"Topxanadakı sükut"la deyilənlər

Zemfira MƏHƏRRƏMLİ

Yazıçı-publisist

Təranə Turan Rəhimli bədii düşüncəsinin özünəməxsusluğu, yaradıcılıq aləminin zənginliyi, yüksək erudisiyası, fəhmi ilə ədəbi prosesdə fərqlənən qələm sahiblərindəndir. Həm poeziya, nəsr, publisistika və tərcüməçilik sahəsində uğurları, həm də ədəbiyyatşünaslıq üzrə araşdırmaları, tənqidçi icmalları, fundamental monoqrafiyaları onu ədəbi-elmi mühitdə kifayət qədər geniş tanıdıb. Onun "Böyük nəslin layiqli yadigarı" (2002), "Ədəbiyyat və tənqidin yaradıcılıq problemləri" (2009), "Dərdin pıçıltısı" (2007), "Sevgimden tanıyacaklar" (Türkiyə, İzmir, 2013), "Sana yazmadığım şiir" (Türkiyə, Ankara, 2013) və digər kitabları işıq üzü görüb. Şeir və hekayələri 35 dilə tərcümə olunub və 47 ölkədə çap edilib. Elmi məqalələri isə Türkiyə, İran, İtaliya, Belçika, Latın Amerikası (Çili, Meksika), İspaniya, Albaniya, İngiltərə, Yunanıstan, Hindistan, Rusiya, Ukrayna, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və digər ölkələrdə nəşr olunub.

Müəllifin bədii yaradıcılığında Birinci Qarabağ müharibəsinin qəlblərə vurduğu yaralardan, yurd yerlərimizin itirilməsindən dolayı ruhumuzu saran göynərtidən, öz Vətənində qaçqına, məcburi köçkünə çevrilmiş toplumun əndişəli həyatından da bəhs olunur.

T.T.Rəhimlinin poeziyası haqqında alban şairi və tədqiqatçısı Mehmet Rremanın araşdırma yazısında oxuyuruq: "Təranə xanımın gözəl, poetik biçimli, məcazlarla, metaforalarla bədii təsiri daha da qüvvətləndirən misralarının sıralandığı bir şeirindən Azərbaycan xalqının tarixi haqqında çox mətləbləri öyrəndim. Bu şeirin ruhu mənə mənsub olduğum alban xalqının ağrı-acılı və eyni zamanda şərəfli tarixini xatırlatdı".

T.T.Rəhimlinin həm də maraqlı nəsr nümunələri var. O, "Şuşanın dağları", "Tüstü", "Topxanadakı sükut" hekayələrini Qarabağ savaşı mövzusunda qələmə alıb. Qarabağ ağrımızın dərinliklərinə vara bilib, uzun illər davam edən münaqişənin doğru-dürüst dərkinə zəmin hazırlayib, adı çəkilən hekayələrdə 90-cı illərin gerçək mənzərəsini yaradıb. Bütün məşəqqəti, acısı, hüznü, kədəriylə. Bu hekayələrin qəhrəmanları uzun illər işğal altında qalmış yurd yerlərimizin xiffəti ürəyindən daş kimi asılmış, elini-obasını, ailəsini sevən insanların bitkin ədəbi obrazlarıdır.

Müəllifin "Topxanadakı sükut" hekayəsi həzin, kövrək təhkiyə, maraqlı üslub, anlaşıqlı, rəvan dil ilə diqqəti çəkir. Hekayənin qəhrəmanı gənc ana Qarabağ savaşının qurbanlarındandır. Qanlı müharibə onun da taleyindən yan keçməyib. Ermənilər dinc sakinləri qəfil haqlayanda bu qadının həyat yoldaşı gülləyə tuş gəlib əsir düşmüşdü. O isə körpəsini bağrına basıb gizləndiyi yerdən qaçaraq ümidlə baxdığı Topxanaya üz tutmuş, neçə-neçə müsibətin, qan-qadanın şahidi olan meşəyə pənah gətirmişdi.

Bu gərgin anlarda meşədə qarşılaşdığı həmkəndlilərinə sığınarkən ona ünvanlanan nəsihətə əməl etməli olmuşdu: "Körpən ağlasa, hamımızı qıracaqlar". Ciyərparasını elə kiritməliydi ki, ermənilər səs-küydən duyuq düşməsin. Hər dəfə qımıldananda bələyini çağanın üstünə örtüb onu yuxuya vermək istəyirdi. Dərin yuxuda olduğunu görəndə sevinirdi.

Meşənin qurtaracağına çatanda elə bil onlara dünyanı bəxş etmişdilər. Çarəsiz insanların vurnuxduğu düzün ortasında helikopteri və onları ana dilimizdə səsləyən əsgəri görüncə xilas yolunun tapıldığını düşünürdülər. Gənc ana helikopterdə yerini rahatlayıb, körpəsinin üzünə baxanda onun avazımış bənizini görmüş və bir an içində çaşıb qalmışdı. Hekayədə oxuyuruq: "Heç bir əzası tərpənmirdi. Körpə keçinmişdi. Ana düşməndən qorumaq üçün sinəsinə sıxdığı, səsi çıxmasın deyə ağzını bərk-bərk qapadığı körpəsini bilmədən, öz əliylə qətl etmiş, o, havasızlıqdan boğulmuşdu. Helikopterdən tükürpədici qışqırıq səsi gəldi. Bu səsdən Topxana meşəsinin sükutu diksindi".

Müəllif doğma yurd yerini, ömür-gün yoldaşını və körpəsini itirmiş ananın yaşantılarını, başına gələnləri nəql etdiyi həyat həqiqətlərinin timsalında ön plana çəkib. Körpənin artıq nəfəs almadığını, keçindiyini bilən ananın iztirabları, sarsıntıları hekayədə olduqca sirayətedici, təsirli əks etdirilib.

Yazıçı baş qəhrəmanının həyatının sonrakı dönəmindən söz açarkən hadisələrə münasibətini fərqli prizmadan, baxış bucağından təqdim edib, üzüntülərin ibədii lövhələrlə çatdırmağa nail olub. "Aradan xeyli vaxt ötsə də, Qarabağ savaşı hələ bitməsə də, cəbhə bölgəsində atəşkəs tez-tez pozulsa da, şəhidlər versək də, Bakıda sakitlikdir. Şəhərin küçələrində bir qadın hər səhər harasa tələsir. Sağ əli biləkdən kəsilmiş (əli çörək zavodunda dəzgahın altında qalıbmış), qara saçları erkən ağarmış dərdli bir qadın sübh çağı pay-piyada yola çıxır, amma axtardığı ünvana çata bilmir ki bilmir".

Əsər bu fikirlərlə bitir: "Ağlını itirmiş, hamının halına acıdığı bu qadın bəlkə də ömrünün sonunadək müharibənin əlindən aldığı sevgisi, doğmaları, yeganə ümidi və son pənahı olan körpəsi, gəncliyi, gözəlliyi, bəxtəvərliyi üçün hər gün beləcə yola çıxacaqdı... Amma itirdiyi səadət geri dönməyəcəkdi. Çox uzaqlarda qalan Topxana meşəsinin dərin sükutu bəlkə əsrlərlə bu qadının ölən dünyasına yas saxlayacaqdı".

Bəllidir ki, Qarabağ savaşı ədəbiyyatımızda qələm adamlarının ürək ağrısı ilə yazdığı mövzulardandır. Bu əsərlərdə müəlliflərin həm də böyük Qələbəmizə olan ümidləri də öz əksini tapıb. Adı çəkilən hekayədə Təranə Turan Rəhimlinin Qarabağ dərdimizlə bağlı naləsi, çağırışıydı. Şükürlər olsun ki, intizarla gözlədiyimiz böyük Zəfər günümüzə qovuşduq! İndi ədəbi cameəmizi təmsil edən yazarlarımız oxucularını böyük Zəfərimizdən bəhs edən qələm nümunələri ilə sevindirirlər.

525-ci qəzet .- 2023.- 27 oktyabr, №195.- S.13.