Şöhrətli sərkərdə, əfsanəvi qəhrəman

GENERAL HƏZİ ASLANOVUN ŞANLI ÖMÜR YOLUNDAN SƏHİFƏLƏR

LƏNKƏRANDA BİR EV VAR...

Bir ev var Lənkəranda... Xəzərin sahilində, şəhərin mərkəzində yerləşən bu ev təkcə lənkəranlılar üçün yox, bütün Azərbaycan üçün, Odlar yurdunun qonaqları üçün müqəddəs bir ocağa çevrilib. Xalqı-mızın igid oğlu, görkəmli sərkərdə Həzi Aslanov 1910-cu il yanvarın 22-də bu evdə dünyaya gəlib. Burada mərdlik, cəsarət dərsi alıb, Vətən torpağına sevgini, məhəbbəti öyrənib. Onu böyük dünyaya qovuşduran yol bu kiçik evdən başlanıb.

Əfsanəvi qəhrəmanın mənəvi ziyarətinə uşaq da gəlir, böyük də. Öyrənməyə, Həzi qəhrəmanlığını yada salmağa gəlirlər. Axı, burada hər şey Həzini xatırladır. O, bu qapıdan bağçaya enərmiş, dəmirağacının kölgəsində dərs öyrənərmiş. O, bu yastı daşın üstündə Babəkin, Koroğlunun, Nəbinin hünərini xatırlayarmış! İndi hər şey burada xatirəyə çevrilib.

Həzinin yaşadığı evdə, indi muzey olan ocaqda qəhrəmanın həyat və fəaliyyətini əks etdirən eksponatlar dil açıb danışır. Həzi hünərini, Həzi qəhrəmanlığını dönə-dönə xatırladır. Muzeyin baş fond mühafizi Həcər Nəsirova deyir ki, ev-muzey 1969-cu il mayın 9-da açılıb, 5 ekspozisiya zalından ibarətdir, eksponatların sayı 2400-dən çoxdur.

Muzeyə gələnlər eksponatlara baxdıqca əbədiləşmiş qəhrəmanlığa baş əyir, Həzi Aslanovun iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülməsini təsdiq edən fərmanların fotosurətinə ehtiramla tamaşa edir, general-leytenant V.T.Obuxovla çəkdirdiyi şəkilə və digər fotolara fəxrlə baxırlar. Onlara baxdıqca bir daha inanırsan ki, Həzi Aslanov çətin döyüş yolları keçib, qəhrəmanlıqla vuruşub, canını xalq yolunda fəda edib. Moskva və Stalinqrad, Taqanroq, Minsk və digər şəhərlər uğrunda döyüşlərdə misilsiz şücaət göstərib.

HƏZİ ASLANOV REPRESSİYADAN NECƏ XİLAS OLDU...

Bəlkə də çoxları bilmir. 37-ci illərin repressiyası Həzi Aslanovdan da yan keçməyə bilərdi. Həmin dövrdə o, baş leytenant rütbəsində Ukraynanın Xarkov şəhərində hərbi xidmətdə idi. Belə bir vaxtda Gərmətükə xəbər yayıldı ki, Həzini bacanağına görə hərbidən uzaqlaşdırıblar. Bacanağı Böyükağa Mirsalayev Lənkəran Qəza Partiya Komitəsinin birinci katibi işləyərkən repressiya olunmuşdu. Qohumlarının əksəriyyəti tutulmuşdu. Həzinin də həyatı təhlükə altında idi, onu sürgün gözləyirdi.

Bu hadisə Sərhad Məmmədov və Əlibala Nurullayevlə 2014-cü ildə birgə yazdığımız "Gərmətük salnaməsi" kitabında öz əksini tapıb. Orada deyilir: "Qabaqcıl maarif xadimi, Lenin ordenli Əbülqasım Qasımov o illəri xatırlayaraq danışardı:

- Mən şəhərdə Həzi Aslanovun böyük qardaşı, bərbər Abbasqulu Aslanovun dükanında idim. Bu zaman hərbi geyimdə olan Həzi Aslanov dükana girdi. Bizimlə görüşəndən sonra qardaşı Abbasquluya dedi ki, məni bacanağım Böyükağaya görə hərbi xidmətdən azad etdilər. İş yerimdən mənə deyiblər ki, əgər rayondan Böyükağa ilə əlaqəm olmadığım barədə arayış gətirsəm, bu, xeyrimə olar.

Əbülqasım müəllim azacıq sükutdan sonra sözünə davam edərək dedi:

- Həzi ilə kəndə gələrək kommunistlərlə görüşüb söhbət etdik. Kommunistlərdən Kəlbi Məmmədov, Əsgər Məmmədov, Mahmud Baxşıyev, Əliheydər Zamanov, Mütəllim Nurullayev, Mirhəsən Hacıyev, 1920-ci ildən partiyanın üzvləri kiçik əmisi Məmi Sultan oğlu Aslanov, böyük əmisinin oğlu Nüsrət İsmayıl oğlu Aslanov, eyni zamanda bitərəflərdən İsrafil Cavad oğlu Məmmədov, Kərbəlayı İsaq Əsgər oğlu, Muğdad Məmmədəli oğlu Əkbərov, Kərbəlayı Abbas Heydər oğlu, Əbülfəz Məmmədrza oğlu və başqaları Həzi Aslanovun ordu sıralarında olarkən Böyükağa Mirsalayevlə heç bir əlaqəsinin olmamasını imzaları ilə təsdiq etdilər.

Lazımi sənədlər yerinə çatdırıldıqdan sonra Həzi Aslanov "repressiya"nın çəngindən qurtarmış oldu".

VOLQOQRADDA "LƏNKƏRAN" KÜÇƏSİ

Volqoqradda Lənkəran adını daşıyan bu küçə haqqında eşitmisinizmi? Yox?! Onda "Mən onları sevirdim" adlı kitabı tapıb vərəqləyin. Orada bu küçənin adına rast gəlsəniz, heç də təəccüblənməyin. Kitabda İkinci Dünya müharibəsi illərində Stalinqradın faşistlərdən təmiz-lənməsində iştirak edən döyüşçülərimizin də şücaətindən söhbət açılır.

"Leninçi" (indiki "Lənkəran") qəzetinin redaktor müavini işlədiyim vaxtlar idi. Lənkəran Şəhər Partiya Komitəsi ideologiya şöbəsinin müdiri Ramiz Hüseynov bildirdi ki, mədəniyyət şöbəsinin əməkdaşı fotoqraf Yaşar Məmmədov Volqoqradda hərbi xidmətdə olan oğlunun yanına gedir.

Fotoqrafın gedib-gəlməsi düz 10 gün çəkdi, oradan gələndən sonra dedi:

- Məni qonaqpərvərliklə qarşıladılar, mehmanxanalardan birində mənə yer ayrıldı. Hərbi xidmətdə olan oğluma bir həftəlik icazə verildi. Qayıdanda isə mənə Lənkəran Şəhər Sovetinə ünvanlanmış bu məktubu verdilər, - deyə Yaşar Məmmədov bildirdi.

Məktubda yazılırdı:

"...Lənkəran küçəsi Volqoqrad şəhərinin Voroşilov rayonunda yerləşir. Bu küçənin meydana gəlməsi və qurulması XIX əsrin sonlarına təsadüf edir...

Saritsında (şəhər keçmişdə belə adlanırdı - müəl.) yaranmış ənənəyə görə, şəhərətrafı yaşayış məntəqələrinin küçələrinə Rusiyanın digər qəza və şəhərlərinin, Volqa çayı və onun qollarının, Xəzər dənizinin sahillərindəki şəhərlərinin adı verilirdi. Saritsının geniş ticarət-iqtisadi əlaqələri olan yerlərdən ora köçüb gələnlərin sayı getdikcə artırdı. Bu ənənənin əsası 1820-ci ildə Saritsının yeni tikinti planı təsdiq edildikdən sonra qoyulmuşdur...

Salınan yeni qəsəbənin küçələrindən birinə Lənkəran adı verilmişdir ki, küçə bu adı indiyə kimi daşıyır. Bu varislik 1941-1945-ci illərin İkinci Dünya müharibəsində daha da möhkəmləndi...

Volqoqrad Şəhər Mədəniyyət Şöbəsinin müdiri: V.N.Popova

19 may 1983-cü il".

Yaşar Məmmədov Volqoqraddan təkcə məktubla qayıtmamışdı. O, həmçinin, "Lənkəran" adını daşıyan küçənin görməli yerlərinin şəkillərini lentə köçürmüş, yaşlı sakinlərin bir neçəsi ilə görüşmüş, küçənin yaranma tarixi haqqında xatirələrini dinləmişdi.

Sakinlərin xatirələrinə görə, XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın Avropa ilə əlaqələri genişləndirdikdən sonra həmin ölkələrdən gələnlərin sayı durmadan artırdı. Onlar Sankt-Peterburq kimi böyük şəhərlərlə tanış olmaqla yanaşı, çarın adını daşıyan Saritsın şəhərində də olmaq istəyirdilər. Hakim dairələr isə o illərdə Saritsının balıqçılar şəhəri olduğunu, habelə çox gözəl olmadığını və təmiz saxlanmadığını nəzərə alaraq qonaqları ora getməkdən yayındırırdılar.

Məhz buna görə də, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, çar hökuməti 1820-ci ildə Saritsının yeni tikinti planını təsdiq etmişdi. Bundan sonra hökumət şəhərin tikintisini sürətləndirmək üçün Rusiyanın bütün xalqlarına müraciət qəbul etmişdi. Çox keçmədən ucqarlardan Saritsına işsiz adamların axını başlanmışdı. XIX əsrin axırlarında azərbaycanlılar da bu şəhərə üz tutmuşdular. Onların arasında lənkəranlılar da az deyildi.

Stalinqradın faşistlərdən azad edilməsində general Həzi Aslanovun tankçıları böyük hünər göstərmişlər. Bununla əlaqədar 2015-ci ildə yazdığım oçerki oxuculara təqdim etmək, elə bilirəm, yerinə düşər.

(Ardı var)

Etibar ƏHƏDOV

"Aşkarlıq" qəzetinin baş redaktoru

525-ci qəzet.- 2023.- 18 yanvar.- S.12.