Xoşbəxtliyin ötəsindəki xoşbəxt

YARADANLA YARIŞIN UĞURLU MƏĞLUBLARINA BİR NEÇƏ SÖZ

Uzun illər öncə Almaniyada siyasi analitika ilə bağlı təlimdəydik. Misirli kurs yoldaşım məndən qəribə bir xahiş elədi.

Dedi: "Ukraynalı Alyona Şevçukdan xoşum gəlir, vurulmuşam. Ancaq nə o ingiliscə bilir, nə mən rusca. Mənə bir yaxşılıq elə: sən jurnalistsən. Ona mənim adımdan rusca bir məktub yaz, öz adımdan məni çoxlu təriflə. Məktubu qıza verəcəm".

Sifətimin ifadəsindən narahat oldu və tez əlavə etdi: "Başqa cür başa düşmə, fikrim ciddidir, evlənib ölkəmə aparacam".

Məktubu yazsam, Köln şəhərinin ən yaxşı restoranında mənə neçə nəfərlə birlikdə istəsəm, qonaqlıq verəcəyini də vəd etdi. Bir sözlə: "Dilə məndən, nə dilərsən".

Yaşca böyük idi. Xətrinə dəymədən imtina eləmək üçün dedim: "Tutaq ki, ona rusca məktub verdin, sonrası nə olacaq, hansı dildə danışacaqsınız?"

Dedi: "Sən yaz, əsas odur, mənə "hə" desin, sonrasına bir şey fikirləşərəm".

Çox israr edincə, səbrim qalmadı: "İnciməyin, yaza bilmərəm. Tərifləyə bilmərəm", - dedim.

"Bir ona bax, bir özünə" demək istədim, ancaq cümlə dilimin ucundan qayıtdı.

Məndən incidi. Kursun sonuna yaxın barışdıq. Hələ də hərdən yazışırdıq. Onun karyera yüksəlişi sürətli olmuşdu. Ən son Argentinada səfirlikdə, yüksək vəzifələrdə işlədi. Özünə Cənubi Amerikada biznes qurub. Dövlət qulluğundan da ayrılıb.

Onsuz da varlı ailənin tək oğluydu. İndi multimilyonçudur. ABŞ-da yaşayır.

Mən isə... yazı-pozumla qaldım.

O misirli haqqında yalandan tərif yazmaq istəmədim. Ancaq Allah hərənin taleyini bildiyi kimi yazdı. Təbii ki, mən özümünkündən razıyam (bilirəm, inanmaq çətindir, amma gerçəkdən belədir).

Çünki biz də bir anlamda milyonçuyuq. Öz qələmimizlə milyonlarla insanın fikrinə təsir edə bilirik. Ya da təsir edə bilərik. Allahın özü ilə yarışa bilirik. Ya da yarışa bilərik.

Allahın özünə... uduzmaq şansımız həmişə var.

Mən indi özü özünə uduzub varlanmış o misirli milyonçu qarşısında yalnız öz Allahıma təntənəli məğlubiyyətimlə öyünə bilirəm.

Yəqin ki, bu fikirlərim oxucuya anlaşılmaz göründü. Bir az açmaq lazım.

Vladimir Nabokovun özünə yanaşma birmənalı deyil; ədəbiyyat haqqında məruzələrindən narazılar bəs edincədir (Bu da Nabokovun qalibiyyətə bərabər məğlubiyyətidir).

Bax, o Nabokov məşhur fransız yazıçısı Qustav Flober haqqında deyirdi ki, Flober yazıçıda Allahın sifətini görür; Floberə görə, yazıçı da Allah kimidir, hər yerdədir, amma özü görünmür.

Ancaq Flober özü "Xanım Bovari" romanında öz prinsipini pozmalı oldu. Əsərdə Floberin özünü gördük; faciəli romantikası ilə birlikdə.

Əlbəttə, əvvəl-axır belə olmalıydı; Floberin "Allahlığı" "Xanım Bovari"ni yazana qədərmiş! Çünki Flober olsa-olsa "xanım Bovari" obrazını yarada bilər, xanım Bovarinin özünü isə yaratmağa təkcə Allahın qüdrəti var.

Yazıçı-publisist Fəxri Uğurlu "Xoşbəxtliyin ölümcül dozası" adlı essesində Floberi "bədii mətni... müəllif hegemonluğundan qoruyan mükəmməl stilist" adlandırıb. Ancaq dediyim kimi, Qustav Flober kimi mükəmməl stilist də o mütləq Yaradanla yarışı uduzub xoşbəxt olan söz ustası kimi tarixə düşdü.

Allaha uduzmaqdan gözəl nə var?!

Bəli, demişdim: qürur təkcə sevdiyinin önündə əyiləndə sınmır. O da ola Yerdən Göyə qədər sonsuz kainatda sənin tək sevdiyin qarşısında əyilmək.

Hər insanın ömrü öz Allahı ilə yarışdır. Kimisi 1 il, kimisi 10 il, kimisi 100 il yarışır. Allaha uduza-uduza yaşayır, axırda əlini qaldırıb təslim olur, ölümünə uduzur. Bu yarışın mükafatı olaraq öz ruhunu Allaha bağışlayır

Bəli, hər cür yaradıcılıq yaradıcının Yaradana təntənəli məğlubiyyətidir.

...İlham Əziz öz hekayəsində qadın, qız gözəlliyini təsvir edib; zahiri estetikasını, bədən cizgilərinin simmetriyasını göz önündə canlandırmağa çalışıb. Bunu çox ustalıqla bacarıb da. Ancaq...

Bir insana can verən, ruh verən - zahiri ilə, batini ilə bir bütün olaraq xəlq edən kimdir?! Yazıçımıdır, Allahmıdır?! Cavabı elə sualın özündədir.

Yazıçı, rəssam nə qədər də böyük yaradıcı olsalar belə, Allahdan böyük Yaradan yoxdur. Mənə görə, yaradıcı ilə Yaradan eyni məna yükü daşımır. Allah öz yaradıcı fitrəti ilə təkdir.

Hə! Təkdir, amma tənha deyil. Çünki yaradıcı gücündən pay verdiyi bəndələri var. Elə həmin o Flober var. Prust var. Herman Hesse var, Prosper Merime var. Günter Qrass var. Hüqo var, Dostoyevski var. Kavabata var, Borxes var. Füzuli var, Füzuli!

Bir də onların dalınca adını çəkdiyim Fəxri Uğurlu gəlir, uğurla gəlir; Füzulinin ədəbi məmləkətində "Leylinin məcnunluğu" hekayəsini yazacaq qədər cəsur talant.

İnsanın bir ciddi qüsuru var; bəzən (ya da elə həmişə) gözünün qarşısındakını görə bilmir. Belə olmasaydı, bütün peyğəmbərlər elə öz Vətənində peyğəmbər olardılar, elə deyilmi?! Ya da bəlkə doğrusu budur; görünür, hətta peyğəmbərin peyğəmbərliyinə də əvvəlcə "başqa Vətənlər" təsdiq verməliymiş!

İnsanın gözü iki dəfə kor olur; ya dəlicəsinə sevəndə, ya da dəli kimi nifrət edəndə. Üçüncüsü də varmı?! Varsa, yəqin biganə olanda. Biganəlik - nifrətdən də qorxulu korluqdur: "Sənə baxıram, ancaq görmək istəmirəm".

Məmləkətimizdə yazıçıya baxan gözlər nəyi görmür bəs?! Ya da niyə görmür?! O cəsurca talantda - yazıçıda o multimilyonçunu niyə görə bilmir?! Axı öz yazıçımız "özgəninki"ndən balaca talant deyil. Aqşin Yenisey, məsələn. Azərbaycanın cənubunda deyil, Amerikanın cənubunda yazıçı doğulmuş olsaydı, böyüyüb Folknerdən də böyük olardı bəlkə. O dilin hüdudsuz coğrafiyasında.

Bəli, bir gündə iki addan, iki ədəbi imzadan danışıram. Tarix və talenin fərqli adlara, ancaq eyni günə talib etdiyi Fəxri Uğurlu və Aqşin Yenisey o misirli milyonçudan daha çox milyonçudur.

Bu qələmlərdə milyonlarla insana çatacaq, yetəcək boyda yaradıcı qüdrət var. Allahın özü ilə yarışacaq qədər cürət var. Və hər dəfə daha uğurlu məğlubiyyətlə barışacaq qədər daxili qüvvət də var...

Bu ömürlük yarış yaradıcı insanın özünəxas bəxtəvərliyi olsa gərək! Bundan o yana daha nə istəsin ki?! Allahı ilə "vuruşmaqdan" və bu dünya ilə barışmaqdan başqa daha nə xoşbəxtlik istəsin?!

Yox, insan daha çoxunu istəyirsə, deməli, xoşbəxtlikdən ötəsi də var. Bəlkə elə Viktor Hüqo da bunu deyirmiş: "Xoşbəxt olmaq yetərli deyil, özün özünlə sülh şəraitində yaşamalısan".

Bu sözlərə varmı bir əlavəniz?!

Mənim əlavəm yoxdur.

Müəllifdən: Fəxri Uğurlu ilə real, Aqşin Yeniseylə virtual dostuq. Ancaq hər ikisinin fəal oxucusuyam. Fəxrinin 55, Aqşinin 45 yaşı olur; ad günləri "şərikli düşüb". Mən də hər iki qüdrətli Söz ustasını, ya da Sözün iki talantlı "fəhlə"sini yubileyləri münasibətilə təbrik edirəm. Hüqonun dediyi o xoşbəxtliyin ötəsini arzulayıram! Var olun! Milyonların sözünü milyonlara, on milyonlara, yüz milyonlara ötürün və beləcə "milyonçu" qalın...

"Məğlubiyyət"iniz xeyirli-uğurlu olsun!..

Bahəddin HƏZİ

525-ci qəzet.- 2023.- 6 sentyabr.- S.8.