərini nəşr etdirmisiniz. Bu, qədirşünas bir oğulun nəcib töhfəsidir. Az görüşməyimizə baxmayaraq, rəhmətlik Rəsul müəllim ilə çox ayrı, qeyri-adi bir ünsiyyətimiz vardı. Allah rəhmət eləsin - o, məni çox istəyirdi, mən də ona əlçatmaz bir sənət abidəsi kimi hörmət qoyardım. Onun şeirləri arasından ən çox "Çinar"ı sevirdim. O vaxt belə düşünürdüm ki, yəqin Rəsul Rza çinarın obrazında Türk xalqlarını özündə barındıran o ulu mədəniyyəti qəsd etmişdir. Hələ də eyni fikirdəyəm. "Min beş yüz ilin Oğuz şeiri" adlı antologiyanız son dərəcə istifadəli və lazımlı bir əsər kimi öz kitabxanamda saxlanılacaq, təbii ki, digər kitablarınız həmçinin. Bir də sağ olun!
Qardaşınız H.Ahmed Şmide
lll
Əziz
Anar bəy, salam və ehtiram!
Dünən gələn "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində Sizin məqalənizi oxuyub mütəəssir oldum. Görün ki, Sizin kimi həmişə ağırbaşlılıqla, təmkinlə hərəkət edən bir yazıçıya belə nə töhmətlər, nə böhtanlar yağdırırlar! (Erməni yazıçısı Perç Zeyhunsyanın Anara qarşı böhtan dolu yazısına Anarın "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində dərc edilmiş cavabı nəzərdə tutulur - red.) Bir də bu qənaətə gəldim ki, o Sizin qonşularınız çox nainsaf, hətta biədəb bir taifədi. Onlarla anlaşmaya, uzlaşmağa hazır olmaq, zəiflik kimi gələr.
Siz burada olarkən Sizə yardımçı olmadığım üçün çox, çox mütəəssirəm. Ancaq xəstəliklər macal vermədi. Bir axşam Sizin diskussiyanıza gələ bildik, onda da yoldaşım Sizlərə öz cənublu qardaşlarınızdan yönəldilmiş nalayiq sözlərə son dərəcə hiddətlənib pərt oldu. Məcbur oldum ki, onu xəlvətcə salondan çıxarıb aparmağa, yoxsa durub qovğa edə bilərdi. Axı, ikimiz də ürək xəstəsiyik, gərək ki, hər cür həyəcandan özümüzü qoruyaq. Sizin nə qədər təmkinli, dolğun bir şəxsiyyətə malik olduğunuz o axşam da aydın olmuşdu. Göz bəbəyi kimi qoruyub bağrınıza basdığınız cənublular desinlər ki, biz səninlə həmvətən deyilik. O nə qədər ağır bir söz! Özü də, başa düşülməz bir israrla dilə gətirilməsi nəinki türk olan yoldaşımı, məni də çox üzdü (Anarın şərhi: Qərbi Berlindəki görüşlərdən birində İrandan olan və fars şovinizmi mövqeyindən çıxış edən bir azərbaycanlıya: "Biz sizinlə ayrı millətik" sözlərinə kəskin cavab vermişdim).
Bu ağır günlərdə biz hər gün Sizlərlə fikrən, qəlbən, ruhən bir yerdəyik. Ümidvarıq, hətta əminik ki, atalarınızdan Sizə miras qalmış müdriklik, nəciblik və ədəb qarşınızdakı küstahlığa qalib gələcək. Çünki türk soylu insanları çox yaxşı tanıdığım üçün yəqinən, bilirəm ki, Allah eləməsin, Allah yazdı isə pozsun, Sizinkilərin səbr kasası daşdımı, bunun sonu çox fəci olar. Bu səviyyədən baxanda qonşularınızın təkcə küstah deyil, eyni zamanda çox da ağılsız olduğuna hökm etmək gərəkdir.
Əziz Azərbaycan xalqına, şəxsən Sizə və həmkarlarınıza uğurlar diləyirəm.
Dostunuz, qardaşınız
H.Əhməd
Şmide
Qərbi
Berlin, 6 sentyabr, 1989
525-ci qəzet.- 2023.- 15 mart.- S.10;11.