Payız: itlər, adamlar, küçələr...

Esse

Yenicə başlayıb yağışlar. Axşamlar sahildə gəzərkən əllərini cibində saxlayırsan ki, soyuq kəsməsin. Səhərlər günəş özünü nə qədər aydın göstərsə də, uzunqol köynəyin üstünə gödəkcə keçirirsən. Asfaltın ortası ilə yeriyən itlər indi özlərinə beş-altı aylıq "kirayə evlər tutub". Həyət evlərinin kandarında canlarındakı vəfanı bir tikə çörəyə, sümüyə, bir də yağış yağanda daldalanmaq üçün seçdikləri yerə dəyişirlər. Bəzən bu dəyiş-düyüş uğurlu olmur. Bacarmayanlar bələdiyyənin sabit yerləşdirdiyi böyük zibil qutularının altında yaşayırlar. İki ay bu fəsildən, üç ay da o birindən - soyuq-sazağın ömrü beş aydı. Mart gəlsin, onlar üçün bu balaca şəhərdə bəs qədər yer var: gəzməyə də, yatmağa da. İtlərin gözündə qəribə bir həsrət olur. Yanında sahibi olsa da, balalarını başına yığsa da, həmişə gözləri nəsə axtarır. Belə havalarda həmin hüzün bir az da dərinləşir. Elə bil hiss edirlər ki, yollarda adamların sayı azalacaq, zibili gündə bir dəfə atacaqlar, ətlər donacaq, su tapmaq müşkülə dönəcək. Yaşadığım məhəllə yayda dincəlmək üçün şəhərdən baş götürüb qaçan adamların bağ evləri ilə, villaları ilə dolu bir yerdir. Payız gələndə, havalar bir az soyuyanda, dəniz sahilin sözünə baxmayanda qayıdırlar meqapolisə. Sentyabrda da buralar tələbələrlə dolub-daşır. İlin istənilən fəslində adam qaynayır burda. İtlər yayda dənizə girən qocaların, qışda universitetə tələsən gənclərin yanıyla məhəllədə yol ölçürlər. Bilirlər ki, heç birimiz onlar kimi vəfalı ola bilməyəcəyik: həm onlara, həm bu məhəlləyə. İntizar gözlərində gah kiçik dükanların, gah da restoranların qabağında bir-birini qovurlar. Qulaqları, quyruqları sallana-sallana payızın rutin boz-bulanıq havasına rəng qatırlar. Pəncələrini asfaltdan torpağa çəkirlər: hiss edirsən ki, üşüyürlər. İtlərin bu havalarda qəribə sinematoqrafik görünüşləri olur. Sanki sənət filmlərinin içindən çıxıb gəliblər. Yerişləri, səsləri, ağızlarını yeməyə uzatmaqları, mürgü vurmaqları, baxışları o qədər estetik olur ki, cibindən telefonu çıxarıb saatlarla onları çəkmək istəyirsən. Baxışlarındakı kədəri görə bilənlər isə əsl ustadırlar. İtlərin intizarı payızda başlayır...

Elə adamların da. Təklik ac canavar kimi hücum edir adama bu aylarda. İrigövdəli bir yalnızlıqla güləşirsən oktyabrda. Noyabr dəhşətli qaranlıqların simfoniyası kimi uzandıqca uzanır. Dekabra yaddaşı yaralı girirsən. Açıb tökürsən xatirə dediyin keçmişi küçələrə boydan-boya. Hara baxsan, kimisə görürsən. Harda dayansan, kimisə gözləyirsən. Hansı nömrədən zəng gəlsə, ürəyinə isti bir görüşün ümidi yayılır. Dost məclislərindəki gülüşün, qəhqəhənin yerini boşluğa zillənmiş baxışlar alır. Əbədiyyətin ağırlığı çökür üstünə, çıxa bilirsən, çıx altından. Zarafatlar solur, mahnılar ritmini azaldır, filmlərin dəqiqələri artır, şeirlərin fəsli başlayır. Yeni heç nə öyrənmək istəmirsən. Bilirsən ki, tozlu vərəqlərin arasında onlar da çoxdan köhnəlib. Taksi səni evə gətirənə qədər min dənə olub-keçən hadisənin içindən keçirir. Payız bütün fəsillərin melanxolik təkrarıdır. Vaxt dayanır, gecə uzanır, oyanırsan, gündüz qısa, günorta yenə axşama tələsir. İçində nəsə qırılır hava qaralanda. Təzə adamlar tanımaq yorur, təzə söhbətlərə səbrin çatmır. Oturub taleyin növbəti nəhs təsadüfünü gözləyirsən. Əlin-ayağın hər şeydən soyuyur. Unudulmaq keçir içindən, bacarmırsan. Fikirləşirsən, kaş yaddaşın ovuclarının içində olaydı, yaya qədər quma basdırardın. Yayda yenə yadına düşərdin dostların. Kipriklərindən məyusluq sallanır. Barmaqlarının ucuna qədər hiss edirsən meyxoş kimsəsizliyi. Adamların hamısı təkdir payızda. Heç kimin yanında heç kim qalmır. Hər kəs çəkilir öz içinə. Öz içindən baxır hər yerə, hamıya. Qalın paltarların içində gizlədirlər özlərini. Özlərindən içəri bir özləri girir. Necə demiş o böyük Zat: Fihi ma fih...

Payız o tənha adamların gözlərindən başlayır. Siqaret dumanının içində ora-bura qaçan xəyallar yorulub havadan asılı qalır. Hamısı sərgidəymiş kimi sallanır qarşında. Ümidlərin rəngi saralır. Üstünə qar yağacaq qışda. Yaza cansız, qupquru çıxacaq o ümidlər də. Payız adamların saçlarından ayaqlarına axır... Axıb tökülürlər küçələrə. Küçələrin mənzərəsi dəyişir. Mərmərədən baxanda buralar yuxusunu almamış yorğun dəmirçinin qalın üz cizgiləri kimi hərəkətsizdir. Burdan Mərmərəyə baxanda isə uzaqlarda haradasa göy üzü ilə birləşən sonsuz bir bozluq görürsən. Payızda Bakının küçələri üçün darıxıram. "İslam Səfərli"də avara-avara gəzmək istəyirəm. Akademiya parkından İçərişəhərə piyada düşmək keçir içimdən. Sahil bağından bulvara addımlayıb, yeraltı keçidlərdə qarmon çalan bəxtikəm cavana qulaq asmağı arzulayıram. Bakı mənim üçün həmişə payızın şəhəri olacaq. Harda oluramsa olum, məncə, Bakını doqquz ay unudub, payızda yenə xatırlayacam. Hər küçəsində bir xatirəni özbaşına, yetim qoyub çıxdım "küləklər şəhəri"ndən. Söz yerinə çəkər, bir il oldu özümü həmin sentimental xatırladığım küçələrdən çıxarmağım. Ağrılı, axarlı günlərin ümidinə sığınıb yeddi-səkkiz ili yola verdim Bakıda. İndi azca uzaqdan baxandan dünyanın ən gözəl şəhəri kimi görünür Bakı. Nəmli səhərləri, yapışqan günortalarına calanıb üzü kədər gecələrində bitirirdi günləri. Günləri saymırdım. Saymırdım ki, bu qədər mənalı günlər azalmasın. Azaldıqca məni də yordu. Yorulduqca qaçmağa başladım. Hər şeyin artığı yük imiş, ən çox da sevginin. Bir gün yaddaşımda ağır bir yükə çevriləcək qədər sevmişdim, sevirəm, sevəcəyəm Bakını. Küçələrinin adını itlərə, adamlarının adını şeirlərə qoymuşdum ki, qəribçilikdə unuda bilməyim, yadımdan çıxmasın. İndi payızın bu ağır rəngli günlərində masa arxasına keçib nəsə yazmaq istəyəndə, xatirələrdən birinci Bakı gündəliyi gəlib dayanır yanımda. Deməli, buralarda hələ az yaşamışam. Təbin lal su kimi axdığı fəsildi payız. Küçələrin səssiz, adamların kimsəsiz, itlərin nagüman gəzdiyi ayların içindən yenə sıyrılıb çıxacağıq qışın qəlb yoran bəyazlığına. Yarpaqlardan yığdığımız xatirələri indi də qar altından çəkib çıxaracağıq. İnsanın təbiəti budur: kədər, ümid, kədər, son bahar...

Rəvan CAVİD

525-ci qəzet.- 2023.- 21 oktyabr, №191.- S.16.