Qələm və zəhmət birliyi
ELMİRA AXUNDOVANIN YUBİLEYİNDƏ BİR NEÇƏ SÖZ
1
Bu da təbiətin maraqlı bir işidir ki, illər
(onilliklər!) keçdikcə xatirələr uzaqlaşmaq əvəzinə
daha da yaxınlaşır və mən Elmira haqqında bu
kiçik təbrik yazısını yazmaq istəyəndə,
onunla ilk görüşümü xatırladım.
1970-ci illərin ortaları idi, mən artıq
Yazıçılar İttifaqının katibi işləyirdim
və bir gün İttifaqda rəhmətlik İshaq
İbrahimovla söhbət etdiyimiz zaman Ramiz Axundovla gənc bir
qız ərklə qapını açıb içəri
buyurdu. Ramiz
cavan olsa da, AzTV-nin aparıcı rejissorlarından biri idi və
mənim ilk iki sənədli ssenarilərimin əsasında
telefilm çəkmişdi, aramızda da isti bir münasibət
yaranmışdı, ancaq məlum oldu ki, onun İshaq müəllimlə
daha yaxın bir dostluğu var. Burası da məlum oldu ki, bu gənc,
gülərüz və çox da pozitiv qız Ramizin həyat
yoldaşıdır və onlar İshaqa baş çəkməyə
gəliblər.
Dediyim kimi, aradan onilliklər keçib, ancaq o gənc
qızın gülərüzlüyü, yaradıcı və
müsbət enerjisi, ədəbiyyata və ədəbiyyatı
yaradanlara doğmalığı, eləcə də qələm
zəhmətkeşliyi həmişə onunla birlikdə olub. Mən bu cəhətləri
ona görə xüsusi qeyd edirəm ki, Elmira Axundova 1970-lərin
sonu, 80-lərin əvvəllərindən etibarən xeyli
müddət Yazıçılar İttifaqında əvvəlcə
referent, sonra da məsləhətçi kimi
çalışmağa başladı və mən onu insan
kimi də, işçi kimi də yaxından tanıdım, elə
buna görə də "işləməyə
başladı" yox, məhz "çalışmağa
başladı" yazıram.
O zaman
Yazıçılar İttifaqının Birinci katibi çox
mədəni, səliqə-səhmanlı, xeyirxah bir insan olan
rəhmətlik İmran Qasımov idi və Elmira onun
dövründə cəmi bir il-il yarım işlədi
(yazıçıların sağlamlıq qayğısına
qalan və həmişə də əlindən gələni əsirgəməyən
İmran müəllim özü 1981-ci ildə 63
yaşında vəfat etdi), ancaq bu qısa müddətə
baxmayaraq, mən dəfələrlə bunun şahidi
olmuşdum ki, o, Elmira haqqında necə ürəkdolusu
danışır. İndi bu sətirləri
yaza-yaza fikrimdən keçir ki, İmran müəllimin beləcə
hərarətlə danışmasının bir səbəbi
də yəqin o idi ki, Elmirada da özünün mədəniyyətini,
səliqəsini, xeyirxahlığını gördü.
Sonra Mirzə İbrahimov Yazıçılar
İttifaqının sədri oldu və Elmira dünyanın hər
üzünü görmüş, təcrübəli və səriştəli
Mirzə müəllimin də hüsn-rəğbətini
qazanmışdı.
Mən
bütün bunları ona görə xatırlayır (və
xatırladır), o rəhmətlikləri bir daha yada
salıram ki, Elmira Axundovanın davranışında da, qələmində
də bu gün çox adamda çatışmayan (hətta
olmayan!) bir qədirşünaslıq var, sədaqət,
istiqanlı yaddaş var və bu mənada söhbət
sırf insani münasibətdən başqa, həm də
indiki halda bilavasitə ədəbiyyatdan gedir.
Yadıma
gəlir, eləcə də o vaxtlar Elmira hansı bir həvəs
və inadkarlıqla gənc yazıçıların - Rafiq
Tağının, Saday Budaqlının, Baba Vəziroğlunun,
yadımda qalanları sayıram - bir sözlə, o
dövrün istedadlı cavanlarının hekayələrini
rus dilinə tərcümə etdi və mən də o kitaba
ön söz yazdım, 1984-cü ildə nəşr olundu. Həmin kitabdakı müəlliflərin
çoxunun yazısı ilk dəfəydi ki, rus dilində
çap olunurdu.
Yeri gəlmişkən deyim ki, Elmira mən də daxil
olmaqla bir sıra yazıçılarımızın əsərlərini
rus dilinə tərcümə edib və bu tərcümələr
sovet vaxtı Moskvada, ümumittifaq mətbuatında çap
olunub. Bu gün adi bir fakt kimi görünə bilər,
ancaq o zaman bu - bir nəfərin, iki nəfərin
yazısı kimi əhəmiyyətli bir hadisə olmaqla bərabər,
milli ədəbiyyatımızın təbliği idi və
bizim yazılarımız əsas etibarilə rus dilindən tərcümə
edilərək xarici ölkələrdə də nəşr
olunurdu.
Bunu da
deyim ki, Elmira yalnız bədii ədəbiyyatı tərcümə
etmirdi, onun elmi hazırlığı elə idi ki,
mühüm ədəbi-nəzəri problemlər qaldıran
məqalələri də səriştə ilə tərcümə
edirdi və yadıma düşür ki,
1980-ci illərin əvvəllərində uşaq ədəbiyyatı
problemlərini qaldıran, bu problemləri həll etmək istəyən
"Detskaya literatura" ("Uşaq ədəbiyyatı")
adlı nüfuzlu jurnal nəşr olunurdu. O zaman mən
jurnalın xahişi ilə uşaq ədəbiyyatı və
problemləri barədə geniş bir məqalə yazdım. Məqaləni rus dilinə Elmira tərcümə
etdi və jurnalın redaksiyası o tərcümənin bircə
sözünə də toxunmadan dərc etdi.
Elə həmin vaxtlarda da Elmira "Cəlil Məmmədquluzadə
realizmi və XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində
rus ədəbiyyatının təcrübəsi"
mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə
etdi və həmin dissertasiya əsasında
hazırladığı maraqlı monoqrafiyası da nəşr
olundu.
2
Elmira qələm adamıdır -
yazıçıdır, tərcüməçidir,
publisistdir, jurnalistdir və o, bütün bu sahələrdə
nə qazanıbsa - qələminin sayəsində qazanıb. O, cəmiyyətin
mühüm və aktual problemlərini diqqət mərkəzinə
çəkən, ayrı-ayrı maraqlı şəxsiyyətlərdən
bəhs edən xeyli publisistik kitabları, ancaq onun əsas ədəbi
qəhrəmanlarının birincisi Heydər Əliyevdir və
burasını xüsusi vurğulamanq istəyirəm ki, Ulu
öndər Moskvadan qayıtdıqdan sonra, vəzifələrə
təyin etdiyi, fəaliyyətləri,
yaradıcılıqları üçün münbit zəmin
yaratdığı adamların arasında ona qarşı
hörmətsizlik edən, dönük çıxanlar da az
olmadı. Həmin ədalətsiz və çətin zamanda
da Elmira Axundova Heydər Əliyevin təəssübünü
çəkən insanlar arasında oldu, dəfələrlə
Naxçıvana gedib onunla görüşdü, ondan
müsahibələr aldı və bu müsahibələri
Respublikadan kənardakı nüfuzlu mətbuat orqanlarında
çap etdirdi, "Azadlıq" radiosunun rusdilli
redaksiyasında onun haqqında verilişlər təşkil
etdi. Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanda
hakimiyyətə gəldikdən sonra da Elmira bir jurnalist kimi
onu xarici səfərlərdə müşayiət etdi.
Mən dəfələrlə bunun da şahidi olmuşam
ki, Heydər Əliyev Elmiranın yazdıqlarını, səfərlərdən
reportajlarını necə yüksək qiymətləndirirdi
və yadıma 1994-cü ildə Səudiyyə Ərəbistanına
səfərimiz düşür. O unudulmaz səfər zamanı biz Məkkə
və Mədinəni ziyarət etdik və bütün səfər
boyu qələm həmişə Elmiranın əlində
olurdu. Gözündən və diqqətindən
heç nə yayınmayan Heydər Əliyev də bunu
görür və qiymətləndirirdi.
Elmira Axundovanın "Heydər Əliyev. Şəxsiyyət və
Zaman" çoxcildli sənədli romanı əslində,
XX əsrin son qırx ilinin və XXI əsrin son on üç
ilinin - müstəqil Azərbaycanın - zəngin tarixi salnaməsidir,
çünki SSRİ dönəmində də, müstəqillik
zamanı da Heydər Əliyevin həyatı və fəaliyyəti
Azərbaycanın yeni tarixinin ifadəsi və təsdiqidir.
Elmira dövlət və şəxsi arxiv sənədlərinə
əsaslanaraq, qiymətli və zəngin müsahibələr
apararaq, bir çox xatirələri toplayaraq bu böyük sənədli
romanda Ulu öndərin canlı surətini
yaratmışdır. Bu romanın qəhrəmanı həm
böyük bir siyasətçi, böyük dövlət
xadimi, həm də zəngin daxili aləmə malik bir
insandır və müəllifin əsas uğuru da ondadır
ki, bu əsərdə publisistik quruluq yoxdur, burada təhkiyə
- sənədlərə istinad edən bədii təhkiyədir.
Səmimiyyət və yazdığı mövzunu tam mənimsədiyi
üçün, bir çox epizodların şəxsən
şahidi olduğu üçün...
Qələmi elə bu cür mühüm xüsusiyyətə
malik olduğu üçün də Elmira "Zərifə və
Heydər Əliyevlər. Əbədiyaşar məhəbbət"
kitabında sırf insani hiss-həyəcanlar, insani
yaşantılar baxımından həm Heydər Əliyevin, həm
də Zərifə xanımın mənəvi portretlərini
yaratmağa nail olub və buradakı səmimiyyət
kitabın mövzudan irəli gələn bədii-emosional təsirini
daha da artırır.
3
1990-cı
illərdə Elmira Axundova "Literaturnaya qazeta"nın ("Ədəbiyyat qəzeti"nin) Azərbaycan
üzrə müxbiri idi və bu qəzet hələ sovet
vaxtı partiya orqanı "Pravda"dan sonra ən nüfuzlu
mətbuat orqanı idi. Yüksək tirajlarla
çap olunan "Literaturnaya qazeta" o zaman yeganə mətbuat
orqanı idi ki, ideoloji çərçivələrdən kənara
çıxmağı bacarırdı. Mən
1950-ci illərin sonlarından etibarən bu qəzetin bizdəki
müxbirlərini tanıyırdım və deyim ki, Elmira o
müxbirlərin ən yaxşılarından, fəallarından,
milli təəssübkeşlərindən biri idi.
1970-ci illərdən
etibarən mən də o qəzetin müəlliflərindən
biri idim və düzdür, bu yazıda öz şahidliyimdən
bir neçə dəfə istifadə etmişəm, ancaq yenə
də istifadə edirəm: redaksiya əməkdaşları
hər dəfə Elmiradan həvəslə, açıq,
ürəklə danışırdı, onun fəallığını,
qələminin aktuallığını qeyd edirdi. Təfərrüata
varıb söhbəti uzatmaq istəmirəm, yalnız onu deyim
ki, Elmiranın dərc edilən yazıları, təqdim etdiyi
müsahibələr, onun cəhdləri nəticəsində
çap olunan Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri
- hekayələr, şeirlər yalnız ədəbiyyatımızın
yox, həm də müstəqilliyimizin təbliği və təsdiqi
idi.
Yenə
Elmira ilə ilk görüşümüzü
xatırlayıram və o zaman Elmira rus təhsilli "şəhər
qızı" idi, ancaq o "şəhər
qızı"nın aradan keçən onilliklər boyunca
Azərbaycanda getmədiyi bir rayon qalmadı və bu, daxili
turist səfərləri deyildi, ölkəni tanımaq,
xalqın güzəranını öyrənmək
baxımından onun həm yazıçı, həm də
jurnalist kimi püxtələşməsində mühüm
rol oynayan səfərlər idi.
Mən,
Elmira Axundovanın Xuraman Quliyeva ilə birlikdə tərtib
edib hazırladıqları və bu gün də
aktuallığını itirməyən (bəlkə də, əksinə,
bu gün daha da aktualdır!) bir nəşri də
xatırlatmaq istəyirəm: "Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı
antologiyası".
Burada Orta əsrin klassiklərindən tutmuş,
müasir cənublu şair və nasirlərin əsərlərinəcən
nümunələr yer almışdı və bu nəşrin
əhəmiyyətli cəhətlərindən biri də bu
idi ki, ikicildlik rus dilində nəşr olundu. Müəlliflərin
də bir çoxunun əsərləri rus dilində ilk dəfə
çap olunurdu və bu nəşrlə tarixən Cənubi
Azərbaycanda yaranan ədəbiyyatın çoxmillətli
oxucu auditoriyası genişlənirdi. İkicildlikdəki
poeziya nümunələrinin bir çoxunu Elmira rus dilinə sətri
tərcümə edir, sonra da bədii tərcümə
üçün axtarıb, tapıb, danışıb,
tanınmış rus şairlərinə verirdi. Təəssüf ki, bu ikicildlik cəmi 300 tirajla
çap olundu və elə bilirəm ki, nəşriyyatlarımız
bununla maraqlansa, onu yenidən nəşr etsə, çox yerinə
düşər.
Mən bu təbrik yazısının əvvəlində
gənc Elmiranı Ramizlə birlikdə xatırladım və
onlarla birlikdə də bitirmək istəyirəm,
çünki şübhə etmirəm ki, o gənc
qızın bu yubiley günlərində Ramizin də ruhu daha
artıq şad olur.
25 may 2023
Bakı
ELÇİN
525-ci qəzet.- 2023.- 27 may.- S.9.