Azərbaycan iqtisadiyyatının sabit və dayanıqlı inkişafında sığortanın rolu

Bu gün ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahələrindən biri də sığorta sektorudur. Azərbaycanda sığorta işinin tarixi hələ XIX əsrin ortalarından, daha dəqiq desək, 1848-ci ildə Bibiheybətdə ilk neft quyusunun qazılması ilə başlayıb. Həmin dövrdə neft sənayesində müşahidə edilən canlanma sığorta işinin inkişafına da təkan verib. Azərbaycanda ilk dəfə 1894-cü ildə "Bakı şəhər oddan qarşılıqlı sığorta cəmiyyəti" fəaliyyətə başlayıb. Bu qurumda əsasən sənayeçilərin qarşılıqlı sığortası, yanğından sığorta, vətəndaşların şəxsi əmlakının sığortası kimi xidmətlər təklif olunurdu. 1912-ci ilə olan məlumata görə, Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Azərbaycanda 30-dan artıq sığorta cəmiyyəti və agentliyi fəaliyyət göstərib.

Ölkə müstəqillik əldə etdikdən sonra 1993-cü ildə sığorta fəaliyyətini tənzimləyən mühüm sənəd - "Sığorta haqqında" qanun qəbul edilib. Gələcək illər üçün ölkədə sığortanın inkişafı məqsədilə müvafiq konsepsiya da hazırlanıb.

Ümummilli lider Heydər Əliyev 1994-cü ildə çıxışlarının birində deyib: "Sığorta - Azərbaycan üçün nisbətən yeni və sonuna qədər öyrənilməyən bir sahədir. Biz, şübhəsiz ki, sığorta bazarını inkişaf etdirməliyik. Amma bunu savadlı və peşəkarcasına etmək lazımdır". Elə bu kəlamı rəhbər tutan iş adamları 1995-ci ildən sığorta sahəsinə daha çox maraq göstərməyə başladılar. Qısa zamanda yeni-yeni özəl sığorta şirkətləri yaranmağa başladı və həmin strukturlarda çalışan milli kadrlar beynəlxalq aləmdə müvafiq sahəyə aid baş verən yenilikləri qıza müddətdə ölkədə tətbiq etməyə başladılar. Beləliklə, sığorta bazarında tətbiq edilən yeniliklər müştərilərdə bu sahəyə inamı get-gedə artdı.

İqtisadi sistemin səmərəliliyi və məhsuldar fəaliyyət göstərməsi bir çox amillərdən bilavasitə asılıdır. Bu sırada əhəmiyyətli rolu olan məsələlərdən biri də sığorta mexanizmidir və sığorta vasitəsilə iqtisadi proseslərin iştirakçıların üzləşdikləri risklərin əhəmiyyətli hissəsinin sığortalanması, ortaya çıxa biləcək itkilərin, hadisələrin nəticəsində yaranacaq zərərlərin kompensasiya edilməsi mümkündür. Bundan başqa, sığortanın olması sahibkarlıq və biznes subyektlərinin, kapital və əmlak sahiblərinin daha etibarlı şəkildə fəaliyyət göstərmələrini təmin edir, istehsal və kommersiya əməliyyatlarının genişləndirilməsinə şərait yaradır, əlavə investisiyaların yatırılmasını mümkünləşdirir və s. Dünya təcrübəsində bu kimi məsələlər daim diqqət mərkəzindədir və iqtisadi fəaliyyətin sığortalanması, sığorta alətlərindən fəal istifadə edilməsi, bu mexanizmə güclü şəkildə önəm göstərilməsi mütləq şərtlərdəndir. Eyni zamanda, sığorta sisteminin səmərəli formada tənzimlənməsi, dövlət və aidiyyətli mərkəzi strukturlar tərəfindən zəruri addımların atılması, sığorta sisteminin dinamik inkişafına və məhsuldar fəaliyyətinə mane olan baryerlərin aradan qaldırılması məsələləri aktuallığı ilə ön plana çıxırlar.

Sığorta sisteminin şəffaflığının yüksəldilməsi, onun idarəetmə strukturlarının dövrün çağırışlarına uyğun olaraq optimallaşdırılması, ölkənin mərkəzi şəhərləri və hissələri ilə yanaşı, bu xidmətlərin digər regionlarda, uzaq rayonlarda əlçatan olmasına imkan verən müvafiq infrastrukturun yaradılması və bunların hesabına sığorta xidmətlərinin əlçatanlığına imkan verilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu proseslərin rəqəmsal texnologiyaların və elektron sığorta xidmətlərin hesabına daha səmərəli təşkilinə, geniş tətbiqinə imkan verər. İqtisadi islahatlar prosesində, iqtisadi fəallığın artdığı bir şəraitdə sığortanın daha yüksək önəm kəsb etməsi, eyni zamanda, yeni sığorta xidmətlərinə zərurətin yaranması məsələlərində rəqəmsal texnologiyalardan və mexanizmlərdən istifadə sayəsində daha yüksək nəticələrin əldə edilməsi mümkündür.

İqtisadçı Rəşad Həsənov deyir ki, Azərbaycanda da iqtisadi islahatların sürətləndirilməsi, iqtisadi inkişaf modelinin yeni mərhələyə və səviyyəyə qaldırılması, bunlarla bağlı olaraq strateji hədəflərin qarşıya qoyulması və hazırda onların reallaşdırılması baxımından, maliyyə bazarının sabitliyi, xüsusilə sığorta xidmətlərinin səmərəliliyi, çevikliyi mühüm məsələlər kimi xarakterizə edilirlər. Ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrində islahatlar ildən-ilə daha da dərinləşməkdədir və iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi, onun sabitliyinin maksimum dayanıqlı olması məsələləri də ön plana çıxıb. Hazırda Azərbaycan dünyanın ən islahatçı və sabit ölkələri sırasındadır. Biznes islahatları təklifi, inqilabi sosial paket tələbi, idarəetmə islahatları institutların səmərəliliyini çoxaltmaqla, dünya bazarlarında neftin əlverişli qiymətləri və qeyri-neft sektoruna yatırılan sərmayənin böyüməsi şəraitində iqtisadi artım sürətlənir: "Hesab edirəm ki, bu proseslərdə sığorta sistemi və sığorta xidmətləri strateji sabitləşdirici maliyyə seqmentlərindən biri kimi qiymətləndirilməlidir. Qeyri-neft sektoru sahələrinin inkişafının dayanıqlı olmasında, kiçik və orta biznes subyektlərinin güvənli formada fəaliyyət göstərmələrində, əmlak bazarının ölkə əhalisinin iqtisadi fəallığının artırılmasında rolunun gücləndirilməsində, yeni iş yerlərinin yaradılmasında sığortanın əhəmiyyəti kifayət qədər artmaqdadır. Xidmət sektorunun genişlənməsində, ticarət əməliyyatlarının artmasında və müxtəlif fəaliyyat istiqamətləri üzrə fəallığın yüksəlməsində sığorta vacib amillərdən hesab olunur".

Ekspert qeyd edib ki, ölkədə maliyyə bazarının sabitləşməsi və dayanıqlılığının artırılması nöqteyi-nəzərindən sığorta xidmətlərinin çeşidinin genişləndirilməsi və əlçatanlığının təmin olunması da mühüm şərtlərdən hesab olunur. Bunlarla bağlı strateji yanaşmalar və hədəflər, ümumilikdə sığorta şirkətlərinin, sığorta fəaliyyətinin rolunun gücləndirilməsi üzrə strateji hədəflər öz əksini strateji yol xəritəsində tapıb. Artıq bu istiqamətdə görülən tədbirlər müəyyən mənada öz təsirini göstərməkdədir. Belə ki, aparılan tədbirlər və sığorta xidmətlərinin strukturunun genişləndirilməsi nəticəsində ölkənin sığorta sisteminin dayanıqlılığı güclənməkdə və aktivləri yüksəlməkdədir. Bütün bunlar dövlət tərəfindən sığorta sisteminin ardıcıl şəkildə yüksək səviyyədə tənzimlənməsinin və zəruri tədbirlərin görülməsinin nəticəsində reallaşıb: "Ölkədə iqtisadi islahatların daha səmərəli olması və bu islahatların sosial-iqtisadi nəticələrinin ölkə, əhalinin gəlirlərinə, yaşayış səviyyəsinə təsirinin artırılması strateji vəzifələr kimi çoxfunksiyalı yanaşmanı tələb edir. Bu sırada mühüm məsələlərdən biri də maliyyə bazarının dinamikliyi və sığorta sisteminin işləkliyidir. Maliyyə bazarlarının inkişaf etdirilməsi ilə bütövlükdə milli iqtisadiyyatın digər sektorlarının inkişafının sürətləndirilməsi daha da intensivləşir. Bu proseslərdə sığorta sistemi vacib amillərdən və mühüm maliyyə alətlərindən biri kimi diqqət çəkir. Qeyd olunan amillər, sığorta sisteminin tənzimlənməsi və gücləndirilməsi məsələlərində fəallığın daha da artırılmasını şərtləndirir".

Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyası (ASA) bu il ölkədə əmlak və sağlamlıq riskləri ilə bağlı sığorta növlərinə marağın yüksək olacağını gözləyir.

ASA-nın İcraçı direktoru Elmar Mirsalayev deyir ki, 2023-cü ildə Assosiasiya Azərbaycan Mərkəzi Bankı ilə birlikdə sığorta sektorunda təkmilləşdirmə işləri aparacaq, sığorta xidmətlərinə əlçatanlığı təmin edəcək, bu yolla əhalinin sığortaya marağını artıracaq: "Mən daşınmaz əmlakın icbari sığortasına böyük maraq gözləyirəm. Adıçəkilən sığorta növü üzrə elektronlaşmanın tətbiqi yaşayış və qeyri-yaşayış obyektlərinin sığortasını stimullaşdıracaq. Bundan əlavə, hesab edirik ki, bu il sağlamlıq amili də prioritet olacaq. Bu da bilavasitə könüllü tibbi sığorta bazarının daha da genişlənməsinə şərait yaradacaq. 2022-ci ilin yanvar-noyabr aylarında könüllü tibbi sığorta üzrə daxilolmalar 105,5 milyon manat təşkil edib ki, bu da 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10,2 milyon manat çoxdur. Sığortalıların marağı nəticəsində təmin olunmuş bu artımın 2023-cü ildə də davam edəcəyini düşünürük".

Bundan başqa, ASA rəsmisinin sözlərinə görə, sahibkarlara və ümumilikdə iş dünyasına xitab edən sığorta növləri də 2023-cü ilin priorotet sığorta növləri arasında olacaq: "Bu gün elə sığorta növləri var ki, onlar bilavasitə sahibkarların və iş dünyasının risklərinə təminat verir. Bu baxımdan istehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığortanı, həyatın yaşam sığortasını qeyd edə bilərik. Ötən ilin 11 ayında 1-ci sığorta növü üzrə yığımlar illik müqayisədə 7,6 milyon manat, 2-ci sığorta növü üzrə yığımlar isə 111,3 milyon manat artıb. Ölkəmizdə biznes mühitinin inkişafı ilə əlaqədar 2023-cü ildə atılacaq addımları nəzərə alsaq, qeyd etdiyim sığorta növləri üzrə bazarın böyüyəcəyini əminliklə proqnozlaşdıra bilərik".

İcraçı direktor onu da qeyd edib ki, bəzi sığorta növlərinin inkişafı müxtəlif amillərlə bağlıdır və 2022-ci ildə qeydə alınan hadisələr 2023-cü ildə həmin sığorta növlərinin geniş yayılmasına zəmin yaradacaq: "Bu sığorta növlərindən xaricə səfər edən vətəndaşların sığortasını, avtonəqliyyat vasitələrinin könüllü (KASKO) sığortasını, əmlakın yanğından və digər risklərdən sığortasını qeyd edə bilərik. Bildiyiniz kimi, səfər sığortası bazarı koronavirus (COVİD-19) pandemiyası ilə əlaqədar tamamilə dayanmışdı. Məhdudiyyətlərin mərhələli şəkildə aradan qaldırılması ilə bu bazar yenidən canlanır. 2022-ci ilin 11 ayında bu sığorta növü üzrə yığımlar əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2 milyon manat artaraq 4,7 milyon manat təşkil edib. Bazar böyüməsinin 2023-cü ildə davam edəcəyinə əminik.

Bundan başqa, ötən il və ondan əvvəlki illərdə böyük ticarət mərkəzlərində baş vermiş yanğınlar daşınmaz əmlakın icbari sığortası ilə yanaşı, əmlakın yanğından və digər risklərdən sığortasını da aktuallaşdırdı. Bəlkə də bunun nəticəsidir ki, 2022-ci ilin 11 ayı ərzində adı çəkilən növ üzrə 54,7 milyon manat yığım təmin olunub və bu, 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 5,8 milyon manat çoxdur. KASKO sığortasını da xüsusi vurğulamaq istəyirəm. Demək olar ki, hər gün rastlaşdığımız yol nəqliyyat hadisələri, eyni zamanda, bir neçə gün əvvələ qədər davam edən qarlı-şaxtalı hava şəraiti nəticəsində qeydə alınan avtonəqliyyat qəzaları bu növün aktuallığını qorunmasına xidmət etdi. Adı çəkilən sığorta üzrə 2022-ci ilin 11 ayının yığımları əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2,4 milyon manat artaraq 38,6 milyon manat təşkil edib. Bütün bu faktorları əsas götürərək əminliklə demək olar ki, KASKO sığortası da 2023-cü ilin ən çox müraciət edilən sığorta növləri arasında olacaq".

İsgəndər HƏSƏNOV

"Bu yazı Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyasının "Müasir Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında sığortanın rolu: mövcud vəziyyət və perspektivlər" mövzusunda təşkil etdiyi yazı müsabiqəsi üçün yazılıb".

525-ci qəzet.- 2023.- 4 may.- S.15.