Sənətkar dostum üçün doğum günü yazısı

VƏ YAXUD XALQ ARTİSTİ İLHAM NAMİQ KAMALIN BİTİB-TÜKƏNMƏYƏN SƏNƏT QAYĞILARI

Artıq neçə ildir ki, hər ilin əvvəli, daha dəqiq desək, yanvar ayının 9-da yaxın dostum - görkəmli sənətkar, Xalq artisti İlham Namiq Kamalın doğum günü münasibəti ilə məqalə yazıram. Bu, bir növ ənənə halını alıb. Bu dəfə də ənənəyə sadiq qaldım. İlham Namiq Kamal 73 yaşını adlayıb, 74 yaşına - müdrikliyin daha yüksək mərhələsinə qədəm qoyur. Məqalə ilə bağlı İlhama zəng edib, fikrimi ona bildirdim. Əvvəl etiraz etsə də, sonra razılaşıb, məni teatra dəvət etdi. Doğusu, mən də düşündüm ki, sənətkarla çay içərək söhbət etsək, daha yaxşı olar, ona görə də teatrda görüşməyə mənuluqla razılaşdım.

Vədələşdiyimiz kimi görüşdük və mən, dostumun gətirtdiyi çaya, təklif etdiyi növbənöv konfetlərə qonaq olaraq, söhbətimizə körpü saldım:

- İlham, sənin necə insan, necə bir sənətkar olduğunu ölkədə bilməyən yoxdur. Sən gözütox, qismətinlə razılaşan, birinci növbədə özünə, daha sonra ətrafına qarşı tələbkar olan, düşündüklərini deyən və yeri gələndə yazan insansan. Mən bilirəm ki, sən teatr və kino haqqında dərin bilik və bacarığını gənclərə öyrətməyə həmişə hazırsan. Onu da bilirəm ki, sən də çoxları kimi, son dövrlərdə teatr, kino və ümumən mədəniyyət sahəsində baş verənlərdən narahatsan...

İlham, adəti üzrə konfet yemədən bir-iki qurtum çay içəndən sonra, mənim başladığım mövzunu davam etdirdi:

- Çingiz, sən, yaxşı bilirsən ki, mən təbiət etibarı ilə narahat adamam. Təbii ki, mədəniyyət sahəsində baş verənlərdən narahat olmaya bilmərəm. Bilirsən ki, mən bir neçə ay bundan əvvəl teatr sahəsinin inkişafı ilə bağlı fikirlərimi yazıb, mətbuatda çap etdirmişdim. Məqalə "Teatrı niyə sevmirik?" adlanırdı. Yazımda sənətdə struktur dəyişikliklərin və islahatların aparılmasının, gənclərə dəstək verməyin vacibliyini qeyd etməklə yanaşı, yaşlı sənətkarları da unutmamağı tövsiyə edirdim. Biz dünya təcrübəsindən istifadə etməliyik. Səhnəyə çıxıb, rolunu canlandırmağı bacaran, sağlamlığı buna imkan verən, hər bir yaşlı sənətkar teatra və kinoya lazımdır. Mən qəti bilirəm ki, gənclər yaşlı sənət nümayəndələri ilə birlikdə səhnəyə çıxanda, onlardan əyani "dərs" ala bilərlər. Səhnədə ekranda illərin təcrübəsini qazanmış sənətkarları sənətdən uzaqlaşdırmaq olmaz...

Mən onun sözlərini təsdiq etdim:

- Əlbəttə, yaşlı sənət nümayəndələrini əsassız yerə teatrdan və kinodan uzaqlaşdırmaq düz deyil...

- Elə buna görə də, mən o yazıdan sonra sabiq mədəniyyət naziri ilə görüşüb, düşüncələrimi ona da çatdırmağı vacib hesab etdim. Bildirdim ki, sənətdə ilk addımlarını atan hər bir gəncə dəstək olmağa hazıram. Vaxtilə yaşlı sənətkarlar mənə dəstək olublar. Mən də bu estafeti davam və inkişaf etdirmək istəyirəm. Gənclərimiz müasir texnologiyaları, xarici dilləri gözəl bilirlər. Mən bir ağsaqqal sənət nümayəndəsi kimi bunu alqışlayıram. Dövr dəyişib, müasirliyi və yeniliyi qəbul etməliyik. Amma biz keçmişi də unutmamalıyıq. Azərbaycan teatr və kinosunun mürəkkəb inkişaf tarixi olub. Saysız-hesabsız sənətkarlar ordusu milli teatr və kino sənətinin inkişafı naminə, artıq tarixə çevrilmiş sənət nümunələri yaradıblar. Müasir texnologiyalar əsrində onların bir qismi bəzilərimizə köhnəlmiş kimi görünə bilər. Amma bu günə qədər biz həmin nümunələri hələ də maraqla izləyiriksə, deməli, bu barədə düşünməyə dəyər. Əvvəllər teatr üçün ilkin olaraq, yüksək peşəkar səviyyəli dram əsəri, kino üçün isə, peşəkar ssenari seçilirdi. Bütün bunlardan sonra sənətdə sözünü demiş sənətkarlar, istedadlarına inandıqları yaradıcı qruplarla sənət nümunələri yaradırdılar.

Mən İlhamın təklif etdiyi "Əyripəncə ayı" konfetini yeyib, çay içə-içə maraqla ona baxırdım. O isə söhbətini davam etdirirdi:

- Qismətdən artıq yemək olmaz. Mən qismətindən artıq yemək istəyənlərə, düzü, əhəmiyyət vermirəm. Bəzən görürsən ki, həyatda hər şeyi əldə etmiş biri, sağlamlığı və həyatı hesabına daha nələri isə əldə etməyə can atır. Mən belə sənət adamlarını anlaya bilmirəm. Axı heç kim bu dünyada əbədi deyil. Heç kim də bu dünyadan istəsə belə, heç nə apara bilməyəcək. Məsələn, mən heç vaxt, heç nəyə can atmamışam. Xalqın sevgisi, ad-san və şöhrət özü gəlib məni tapıb. Mən "Xalq artisti" fəxri adına, "Şöhrət" ordeninə, Teatr Xadimləri İttifaqının "Sənətkar" medalına, Prezident təqaüdünə, Professor adına layiq görülmüşəm. Buna görə də həmişə sənətimə çox yüksək dəyər verən xalqıma və dövlətimə minnətdaram. Amma bu yaşımda aktyor olaraq səhnədə və ekranda canlandırmaq istədiyim obrazlar, rejissor kimi yozum vermək istədiyim dram əsərləri var. Allah ömür versə, bunları hayata keçirəcəyəm.

Mən sənətkara Musiqili Teatrda hazırlanmalı olan "Əliqulu evlənir" tamaşası və rəhmətlik bəstəkar Oqtay Rəcəbovla bağlı sual vermək istəyirdim. İlham sanki bunu hiss edib, mənim təəccübümə rəğmən, söhbəti məhz, həmin məcrada davam etdirdi:

- Sabit Rəhmanın "Əliqulu evlənir" komediyası əsasında libretto yazdım. Tamaşa üçün mahnıların mətnini isə yaxın dostum Baba Vəziroğlu yazdı. Adlarını çəkmək istəmədiyim iki bəstəkar librettoya musiqi yazmaqdan boyun qaçırdılar. Amma gözəl sənətkarımız Oqtay Rəcəbov çox qısa bir müddətə librettoya musiqini yazıb, təhvil verdi. Təəssüf ki, maliyyə vəsaitinin yoxluğu səbəbindən bu tamaşanı reallaşdıra bilmədik. Oqtay müəllim arzusunda olduğu tamaşanı səhnədə görmədən bu dünyadan köçdü. Mən bu əsərin tamamlanıb, nəhayət səhnə üzü görməyini çox istəyirəm. O zaman rəhmətlik Oqtay Rəcəbovun da ruhunu sevindirmiş olaram.

Sənətkar bu arada stəkanlarımıza çay süzərək onu narahat edən başqa bir problemdən də söz açdı:

- Son vaxtlar sənətdə olan müasir qruplaşmalar da məni narahat edir... Məsələn, bir qrup teatrşünas bir yerə toplaşıb, orta və ya daha çox hallarda zəif bir tamaşanı tərifləyə-tərifləyə göyün yeddinci qatına qaldırır. Bunu çoxlarımız görsək də, nədənsə susuruq. Amma belə təriflər müəyyən bir qrupda, xüsusən gənclərdə, hansısa səhv bir fikir də yarada bilir. Teatrda da, kinoda da, televiziya məkanlarında da belədir. Bundan isə, sənət heç vaxt, heç nə uda bilməz. Teatrlarla bağlı mən dəfələrlə dediklərimi və yazdıqlarımı bir daha təkrar edirəm. Teatrın yaradıcılığına bir nəfər cavabdeh olmalıdır, o da baş rejissordur. Teatrın düşünən beyni rejissordur. Buna görə də teatrları təcili olaraq, məmur teatrından rejissor teatrına çevirmək lazımdır. Teatrlarda baş rejissorla birlikdə bir neçə rejissor fəaliyyət göstərib, müxtəlif səpkili tamaşalar hazırlamalıdır. Yaşlı aktyorlar - söhbət işləməyə qadir sağlam aktyorlardan gedir - ortayaşlı və cavan aktyorlarla yanaşı, çiyin-çiyinə çalışmalıdırlar. Ölkənin paytaxtında və digər iri şəhərlərdə ildə ən azı bir-iki teatr festivalı keçirilməlidir. Festivalların münsiflər heyəti hər il dəyişilməlidir. Münsiflər heyətinin tərkibi dost-tanış qruplarına çevrilməməli və bir nəfərin iradəsinə tabe olmamalıdır. Ölkə teatrlarının tamaşaları xarici ölkə festivallarına qatılmalı, xarici ölkə teatrlarının ən yaxşı nümunələrinin bir neçəsi ölkədə nümayiş etdirilməlidir. Teatrlara zəif dram əsərlərinin ayaq açmaması üçün müxtəlif mövzular üzrə yazılmış pyeslərin müsabiqələri keçirilməlidir. Filmlər üçün də müsabiqələr keçirilib, ən peşəkar ssenarilər seçilib, alınmalıdır. Mütləq mənada, teatrların bədii şuraları işlək vəziyyətə gətirilməlidir. Teatr sahəsində olduğu kimi, kino sahəsində də köklü dəyişikliklər və islahatlar aparılmalıdır. Teatrda və kinoda dünya təcrübəsindən istifadə edilməlidir. Bu sahədə peşəkar kadrlar yetişdirmək üçün gəncləri xarici ölkələrə təhsil almağa göndərməli və ölkəyə qayıtmaları üçün şərait yaradılmalıdır. Sənət ölkə daxilində, dar çarçivədə inkişaf edə bilməz.

Mən çayımı içə-içə maraqla sənətkar dostuma baxıram. O, dərhal mənim baxışlarımla nə demək istədiyimi anlayır və gülə-gülə deyir:

- Bilirəm, deyəcəksən ki, bu, heç doğum günü münasibəti ilə yazılan məqalə olmadı. Qoy belə olsun. Etiraf etməliyəm ki, mən əsl sənət və əsl rejissor görmüşəm. Məni, tanınmayan bir gənci istedadıma inanaraq, korifey sənətkar Hüseyn Seyidzadə "Qayınana" filmində İlqar, Əjdər İbrahimov isə "Qəribə adam" filmində Əbdülrəhman rollarına çəkib. Məni və o dövrün bir qrup istedadlı gəncini Tofiq Kazımov Akademik Milli Dram Teatrına dəvət edərək, hazırladığı tamaşalarda əsas rollar tapşırıb. Bu gün baş verənləri isə nə qədər anlamaq istəsəm də, anlaya bimirəm. Ona görə də düşündüklərimi deyirəm və imkan olanda yazıram... Doğum günü ilə bağlı yazıya qalanda, məncə, elə bu cür olsa yaxşıdır. Mirzə Ələkbər Sabir demişkən, düzü düz, əyrini əyri...

Göründüyü kimi, doğum günü ilə bağlı yazmaq istədiyim yazının əksər hissəsini İlham Namiq Kamalın sənət qayğıları, mədəniyyətimizin bugünü və sabahı barədə düşüncələri təşkil etdi. Mənə isə sonda yalnız bir neçə cümləlik təbrik və arzularımı qələmə almaq qaldı:

- İlham, səni - xalqın sevimlisinə çevrilmiş sənətkarı doğum günün münasibəti ilə ürəkdən təbrik edirəm. Sənə - sənətkar dostuma, uzun ömür, möhkəm cansağlığı və daha böyük uğurlar arzu edirəm. Arzularıma sənət yoldaşlarının və çoxsaylı tamaşaçıların da qoşulacağına tam əminəm.

Ömrü boyu ləyaqətini, mənliyini qoruyub saxlamağı bacaran Xalq artisti İlham Namiq Kamalı daha neçə-neçə illər səhnədə və ekranda görməyi arzulayıram.

Çingiz ƏLƏSGƏRLİ

Teatrşünas, dramaturq

525-ci qəzet.- 2023.- 7 yanvar.- S.15.