Rəqqas

Hekayə

Elmirin də, mənim də sevincimiz yerə-göyə sığmırdı. İkimiz də Təhsil Nazirliyinin təşkil etdiyi xüsusi imtahandan uğurla keçmişdik. Yüksək bal toplayıb, universitetə qəbul olunmuşduq. Özü də məktəbdə hələ tədris ili bitmədən.

Qoltuqlarımızın altı şişmişdi. Fərz edirdik ki, həyatımızdakı ən vacib nailiyyəti qazanmışıq. Bir şagird ki, gecəsini-gündüzünə qatdısa, ağır zəhmətə sinə gərdisə və sonda arzuladığı ixtisas üzrə ali məktəbə girdisə, deməli, həyatın bütün işıqlı qapıları onun üzünə taybatay açılacaq, qismətinə neçə-neçə müvəffəqiyyətlər qızıl hərflərlə yazılacaqdı.

Bu qənaətə gəlməyi özümüz ağıl eləməmişdik. Müəllimlərimiz, valideynlərimiz, qohum-əqraba bizdə bu təəssüratı yaratmışdı. "Oxu, oxu! Yaxşı universitetə girmədinsə, kitabın bağlandı" - deyə bizə dönə-dönə xəbərdarlıq etmişdilər, təhsilin həyatdakı yeganə uğur düsturu olduğunu demişdilər. Biz də bu hikmətə min könüldən bel bağlamışdıq.

Elmirlə yollarımız elə imtahanda kəsişmişdi. Sonradan xəbər tutduq ki, ikimiz də Moskvada xüsusi sahələr üzrə ixtisaslaşmış ayrı-ayrı akademiyalarda oxuyacağıq. Təhsilimiz çox keyfiyyətli olacaqdı. Odur ki, kefimiz doxsan doqquz vurur, burnumuz göylə gedirdi...

lll

Yay bitincə Moskvaya yollandıq. Tezliklə dərslər başlandı. Bir-birimizdən uzaqda yaşasaq da, Elmirlə tez-tez görüşür, Moskvanı birlikdə kəşf eləyirdik.

Gəlişimizdən təxminən bir ay sonra onunla mərkəzi prospektdə gəzirdik. Dağ kimi əzəmətli binaların ehtişamlı görkəmi bizi heyrətləndirirdi. "Görəsən, bu nə binasıdır? Burada nə var?" - deyə bir-birimizə sual edir, tikililərin üzərindəki məlumat lövhələrini maraqla oxuyurduq.

Ətrafı seyr etdiyimiz bu məqamda qəribə bir restoran gözümüzə sataşdı. Onun qabağına yekə çəllək, taxta araba, saman, çır-çırpı yığını qoyulmuşdu. Qapısının çərçivəsinə nal mıxlanmışdı. Divardan zəncirli iri buynuz qədəh asılmışdı. Vətəndə əyalət yerlərində rast gəldiyimiz bu ləvazimatların bəzilərini görəndə maraq bizi bürüdü. Yaxınlaşıb qapıdakı lövhəni oxuduq. Buranın gürcü restoranı olduğunu öyrəndik.

Marağımız daha da artdı. Qapını itələyib, içəri girdik. Gözlərimiz qarşısında canlanan mənzərə bizi ovsunlandı. Bir yanda tavanacan uzanan şərab rəfləri, o biri tərəfdə əllərində qədəh tutan adamların təsvir edildiyi ziyafət rəsmləri, ətrafı bəzəyən mis səhənglər, sinilər, naxışlı xalçalar, nəşə ilə söhbətləşən, iştahla yeyən müştərilər... və ən əhəmiyyətlisi, isti kabab qoxusu. Ətin iyi elə kəskin, elə təravətli idi ki, elə bil, manqal başında dayanmışdıq, yel tüstünü üzümüzə üfürürdü. Necə də xoş, tanış, məhrəm yer idi! Gürcülərlə qonşu xalq olmağımız bariz görünürdü.

- Xoş gəlmisiniz. Buyurun! - yaxınlaşan gülərüz ofisiant gürcü ləhcəsiylə dedi.

Elmirlə anidən bir-birimizə baxdıq. Heyrətdən özümüzü itirmişdik. Ofisiantın müraciəti bizi ayıltmışdı.

Nə deyəcəyimizi bilmirdik. Burnum kabab ətrini alandan qarnım quruldamağa başlamışdı. Amma Elmirlə yaxşı başa düşürdük ki, bu restoran xeyli bahalı yerə oxşayır.

- Menyuya baxa bilərikmi? - Elmir sükutu pozaraq ofisiantdan xahiş elədi. Yaxşı ağıl eləmişdi. Qoy, qiymətlərə bir göz gəzdirək. Xörəklərin nə olduğunu, onsuz da, təxmini bilirdik.

Ofisiant kənardakı masadan menyuları götürüb, bizə uzatdı. Səhifələri aramla vərəqləməyə başladıq. Tanış təamların şəkilləri menyunu zinətləndirmişdi. Onlara baxdıqca iştaham daha da açılırdı.

Yeməklər nə qədər möhtəşəm görünsə də, qiymətlər də bir o qədər göz qamaşdırırdı. Elmirlə görüşlərimizdə qarnımızı adətən qənaətcil fastfud kafelərdə doyururduq. Xərcimiz adambaşına təxminən 100 rubl (o vaxt 5 ABŞ dollara yaxın) olurdu. Burada isə bir dəfə oturub doyunca yemək üçün adama 3-4 dəfə daha artıq pul xərcləməli idik. Əlamətdar bir səbəb olmadan belə israfçılığa meyl göstərmirdik. Aldığımız təqaüd onsuz da az idi. Cibxərcliyimizi daha çox atalarımız verirdi. Onları da artıq zəhmətə salmaq istəmirdik.

Elmirlə baxışdıq. Gözlərimiz səssizcə dialoq qurdu və razılaşıb həmrəy oldular. Menyuları ofisianta qaytardıq. Nəzakətlə təşəkkür edib, restorandan çıxdıq.

- Əcəb restoran idi! - Elmir içini çəkdi.

- Elədir... Bayramda-filan gəlmək olar.

- Düz deyirsən. Yeni ildə mütləq baş çəkərik.

Təsdiq mənasında başımı yellədim. Qabağımıza çıxacaq ilk münasib kafedə nahar eləməyi qərarlaşdırdıq. Yolumuza davam etdik. Prospektin bir hissəsində küncdən burulub, özümüzü dar küçədə tapdıq. Azacıq yerimişdik ki, səkiyə yaxın kiçik parkda bir yığın insanın toplaşıb, hay-küylə nəyəsə baxdıqları diqqətimizi cəlb elədi. Maraq eləyib onlara yaxınlaşdıq.

İzdihamın qarşısında orta yaşlı bir kişi çöməlmişdi. Qabağında qəhvəyi qutu vardı. Onun üstündə isə tərs çevrilmiş üç ağ bardaq qoyulmuşdu. Kişi bardaqları növbə ilə qaldırıb, içlərinin boş olduğunu ətrafdakılara göstərdi. Sonuncu bardaq əlində olarkən cibindən kiçik tüklü qırmızı top çıxarıb, bardağın içinə saldı. Bu bardağı da tərs çevirib, digərlərinin yanında yerləşdirdi. Sonra əllərini havaya qaldırıb, boş olduqlarını kütləyə nümayiş etdirdi. Hamı onun iddiası ilə razılaşdı. Ardınca əllərini bardaqlara yaxınlaşdırdı. Qısa ətalətdən sonra anidən zirək hərəkətlərlə bardaqların yerini sürətlə dəyişdirməyə başladı. Gah sol bardağı ortaya çəkirdi, gah ortadakını sağa itələyirdi, gah sağdakını sola aparırdı və ilaxır.

- Diqqətlə baxın, diqqətlə! Qırmızı top haradadır? Tapdınsa, sən qazandın, tapmadınsa, mən. Bu gün uduzan yoxdur. Yalnız qazananlar var!

Kişi bardaqları hərəkət etdirdikcə dayanmadan bu cür şərhlər verirdi. Ətrafda onun sözlərinə atmaca atanlar da oldu. Bəziləri isə bu şərhlərə əhəmiyyət verməyib, qıyılmış gözlərini kişinin əllərinə dikmişdilər.

Bu məşhur fokusu dərhal xatırladım, neçə dəfə televizorda görmüşdüm. Yəqin ki, kişi hoqqabaz idi və öz məharətini sıravi insanlarla sınağa çəkib, pul qazanmağı arzu edirdi.

Tezliklə, oyunun şərtlərinə də bələd olduq. İştirak haqqı 200 rubl imiş. Əgər topun harada olduğunu tapsan, 600 rubl qazanırdın, tapmadınsa, puluna əlvida deyirdin. Qoyduğun məbləğdən üç dəfə çox udmaq adamı şirnikləndirirdi.

Uzun palto geyinmiş orta yaşlı hündürboy kişi oynamaq istədiyini dilə gətirib, ifaçıya pul uzatdı. Hoqqabaz isə pulu tezcə qamarlayıb, cibinə soxdu. Ardınca bayaq nümayiş etdirdiyi hərəkətləri icra etməyə, bənzər şərhləri səsləndirməyə başladı. Bardaqlar sufi rəqsi ifa edərcəsinə dərvişlər kimi dönə-dönə qutu üstündə rəqs edirdilər. Onları seyr etmək o qədər həzverici idi ki, hətta oyunu unudub, elə bu bardaqlara boş-boş baxmaq istəyirdim.

Rəqqas bardaqlara tamaşa edərkən anidən topun cüzi hissəsini izlədiyim bardağın altında gördüm. Əmin oldum ki, hələ də hədəfi itirməmişəm, nəzərim doğru bardaqdadır. Bir neçə saniyədən sonra top yenə göründü. Topun qırmızılığı qəhvəyi qutu ilə ağ bardaqların yanında kəskin təzad yaradırdı və peyda olan kimi gözə sataşırdı.

Yanımda dayanan Elmir məni yavaşca dümsüklədi. Ona baxdım. Gözü ilə qutuya tərəf işarət elədi. O da topu görmüşdü. Deyəsən, dayandığımız yer bardaqları seyr etmək üçün mükəmməl mövqe idi.

Hoqqabaz rəqsi dayandıran kimi bardaqlar cəld yerlərinə çəkildilər. O, başını qaldırıb, gözlərini paltolu kişiyə zillədi.

- Sən diqqətli adama oxşayırsan. Yəqin tapacaqsan. De görək, hansındadır?

Topun ən soldakı bardağın altında olmasından əmindim. Hətta Elmir də mən tərəfə çönüb, o bardağı nişan verdi. Ona razılıq mənasında göz vurdum.

Paltolu kişinin nə söyləyəcəyini həyəcanla gözlədik. O, əlini ağzına aparıb, çənəsini sığalladı və fikrə daldı. Bir az keçmiş şəhadət barmağını ortadakı bardağa tuşladı. İfaçı cavabı eşitcək ovcunu o bardağın üstünə apardı.

- Əminsənmi? - deyə soruşdu.

- Şübhəsiz! - paltolu kişi qətiyyətlə cavab verdi.

İfaçı bardağı yavaşca qaldırdı. Top orada yox idi.

- Olmadı, dostum! - hoqqabaz sevinclə bəyan edib, yüngülcə dişlərini ağartdı. Ardınca topu soldakı bardağın altından çıxardı.

- Lənət olsun! - paltolu kişi üzünü turşutdu. Pərt-pərt bardaqlara baxdı. Dodağı altında donquldayaraq kütlədən ayrılıb getdi.

Həvəslənən bir neçə nəfər bir-birlərini itələyərək əllərindəki pulu təkidlə ifaçıya uzatdılar. Kişi istəklilərin belə şövqlü olmasını görüb qımışdı, başını məmnunluqla yırğaladı. Sonda toxuma papaq geyinmiş yaşlı qadının pulunu aldı. Qadın əlindəki torbanı yerə qoydu. Onun açılan ağzından kartof, soğan, göyərti görünürdü. Deyəsən, qadın bazarlıq edib, evinə qayıdarkən bizim kimi izdihama rast gəlmişdi.

Çox keçməmiş oyun başladı. Biz yenə topun harada olduğunu hərdənbir görə bilirdik. Bardaqlar növbəti rəqsi yekunlaşdırdıqdan sonra ifaçı sual elədi:

- Xala, bəxtini yoxla! İstəyirəm, sən udasan.

Topun ortada olduğunu görmüşdüm. Elmirlə də üz-göz hərəkəti ilə həmrəy olduğumuzu müəyyən etdim. Qadın bardaqlara uzun-uzun baxdı, amma elə tərəddüdlü idi ki, susub dayanmışdı.

- Şahmat oynamırsan ha, tez elə! - ifaçı gülümsəyərək dedi. Kütlədən də zarafatyana atmacalar eşidildi.

Qadın ciddiyyətini pozmadı. Qaşlarını düyünləyib, fikirli-fikirli bardaqlara baxdı. Bir neçə saniyə keçmiş axır ki dilləndi:

- Ya ortadadır... ya da sağda.

- Axşama qədər vaxtımız yoxdur...

Qadın halını dəyişmədən bardaqlara baxmağa davam elədi. Hamı səbrsizliklə onun qərarını gözlədi. Bir qədər sonra nəhayət:

- Sağdadır. - dedi.

Gözləməkdən usanmış ifaçı həmin bardağı çevik hərəkətlə qaldırdı. Top gözə dəymədi. Ardınca yalançı üzüntü ilə qadının məğlub olduğunu elan elədi.

Qadın uduzduğunu bilincə bərk məyus oldu. Anidən gözləri sulandı. Az qala, hönkürüb ağlayacaqdı. Çəpər yaratmış insanları yara-yara basırıqdan uzaqlaşdı. Sonra bir nəfər səsləndi ki, xala, torbanı unutmusan. Başqa bir nəfər də torbanı götürdü, qadına uzatdı. Qadın elə incik idi ki, təşəkkür belə etmədən yeyin addımlarla kütləni tərk elədi.

- Biz də oynayaq? - Elmir məndən soruşdu.

Nə cavab verəcəyimi bilmədim. Tərəddüdlə ona baxdım. O, mənim qərarsızlığımı görüb:

- Gəl, yarıbayarı atışaq. - dedi - Udsaq, 600 rublumuz olacaq. Bayaqkı restorana gedərik. Heç olmasa, hərəyə bir şiş lülə kabab yeyərik! Bayrama qədər gözləyən kimdir?!

Dərhal manqaldan təzəcə çıxmış, cızz-cızz cızıldayan, buğ-buğ buğuldayan yağlı qiyməni dişlərim arasında hiss elədim. Tamı dilimə, qoxusu burnuma yayıldı.

- Oynayaq! - deyib yumruğu sıxdım - amma yerimizdən uzaqlaşmayaq!

Biz hay eləyib tərpənənədək başında iri qulaqlıqlar olan yeniyetmə oğlan oyuna başladı. Yenə topun hərəkətini güdə bildik. Lakin bu dəfə oyunda bir ilk yaşandı. Yeniyetmə topun yerini nəhayət ki, düz tapdı. Hoqqabaz bu vəziyyəti görüb, əvvəl mırıldandı, mükafatı ona vermək istəmədi.

- Gəl, bir tur da oyna! - deyib, oğlanı razı salmağa çalışdı.

Oğlan isə qəti etiraz elədi.

- Yox, yox, işim var, gözləyirlər. Pulu alıb getməliyəm - dedi.

İfaçı narazı baxışlarla oğlana baxdı, amma görünür, bu qədər izdihamın qarşısında israr etməkdən çəkinirdi. Sonda pulu ona uzadıb, oğlanı dilucu təbrik elədi. Yeniyetmənin pulu qapması ilə gözdən qeyb olması bir oldu.

Bu qələbə bizi yaman şirnikləndirdi. Elmir yanındakıları itələyə-itələyə irəli atıldı və pulu ifaçıya uzatdı. Kişi bizim birlikdə olduğumuzun fərqinə varmışdı. Pulu aldıqdan sonra bərk-bərk xəbərdarlıq elədi:

- Yalnız biriniz oynayacaq ha. Cığallıq eləmək olmaz!

Razılıq mənasında başımızı tərpətdik. Ardınca oyun başladı. Top bardağa salındı, bardaq tərsinə çevrildi, qutuya qoyuldu. Bardaqlar canlanıb, ifaçının müşayiəti ilə rəqs eləməyə başladılar. Sağa-sola, sola-sağa, sağa-sola... İfaçı yenə də səsli şərhlər verməyə başlamışdı, amma qulaqlarım söz dinləmirdi. Bütün diqqətim bardaqlarda idi. Ara-sıra yenə qırmızı top mənə yaylıq göstərir, göz vururdu. Sanki onu gözdən itirməməyimizi tələb edir, tapılmasını arzulayırdı. Topa baxdıqca könlüm şadlanırdı. Bunun bir ilahi işarət olduğunu düşünür, Tanrının bizi mükafatlandırmaq istədiyinə inanırdım.

Tezliklə rəqsə xitam verildi. Bardaqlar yerlərinə qayıtdılar. Topun sol bardağın içində olduğunu hesab edirdim. Sağ olsun, top, onsuz da, özü mənə hər cür him-cim eləmişdi. Ümid edirdim ki, Elmirin də ehtimalı eyni olar.

İfaçı başını qaldırıb, Elmirdən soruşdu:

- Top haradadır, cavan oğlan?

- Solda. - kişinin sözü bitər-bitməz Elmir əminliklə dedi.

Razılıqla gülümsədim. İfaçı isə şübhəli nəzərlərlə Elmirə baxdı. Sonra yavaş-yavaş əlini uzadıb, soldakı bardağın üstünə qoydu. Onu ehmalca qaldırmağa başladı. Bardaq qalxdıqca onun altındakı qırmızı topun parıltısını görəcəyimizi, pulu alıb cibimizə qoyacağımızı, yüyrək addımlarla restorana tələsəcəyimizi xəyal edirdim. Amma di gəl ki, bardaq qalxdı, qalxdı, amma top görsənmədi ki, görsənmədi.

- Çox təəssüf! - ifaçı üzünü bürüşdürüb, kədərli halda dedi.

Çənəm yerindən düşdü. Çaşbaş qaldım. Elmirdə cəld dönüb mənə baxdı, mən də ona.

- Soldaydı - dedim.

O, gözlərimin içinə baxıb, heç nə demədi. Üzünü kişiyə çevirib soruşdu:

- Bəs top haradadır?

Hoqqabaz əl atıb, ortadakı bardağı qaldırdı: top orada yox idi. Bir anlıq zənn elədim ki, nəsə xəta baş verib, top, yəqin, rəqs zamanı yerə düşüb. Amma ifaçı sağdakı bardağı qaldıranda topun orada gizləndiyini gördüm...

Bu, mümkün deyildi! Necə ola bilər ki, bundan əvvəlki üç oyunda hər şeyi düzgün görmüşdük, indi isə səhv alınmışdı? Özü də mən də, Elmir də topu eyni yerdə zənn edirdik, amma ikimiz də birdən yanılmışdıq?..

Acıqla topa baxdım. "Xəyanətkar!" - deyə içimdə səsləndim. Ətrafdakı adamlar anidən irəli şığıdılar, pulları ifaçıya uzatdılar. Biz onların təzyiqilə yavaş-yavaş geri çəkildik. Kütlənin arxasında səkidə dayanıb, təəccüblə bir-birimizə baxdıq.

- Axı, necə ola bilər? - deyə yenə soruşdum. Elmir susmuşdu. Cavab tapa bilmirdik.

Bu vaxt üzümüzə sarı gələn və bizi seyr etdiyi bəlli olan yaşlı bir kişi yanımızdan keçərkən ayaq saxlamadan:

- Hamı oyunun bir parçasıdır. - dedi və yeriyib uzaqlaşdı.

Onun nə dediyini əvvəl başa düşmədik. Dönüb arxasınca baxdıq. Kişi arxaya çevrilmədən, sürətini dəyişmədən öz yolu ilə gedirdi. Məəttəl qalmışdıq. Elmirlə göz-gözə gəldik. Başımızı çevirib, kütləyə nəzər saldıq. Paltolu kişi də, torbalı qadın da, qulaqlıqlı oğlan da hələ də izdihamın içərisində idilər. Oyun bitərkən kobudluqla bir-birlərini itələyir, təkidlə əllərindəki pulu ifaçıya uzadır və ilk dəfə oyuna daxil olacaqlarmış kimi özlərini sədalövh aparırdılar.

Məsələnin nə yerdə olduğunu başa düşüb pərt olduq. Təfərrüatları çox yaxşı düşünülmüş, teatr tamaşası kimi incə ssenari ilə qurulmuş kiçik bir fırıldağın qurbanı olmuşduq. Xəcalətdən üzümüz qızardı. İstədik ki, gedib etiraz edək, hay-küy salaq. Amma bu qədər adamın öhdəsindən gələ bilməyəcəyimizi başa düşdük. Məyus halda oradan uzaqlaşdıq.

Qarşımıza çıxan ilk dükandan peraşki aldıq. Skamyada oturub, sakitcə yeməyə başladıq. Onda Elmirlə anladıq ki, təhsil-filan yaxşı şeydir, faydalıdır, amma həyatda uğurlu olmaq üçün hələ bilmədiyimiz çox incə məsələlər də var.

Bütün bunları fikirləşə-fikirləşə hiss elədik ki, qoltuqlarımızın altı daha dolu deyil. Qollarımız yanımıza düşmüşdü. Burnumuz sallanırdı...

Səməd SƏFƏROV

525-ci qəzet.- 2023- 14 yanvar.- S.20;21.