Şekspir dünyası

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Kassio məruzə edir ki, türklər donanmalarını Kiprə çıxarmışlar, bu isə müharibə deməkdir və hersoq Otellonu yanına çağırır. Lakin Brabantio Otellonu Dezdemonanı sehrdən istifadə edərək ovsunladığına görə ittiham edir.

Hersoq Otellonu salamlayır və əlbəttə ki, Brabantionu da tanıyır, o, öz qızının məsələsinə görə məhkəməyə şikayət etmək üçün gəlmişdir. Otello bunu qəbul edir ki, bəli, o, evlənmişdir, lakin ittiham edildiyi kimi, buna görə hansısa cadugərliyə borclu deyildir. Dezdemonanın arxasınca adam göndərilir ki, gəlib özü haqqında danışsın. Otello deyir ki, qıza "öz həyatının əhvalatını" danışmaqla, ona qalib gəldim. Dezdemona gəlib, öz "bölünməz borcunu" qeyd edir. O, atasına olan hörmətinə and içir ki, onun ən böyük borcu öz ərinədir. Nəticədə Brabantio məğlub olur. Otello, nəhayət, hərbi vəzifəsini yerinə yetirmək üçün getməyə hazırlaşır. Dezdemona istəyir ki, onunla birlikdə səyahət etsin. Lakin ərindən ayrı Kiprə gedəndə, onu Yaqo müşayiət edəcəkdir.

Roderiqo isə Dezdemonanı özü almaq istəyirdi, bu məqsədi puç olduğuna görə guya intihar edir. Yaqo deyir ki, o, daha tez "mənim insan olmağımı babuinlə dəyişəcəkdir", nəinki məhəbbət naminə özünü intihar edəcəkdir və söyləyir ki, Roderiqonun bədəninin vəziyyəti ilə əlaqədar iradəsinin də təsirə məruz qaldığı görünür. Həmin vaxtdan onların Otellodan zəhlələri gedirdi. Yaqo təklif edir ki, onun və Roderiqonun qüvvələri Otelloya qarşı bizim intiqamımızda birləşsin.

Təklikdə, Yaqo Otello barədə düşünür. Onun Mavra nifrətinin ikiqat səbəbi və qisas üçün əla motivi vardır. Yaqo Otellonu inandıracaqdır ki, Kassio Dezdemonanın məşuqudur. Yaqo özünün şər sxeminə görə sevinir.

Tufan türk gəmilərini məhv edir və müharibənin qarşısı alınır, lakin Otello hələ də dənizdədir. Yaqo Dezdemona ilə Kiprə gəlir, burada Kassio qızı öpməklə salamlayır. Kassio Yaqodan xahiş edir ki, yüksək tərbiyə aldığına görə onu bağışlasın. Çünki bu cəhət gülməli jestlərə səbəb olur. Aşağılanan Yaqo acığını öz arvadı Emiliyanın üstünə tökəcəkdir. Özünü onunla məmnun edir ki, Kassionun yuxarı sinfə xas olan davranışı onu daha çox Dezdemonanın məşuqu kimi göstərir. Otello gəlib çıxır və arvadını burada görməsinə görə çox sevinir. Yaqo Roderiqonu tərpədir ki, Dezdemonanın Kassionu sevdiyini desin, sonra onu ittiham etsin. Yaqo Roderiqonu təhrik edir ki, o, daha çox göz qoysun və Kassionu provakasiya etmək üçün daha yaxşı bir səbəb tapsın.

Təklikdə, Yaqo belə düşünür ki, o da Dezdemona ilə eşq macərası yaşayacaqdır, qisas almaq üçün bu onun yanğısını daha da qidalandırır.

Otello öz nikahının bayram edilməsi mərasimi gününü və türk donanmasının batırılmasını elan edir. Kassionun isə likyorla problemi vardır və içməməlidir, lakin Yaqo başqaları ilə birlikdə onu şən bayram etməyə inandırır. Kassionun içməsinin anturajı üçün Yaqo xüsusi şərab və oxumaq üçün müğənniləri sifariş edir. Roderiqo sonra Kassionu provakasiya edir, o, əvvəlcədən nəzərdə tutduğu kimi ona hücum edir. Otello "vicdanlı Yaqoya" xahiş edir ki, nə baş verdiyini izah etsin. Yaqo cavab verir ki, "Mikael Kassionu incitməmək üçün" yaxşısı budur ki, cavab verməsin. Lakin davam edir ki, başqa kimsə Kassionu təhqir etmişdi. Otello başqa sübuta ehtiyac duymur: "Kassio, mən səni sevirəm / Mənim heç vaxt səndən yaxşı zabitim olmayıb".

Kassionun reputasiyası məhv olmuşdur, lakin Yaqo onu inandırır ki, heç də hər şey itirilməmişdir. Yaqo Kassioya məsləhət görür ki, bu hadisə barədə Dezdemona vasitəsi ilə Otelloya şikayət etsin. Təklikdə, Yaqo qəsd təşkil edir ki, Otello bunu müşahidə etməlidir ki, Kassio və Dezdemona bir yerdədirlər.

Dezdemona Kassioya söz verir ki, onu mühafizə edəcəkdir. Otello yaxınlaşanda Kassio inadkarlıq göstərərək gedir, Yaqoya imkan verir ki, onu təqsirli olmaqda ittiham etsin. Dezdemona ərinə Kassio hadisəsini, ona təsir göstərmək şəklində danışır. Otello qısqanclıq barədə xəbərdarlıq edir, Yaqo isə öz ağlının təxəyyülünü alovlandırır. Onun şübhəsi sona çatır, Otello Yaqonu kənarlaşmağa göndərir. Lakin Yaqo qayıdır Otellodan xahiş etsin ki, "bu məsələyə sonradan geniş şəkildə baxmasın". Otellonun nəzərinə çatdırır ki, Yaqo vicdanlıdır və Dezdemona xəyanətkardır.

Dezdemona gəlir və çalışır ki, Otellonun baş ağrısını ən qiymətli dəsmalı ilə sakitləşdirsin. Lakin Otello dəsmalı döşəməyə atır. Emiliya isə Yaqonun tapşırığı ilə dəsmalı oğurlayır.

Dəsmalı ələ keçirməyə görə sevinən Yaqo təqsiri Kassionun üstünə qoymağı planlaşdırır. Otello Dezdemonanın səqadətsizliyi barədə fikirlərdən qəzəblənmiş şəkildə qayıdır. Otello inanır ki, "indi onun adı hisə verilmiş və qara" adlanacaqdır. Otello arzu edir ki, Dezdemonanın səhv etdiyinə bir sübut tapsın.

Yaqo Kassionun yatan vaxtı davranışını Otelloya danışır. Yaqonun bədənini Dezdemonınkı hesab etməklə ona yanaşır. Otello bunu sadəcə yuxu kimi hesab edir. Yaqo deyir ki, Kassionu Dezdemonanın dəsmalı ilə öz saqqalını siləndə görmüşdür. Buna Otello açıq şəkildə inana bilər: "Mənim bütün incə məhəbbətimi bu, göyə sovurdu". Otello diz çökür ki, qisas barədə and içsin və Yaqo öz xidmətini təklif etməklə ona qoşulur.

Dezdemona Otelloya Kassio ilə görüşməsi barədə təzyiq göstərəndə, Otello öz dəsmalını ona göstərməyi xahiş edir. Qız dəsmalı tapa bilmir, ancaq Otello ona həmin əşyanın sehrli və qeyri-adi olan tarixçsəsini məlumat verir. O, arvadına deyir ki, nəhayət, dəsmalı gətir.

Kassio Blankadan xahiş edir ki, onun yeni dəsmalının bəzəyinin kopiyasını çıxartsın. Blanka qısqancdır, lakin Kassio onu əmin edir ki, "Mən onu öz otağımda tapmışdım".

Yaqo tərəfindən irəli sürülən gümanlar hesabına Dezdemona barədə narahat qalan Otello transa düşür. Kassio Dezdemona ilə söhbət edəndə, Yaqo Otelloya onlara gizli müşahidə etmək şansı təklif edir. Kassio Blankanı ələ salaraq, onu sakitləşdirir. Dezdemonanın Kassionu seçdiyini düşünən Otello daha da hirslənir: "Yaqo, mən Kassionu necə də öldürəcəyəm". Otello öz arvadını da öldürməyə and içir: "Mən onu tikə-tikə doğrayacağam". Yaqo isə ona başqa yol təklif edir: "Onun yataq otağında, hətta onun murdarladığı yataqda". Otello bu qərarı, ədalətli olduğuna görə bəyənir.

Venetsiyadan təzə xəbər gəlir ki, nəcib insan olan Lodoviko Otellonun ləngimədən qayıtmasını tələb edən sənədlər təqdim etmiş və Kassionu Otellonun yerinə təyin edilməsini təklif etmişdir. Lodoviko da Otellonun qeyri-adi davranışını hiss etmişdi. Dezdemona belə qərara gəlir ki, yəqin, atasının onun geri çağırmasında bir alət olmasından şübhələndiyinə görə, Otello belə əhval-ruhiyyədədir. Lakin Dezdemona deyir ki, o, səbirli olmaq barədə düşünür və sonra arvadını "hiyləgər fahişə" adlandırır. Emilya qəzəblənmişdir. Dezdemona məcbur olur ki, məsləhət üçün Yaqoya müraciət etsin.

Roderiqo artıq Yaqoya inanmır, çünki o, vaxtilə ona Dezdemonanı bəxşiş kimi verməyi vəd etmişdi. Lakin Yaqo Roderiqonu saxta qaydada tərifləyir, izah edir ki, onun xoşbəxtliyinin açarı yalnız Kassionu uzaqlaşdırmaqdır. Roderiqo soruşanda ki, "uzaqlaşdırmaq" nə məna verir? Yaqo cavab verdi: "Onun beyninə zərbə vurmaqla". Yaqo güman edir ki, o, və Roderiqo gecə Kassio Blankanın evindən çıxanda, onu öldürəcəklər.

Nahardan sonra Otello qorxmuş Dezdemonanı yatağına göndərir. Dezdemona Emiliyaya öz anasının xidmətçi qızı Barbara barədə danışır. O, dəliliyi sübut olunan bir kişi ilə sevişirdi. Qız "Söyüd ağacı" adlanan mahnını oxuyaraq öldü. Dezdemona Emiliyadan soruşdu ki, əgər o, zinakarlıq etsə, necə olacaq? Emiliya düşünür ki, o, bunu edə bilər və inanır ki, digər qadınlar da bunu edə bilərlər.

Yaqo düşünür ki, əgər o, Roderiqonun və Kassionun hər ikisindən yaxasını qurtarsa, özü istifadəyə hökmən yararlı olacaqdır. Roderiqo Kassioya hücum edir, lakin özü yaralanır.

Otello Kassionu öldürmək barədəki əvvəlki vədini yadına salıb, Yaqodan şübhələnsə də, fikrini dəyişir. Qışqırığı eşidib, Lodoviko da gəlib çıxır. Kassio məlumat verir ki, ona ediləcək hücumlar yaxındadır. Roderiqo kömək üçün qışqırır və Yaqo onun yanına gəlib, nəhayət, onu öldürmək üçün imkan əldə edir. Kassionun isə ancaq ayağı yaralanmışdır.

Otello Dezdemonanı yatağında müşahidə edib, onu öldürmək barədə düşünür. Dezdemona bu vaxt oyanır və həyəcanlanmağa başlayır. Otello ondan xahş etdi ki, öz günahını etiraf etsin, lakin Dezdemona özünün günahsız olduğunu deyəndə, onu sakitləşdirir. Emiliya öz ledisinin son sözlərini eşitdi: "Mənə əmr et, mənim ağam. Eh, əlvida!"

Otello öldürdüyünü etiraf etdi və özü Emiliyaya izah etdi: "Kassio onu fırlatmışdı. / Həm də öz ərindən soruş". Lakin Emiliya bu vaxt anladı ki, nəyə görə Yaqo onu dəsmalı oğurlamağa təhrik etmişdi. Lodoviko və başqaları gəldilər, onlardan biri Dezdemonanın artıq ölmüş atasına minnətdar idi. Çünki ata qızının ölümünə dözməyə ehtiyac duymamışdı. Emiliya açıb danışdı ki, Yaqo ona göstəriş vermşdi ki, dəsmalı götürsün. Qızı Yaqo öldürmüşdür və o, nəhayət, dustaq edildi.

Otello dəli olmuşdu, özünü öldürməyi düşünürdü. O, Yaqonu öldürəcəkdir, lakin Yaqonun məğlubedilməz şeytan olduğuna inanırdı. Otello silahını verdi, sonra Kassiodan Yaqonun aldadıcı sxemini eşitdi. Otello ümid edirdi ki, Yaqo hələ əzab çəkmək üçün yaşayacaqdır. Otello sonra özünü gizlədilmiş xəncərinin tiyəsi ilə vurdu. Otello Dezdemonanın üstünə yıxıldı və öldü.

Lodoviko Yaqoya dedi ki: "Bu faciə ilə yüklənmiş yatağa bir bax / Bu, sənin işindir". Montano Yaqonun taleyini həll etməli idi. Və Lodoviko hadisəni Venetsiyaya xəbər verəcəyini elan etdi.

"Otello" pyesi müstəsna sözlərlə və tamaşanı elektrikləşdirən hadisələrlə doludur, hətta baş verəcək dəyişikliklərə görə də xəbərdarlıq edir. Oxucular bu pyesdəki nəzəri dilin böyük rəngarəngliyini tapacaqdır. Xüsusən Dezdemonanın məhəbbətinə hesablanmış hərəkəti və Otellonun ona vurulması çox təsirli verilmişdir. Otellonun qısqanclığının, adamı qorxudan qaydada artması, arvadının öz bədənini Kassioya təslim etməsinə və Yaqonun ruhun oyanışına dərindən məhkum edən monoloqlarına inanması, bu adamın əsl şər dühası olmasını auditoriyaya nümayiş etdirir. Yaqo dialoqlarda isə dili ilə manipulyasiya edir, belə aldatmalarda sadə söz onun dünyabaxışında qəflətən dəyişikliyə məruz qalır.

Pyes operaya uyğunlaşmaqda da xüsusi yararlılığını göstərmişdi. 1816-cı ildə italyan bəstəkarı Coakkino Rossini Neapol opera teatrı üçün "Otello" operasını yazır. 1887-ci ildə isə dahi Cüzeppe Verdi bu mövzudakı librettoya möhtəşəm musiqi yazır, onun nəhəng titul rolu italyan opera repertuarında daha çox tələb olunması və ehtiraslı bir tenor səslə ifa edilməsi ilə seçilir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2023.- 27 may.- S.22.