Şöhrətli sərkərdə, əfsanəvi
qəhrəman
GENERAL
HƏZİ ASLANOVUN ŞANLI ÖMÜR YOLUNDAN SƏHİFƏLƏR
(Əvvəli ötən
sayımızda)
Stalinqradın
faşistlərdən azad edilməsində general Həzi
Aslanovun tankçıları böyük hünər göstərmişlər.
Bununla əlaqədar 2015-ci ildə yazdığım
oçerki oxuculara təqdim etmək, elə bilirəm, yerinə
düşər.
"Lənkəran"
küçəsində döyüş
Bir az əvvəl
ətrafa çökmüş sükutu tank
motorlarının yeknəsək gurultusu pozdu. İrəlidə
Aslanovun tankı gedirdi. O, döngəyə
çatmamış sərt bir hərəkətlə
maşınını sağa döndərdi. Çox da
geniş olmayan bir küçəyə çatanda
tankını gözlənilmədən dayandırdı.
Lükü qaldırıb cəld bir hərəkətlə
özünü yerə atdı. Yanından tək-tük
güllələr ötüşürdü. Hava barıt
tüstüsündən qatı dumana
bürünmüşdü. Gözlərinə
inanmırmış kimi, küçənin girəcəyində
vurulmuş lövhədəki yazını bir də oxudu:
"Lənkəran".
- Nə
oldu, komandir? - qaça-qaça özünü yetirən
birinci tank bölüyünün komandiri leytenant Tolstıx həyəcanla
soruşdu. - Bir şey olmayıb ki?..
Xarakter və
döyüş keyfiyyətləri hər ikisini bir-birinə
yaxınlaşdırmışdı. Birlikdə neçə-neçə
kilometr ağır, çətin döyüş yolu
keçmişdilər. Maksim Petroviç Tolstıx faşistlərə
pusqulardan sərrast zərbə vuran usta atıcı kimi ad
çıxarmışdı. Həzi Aslanov isə cinahlardan
yaxşı zərbə endirirdi. Təsadüfi deyildi ki, alay
komandiri yazırdı: "Almanlara cinahlardan zərbə endirmək
döyüşdə mənim əsas qaydamdır. Bu taktika mənim
komandirlik etdiyim bölməyə müvəffəqiyyət
qazandırır. Mənim tabeliyimdə olanlar bu taktikanı
yaxşı mənimsəmişlər və müvəffəqiyyətlə
tətbiq edirlər ("Pravda" qəzeti, 27.12.1942)".
Stalinqrada
hücum ərəfəsində Həzi Aslanov 55-ci əlahiddə
tank alayına komandirlik edirdi. Alaya başqa dəstələrlə
birlikdə fedmarşal Manşteynin tank ordusunun yolunu kəsmək
əmri verilmişdi. Manşteyn mühasirəyə
düşmüş 6-cı faşist ordusunun köməyinə
tələsirdi. Aslanovçular dekabrın 16-da Verxne Kumskda
düşmənin yolunu kəsdilər.
Döyüşdən
əvvəl Həzi Aslanov rota komandirlərini yanına
çağırdı.
- İki
yolumuz var, - dedi. - Ya düşməni darmadağın etməli,
ya da Vətən yolunda ölməliyik!
- Geriyə
yol yoxdur, komandir, ölərik, amma təslim olmarıq!..
- Sağ
olun, Maksim Petroviç, elə də bilirdim. Vətən bizə
arxalanır. Nəyin bahasına olursa-olsun, tapşırıq
yerinə yetirilməlidir!
Zərbə
faşistlər üçün gözlənilməz oldu.
Pusquda dayanmış Tolstıxın qvardiyaçıları
elə ilk atəşdən sürətlə hərəkət
edən faşistlərin sırasını pozdu. Sol cinahla
hücuma keçən Aslanovun dəstəsi düşmənin
xeyli tankını məhv etdi.
Bir
gün sonra səhər tezdən faşistlər yeni qüvvə
ilə hücuma keçdilər. Alay komandiri bunu qabaqcadan hiss
etdiyinə görə, ehtiyat tədbirləri
görmüşdü. Hava tutqun və dumanlı idi.
Döyüşçülərimiz sayıqlığı
itirməmişdilər. Düşmən təyyarələrinin
hücumu gözlənilən idi. Belə də oldu. Gözlənilmədən
buludlar arasından bir dəstə təyyarə
göründü. Qara quzğunlar kimi onlar sürətlə
aşağı şığıdılar, gəlmələri
ilə də qayıtmaları bir oldu. Topçuların sərrast
atəşindən qurtula bilməyənlər arxasınca
tüstü buraxa-buraxa yerə gəldilər,
partlayışdan ətraf silkələndi. Yunkerlər
uçub gedən kimi faşist tankları irəli cumdular. Qabaqda
dayanmış artilleriyaçılar onları atəşlə
qarşıladılar. Lakin sayca çox olan və
yaxşıca silahlanmış faşistlər get-gedə təşəbbüsü
ələ alır, irəli çıxmağa can
atırdılar. Tolstıxın tankçıları
topları işə saldılar.
Bu vaxt sol
cinahdan bir tank nərildəyə-nərildəyə
üzü yuxarı qalxırdı, o, qaçmaqda olan
düşmən tanklarını təqib edirdi.
-
Aslanovdur! - Tolstıx sevinclə qışqırdı.
Tankçılar
alay komandirinin ardınca hücuma keçdilər.
Bir
neçə gündən sonra Həzi Aslanov Sovet
İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq
görüldü. Həmin günlərdən birində ona Lənkərandan
göndərilmiş bir məktub verdilər. Həzi sevincək
məktubu açdı. Həmyerliləri yazırdılar:
"Əzizimiz Həzi! Həmyerlilərinin atəşin
salamını qəbul et!
Biz fəxr
edirik ki, həmyerlimiz yüksək rəşadəti ilə
şöhrət qazanmış Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının
şanlı ailəsinə daxil olmuşdur. Sənin həmyerlilərin
çalışırlar ki, Qızıl Ordu
döyüşçülərindən geri qalmasınlar. Biz
yorulmaq bilmədən işləyirik. Həzi, səni yeni il
münasibətilə təbrik edirik. Qoy 1943-cü il qəddar
düşmənimizin - alman faşistlərinin axır ili
olsun. Qoy sənin döyüş dostların -
tankçılar düşməni daha bərk əzişdirsinlər,
doğma torpağı iyrənc faşistlərdən təmizləsinlər.
Sənin
döyüş rəşadətin bizi yeni əmək müvəffəqiyyətlərinə
ruhlandırır".
Məktub
Həzini qanadlandırdı. Arvadı Xavəri,
uşaqları Tofiq və Arifi xatırladı. Xəyal onu
uzaqlara - Lənkərana apardı. Narın qumlu sahillərində
oynadığı Xəzər gözlərinin önündən
keçdi. Lənkəran torpağının hər bir
qarışı Həzi üçün doğma və əziz
idi. Vətəndən uzaqlarda döyüşsə də,
doğma Azərbaycanı, Lənkəranı qoruyurdu. Təsadüfi
deyildi ki, həyat yoldaşına göndərdiyi məktublardan
birində yazırdı:
"Əzizim
Xavər!
Biz indi
möhkəm vuruşuruq. Düşmən hər gün
Stalinqrad üzərinə yeni-yeni qüvvələr göndərir.
Onlar gündə dörd dəfə hücuma keçirlər.
Qabağa soxulmaq istəyirlər, qoymuruq. Alman, rumın,
italyan, macar tankları və piyada diviziyaları irəliyə
can atırlar. Lakin biz onların addım atmalarına belə
imkan vermirik. Hərb meydanında düşmənin minlərlə
əsgəri ölür və yaralanır, düşmən
geri çəkilir. Yan-yörəyə baxanda almanların məhv
edilmiş və yandırılmış çoxlu
tankını görürsən... Biz
xıncım-xıncım olmuş metal
yığınını gördükdə öz
güclü tanklarımızla fəxr edirik.
Arifi,
Tofiqi və anamı mənim tərəfimdən öpərsən.
Görüşənədək!
Sənin
Həzin".
Budur,
çoxdan gözlədikləri gün
çatmışdı. Stalinqrad küçələrində
ölüm-dirim mübarizəsi başlanmışdı.
Aslanovun tankçıları "Lənkəran"
küçəsində vuruşurdular.
Alay
komandiri yaşdan dumanlanmış gözlərini
döyüş dostundan gizlətməyə
çalışsa da, bacarmadı. Haçandan-haçana divara
vurulmuş lövhəni göstərdi.
- Maksim
Petroviç, bu küçə doğma şəhərimin
adını daşıyır, - Aslanov qürur və iftixar
hissi ilə bildirdi. - Vaxtı ilə bu şəhərin
yadelli işğalçılarından təmizlənməsində
Lənkəran alayının böyük xidməti olub.
İndi növbə onun övladlarına çatıb.
Həzi
Aslanov azacıq sükutdan sonra bir az əvvəl yerli sakinlər
tərəfindən tankın üzərinə səpələnmiş
çiçəklərdən dəstələyib "Lənkəran"
yazılmış lövhənin altına düzdü və
qeyri-ixtiyari farağat vəziyyət aldı.
Yanındakılar da komandirləri kimi etdilər.
Onlar geriyə
dönüb tanklarına qalxdılar. Aslanov ciddi və qətiyyətli
bir səslə əmr etdi:
-
Hücuma, irəli!..
"İki
sahil", 29.04.2015
MAMAYEV
KURQANDA LƏNKƏRAN ÇİÇƏKLƏRİ
Bu da
Mamayev Kurqan. Stalinqrad döyüşünün qəhrəmanlarına
həsr edilmiş Xatirə kompleksi. Sanki yer üzünün
bütün sakinləri həlak olmuş qəhrəmanlara
baş çəkməyə gəliblər.
9 May
1968-ci ildir. Bir ayağını müharibədə
itirmiş Qırmızı Bayraq və Birinci dərəcəli
Vətən müharibəsi ordenli Mütəllim Abdulovun
gözləri postamentin üzərində gəzdikcə
doluxsunur. Qəlbində həzin bir kədər, müharibə
törədənlərə bir nifrət var.
Axtardığını
tapanda isə sifəti kədər qarışıq sevinc
bürüyür. Diqqətini toplayıb təzədən
oxuyur, yanılmayıb. Adı birincilər
sırasındadır. Yanındakına iftixarla göstərir:
- Həzi Aslanovdur!
- Həzi
Aslanov?! - Qarabuğdayı, orta yaşlı bir qadın sevinclə
dillənir. - Həmyerlimizdir. Dərs dediyim Lənkəran
şəhər 4 nömrəli məktəb evlərinə
yaxındır. Uşaqlarla qəhrəmanın ev-muzeyinə
tez-tez ekskursiyalar təşkil edirik.
Keçmiş
cəbhəçi Mütəllim Abdulov həmyerlisini
tanıyır. Məktəbdə keçirilən
görüşlərdə etdiyi
çıxışını xatırlayır.
- Həzi
əsl igid idi, - veteran bildirir. - Bir çox döyüşlərdə
bizim yeddinci qvardiya tank briqadası ilə çiyin-çiyinə
vuruşub. Aslanovçular Yeni Vileyka, Smorqon, Vilnüs,
Şaulyay və s. şəhərlər üzərində
sürətli yürüşləri ilə bir çox birləşmələrlə
yanaşı, bizim qvardiyaçılarımız
üçün də yol açırdı. Tez-tez
görüşərdik. Evdən məktub
alıb-almamağımla, döyüş xidmətlərimlə
maraqlanırdı. Deyərdi ki, evlə əlaqəni üzmə,
məktub yazanda mənim də salamımı yetir.
Yaxşı yadımdadır, bir gün batareya komandiri məni
telefona çağırtdırdı. Həzi idi. O, mənim
Birinci dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni ilə
təltif olunduğımı bildirdi.
- Sağ
olun, general, - dedim. - Ancaq muştuluğumuz qalır Lənkəranda.
-
Eloğlularımın yaxşı adı mənim
üçün ən gözəl muştuluqdur, - deyə
general cavab verdi.
Keçmiş
cəbhəçi Mütəllim Abdulov danışardı
ki, atam 1880-1900-cü illərdə Hacı Zeynalabdin
Tağıyevin paroxod limanında gözətçi işləmişdi.
Həzi Aslanovun atası Əhəd kişi ilə dostluq
edirdi. Həzinin Bakıda hərbi məktəbdə
oxuduğu illəri də yaxşı xatırlayırdı. Əhədlə
Həzinin yanına getdiyindən danışardı. Atam
sonralar Sütəmurdov kənd məscidinin müəzzini
olmuşdu. Zil, şaqraq səsi vardı. Zarafatca atama şeir
də qoşmuşdular:
İsa əmi
azan verir,
Bığlarına
nizam verir.
Mütəllim
Abdulov söhbətinə davam edərək deyərdi:
- Atam
Allah-taaladan raz-niyaz edərmiş: "İlahi, möhlət
ver, canımı övladlarım cəbhədən
qayıdandan sonra al". Cəbhədən qardaşım
Haşımla təsadüfən eyni gündə - 1945-ci il
aprelin 11-də qayıtdıq. Bizi görərkən atamız
əllərini göylərə tərəf tutdu, dua-səna
etdi və dedi:
-
Şükür Sənə, İlahi, arzuma çatdım,
balalarımı sağ-salamat gördüm, bundan sonra rahat
ölə bilərəm.
Atamız
gəlişimizdən altı gün sonra - 1945-ci il aprelin 17-də,
83 yaşında dünyasını dəyişdi.
...Axın
davam edir. Müharibə veteranı, general Həzi Aslanovun cəbhə
yoldaşı Mütəllim Abdulov asta addımlarla postamentə
yaxınlaşır, əlindəki gül dəstəsini
oraya düzür. Lənkəran şəhər 4 nömrəli
tam orta məktəbinin riyaziyyat müəllimi Qalina Mamiyeva da
onun kimi edir. Bir andaca Lənkəran çiçəklərinin
ətri ətrafa yayılır.
Bir dəqiqəlik
sükut elan edilir. Qəhrəmanların xatirəsi yad olunur.
Bir az əvvəl
düzülmüş Lənkəran çiçəkləri
soyuq mərmər tavalarını sanki isindirirdi.
Bir dəfə
Lənkəran Dövlət Universitetinin baş müəllimi
Hüseynağa Hüseynov iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,
tank qoşunları general-mayoru Həzi Aslanov haqqında
yazdığı qeydlərini bizə təqdim etdi və dedi:
-
"Aşkarlıq" qəzeti üçün
yazmışam, xoşunuza gəlsə, dərc edərsiniz.
Yazını
diqqətlə və böyük maraqla oxuduq. Onu
"Aşkarlıq" qəzetinin 14 oktyabr 2008-ci il tarixli
sayında dərc etdik. Tarixçi-müəllim
yazırdı:
"Bu
vaxta kimi Həzi Aslanovu Böyük Vətən müharibəsinin
çoxsaylı qəhrəmanlarından biri kimi
tanımışıq. Həqiqətdə isə o, adi qəhrəman
olmayıb. Bunun artıq sübutu da var. Zaman özü təsdiqlədi
ki, o, qəhrəmanlar qəhrəmanıdır...
Belorusiya
kəndlərindən birindən keçərkən gözlənilmədən
bir tank yanmış, dağılmış evin yanında
dayanır. Cavan leytenant düz evin qabağına gəlir.
General-mayor Həzi Aslanov "Villis"ini saxlayır və
soruşur:
-
Leytenant, niyə dayandın?
Məlum
olur ki, bura onun doğma kəndidir, bu isə doğulduğu
ünvandır. Tezliklə adamlar leytenant Vorobkinin başına
yığışırlar. Almanlar oğlu kommunist olduğuna
görə leytenantın atasını əzabla
öldürüb, anasının da gözlərini
çıxarıblar. Elə bu vaxt bir uşaq Vorobkinin
anasının əlindən tutub buraya gəlir. Ana-bala
bir-birinə sarmaşıb qopmurlar. Bu kədərli səhnəyə
baxan Həzinin gözlərindən ixtiyarsız yaş
axır. Ana-balanı ayırmağa ürəyi gəlmir. Hərbi
nizamnaməni pozub sürücünü bir gecəlik
leytenantın sərəncamına verir. Deyir ki, qoy ana-bala gecəni
bir yerdə qalsınlar. Dünyada anadan müqəddəs
varlıq yoxdur. Özü isə Vorobkinin tankına əyləşib
"irəli" əmrini verir".
MUSA
BAĞIROVUN GÖRÜŞLƏRİ VƏ
EŞİTDİKLƏRİ
Yazıçı-jurnalist
Musa Bağırov Lənkəranda ziyalılarla
görüşdə Həzi Aslanovla bağlı mətbuatda
dərc olunmamış bir neçə məqamı
açıqladı və dedi:
- Kreml arxivindən Həzi Aslanovla əlaqədar bir neçə sənəd axtarıb tapmaq lazım idi. M.S.Qorbaçovun hakimiyyəti illərində də həmin arxivə girmək müşkül məsələ idi. Kremlin komendantı Lənkəranda doğulmuş iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanovla bağlı materialları araşdırmaq istədiyimi bilib mənə arxivə daxil olmağa icazə verdi və lazım olan sənədləri axtarmaqda kömək etdi. Komendant mənə dedi:
- Bilirsiniz, mən sizi arxivə niyə buraxdım? 1941-ci ildə Lənkəran şəhərində hərbi qulluqda olmuşam. Müharibənin şiddətli bir vaxtında anam məndən ötrü narahat imiş. Qatarla Lənkərana gəlmişdi. Burada heç bir ünvan tanımırdı. Qatardan düşəndə bərk qar yağırmış. Dəmiryol vağzalında çaşbaş qalır, hara gedəcəyini bilmir. Lənkəranlılar ona qonaqpərvərliklə yanaşırlar. Biri anamı aparır evinə, ona xoş üz göstərir. Biləndə ki, anam hərbi xidmətdə olan oğluna dəyməyə gəlib, köməyini əsirgəmirlər. Komandirimdən icazə alıb məni bir neçə gün evlərində saxladılar. Anamı Moskvaya Lənkəran hədiyyələri ilə yola saldılar. Bu, mənim yadımdan heç vaxt çıxmır. Lənkəran haqqında qəlbimdə ancaq xoş xatirələr qalıb.
Musa Bağırov danışır ki, Moskvada İ.Baqramyanla çox görüşüm olmuşdu. Həmişə deyərdi ki, Həzi yaxşı zabit idi. Axır vaxtlar qocalıqdanmı, ya nədənmi, maskası üzündən düşdü. Onun qart canavar dişlərini gördüm. Həzinin qatili olduğuna sanki şübhəm qalmadı. Yenə Həzi barədə sual verəndə, hirslə cavab verdi ki, nə Həzi, Həzi salmısan, sizin xalqdan zabit çıxmaz...
HƏZİDƏN YADİGAR İNNAB AĞACI
Generalın ev-muzeyinin girəcəyində ucalan həmişəyaşıl innab ağacı qəhrəman Həzidən yadigardır.
- 8 yaşı olanda əkib bu ağacı, - Həzi Aslanovun ev-muzeyinin əməkdaşı Vəfa Babayeva bildirir. - İndi 105 yaşı var bu ağacın. Həzi Bakıya tankçılar məktəbinə oxumağa gedənədək ona qulluq edib, dibini yumşaldıb, suvarıb. Sonra yaxınlıqdakı məktəbin uşaqları Nuşapərin anaya kömək ediblər, qayğısını çəkiblər.
Ənənə bu gün də davam edir və hər il innabın sarı-qırmızı çiçəkləri ətrafa xoş rayihə saçır. Meyvələri qızaranda daha gözəl görünür - Novruz süfrəsinin bəzəyidir.
İnnab iyunun əvvəllərində
çiçək açır, oktyabrda meyvələri
yetişir. Muzey əməkdaşları ağaca baxanların
heç birini unutmur. Novruz günlərində hərənin də
öz payı var. İnnabın meyvələrini daddıqca
uşaqlar sevinclərini gizlətmir, sanki Həzi kimi Vətəni
sevməyə, onun kimi cəsur olacağına and içirlər.
Etibar
ƏHƏDOV
"Aşkarlıq"
qəzetinin baş redaktoru
525-ci qəzet.- 2023.- 19 yanvar.- S.13;16.