"Müasir texnologiyalara uyğun inkişaf edən ali təhsil
tamamilə fərqli olacaq"
Azərbaycanda ali təhsildə
ən uğurlu və mütərəqqi islahatlardan biri məhz adambaşına maliyyələşməyə keçidin
tətbiq edilməsidir.
Bu o deməkdir ki, yüksək bal toplayan və dövlət sifarişi əsasında təhsil almaq hüququ qazanan tələbələrin
təhsil haqqından başqa, ali təhsil müəssisələrinə
dövlət əlavə
heç bir ödəniş etmir.
Azərbaycan Dövlət İqtisad
Universitetinin (UNEC) rektoru,
professor Ədalət Muradovun
sözlərinə görə,
bu yanaşma doğru olaraq, heç bir fərq qoyulmadan dövlət və özəl ali
təhsil müəssisələrinə
şamil edilir. Bununla yanaşı, inanırıq ki, dövlət ali
təhsil müəssisələrinin
gəlir qazanmaq imkanlarının genişləndirilməsi
və o cümlədən,
maliyyə resurslarına
çıxış imkanlarının
asanlaşdırılması bu addımın müsbət təsirini əhəmiyyətli dərəcədə
gücləndirə bilərdi.
Bu sahədə dövlət
və özəl universitetlərin hüquqlarının
eyniləşdirilməsi ilk addım ola
bilər.
Rektor bildirib ki, haqlı olaraq, universitetlərin dəyişməli olduğu
istiqamətlərdən biri
kimi, tələbəmərkəzli
təhsilin təmin edilməsi də göstərilir. Tələbə mərkəzli təhsil
ilk növbədə, universitetin
təfəkkür növünün
və mədəniyyətinin
göstəricisidir. Yeni universitet
təfəkkürü və
mədəniyyəti tələbələrin
biliyinin qiymətləndirilməsi
sisteminin kökündə
dəyişdirilməsini də
tələb edir.
Bu baxımdan inanırıq ki, ənənəvi imtahan sessiyalarının ləğv
edilməsi vaxt məsələsidir. Tələbələrin biliyi təhsil dövrünün sonunda deyil, təhsil prosesində qiymətləndiriləcək.
Ədalət Muradovun dediyinə görə, ənənəvi
iqtisadiyyatdan fərqli
olaraq, rəqəmsal iqtisadiyyat tələb və təklif arasında fərqi tədricən aradan qaldırır. Ali təhsil
baxımından bu o deməkdir ki, əmək bazarının
tələbinə uyğun
mütəxəssis hazırlığı
kimi daimi müzakirə olunan bir problem öz həllini asanlıqla tapa bilir. Belə ki, böyük verilənlərin təhlili
əsasında hazırlanması
vacib olan mütəxəssislər asanlıqla
müəyyən ediləcək.
Süni intellektin tətbiqi isə bu prosesi
daim nəzarətdə
saxlamaqla onun obyektivliyini və çevikliyini təmin edəcək.
UNEC rektoru qeyd edib
ki, ali
təhsildə təbaşir
və qara lövhə, sonra marker və ağ lövhə, daha sonra proyektorlardan istifadə etməklə dərslərin şahidi olmuşuq. Bunlar dünən idi.
Başqa sözlə,
tələbələr tərəfindən
məlumatların passiv
qəbul edilməsinə
yönəlmiş və
müəllimin keçirdiyi
ənənəvi mühazirələr
və seminar məşğələlərinin
gələcək məzunları
peşəkar fəaliyyətə
hazırlaya bilmədiyi
artıq mübahisə
predmeti deyil: "Bu baxımdan, daha çox ekspertlər tərəfindən bu günün və sabahın təhsil modeli kimi Çevrilmiş
Təhsil (Flipped Education) modeli
qəbul edilir. Bu, Y və Z nəsillərin
qəbul edə biləcəyi fəal öyrənmə metodu olmaqla, həm də hər bir tələbənin bacarıqları nəzərə
alınmaqla fərdi təhsil trayektoriyasının
tətbiqidir".
Ədalət Muradovun sözlərinə
əsasən, digər
fəaliyyət növlərindən
fərqli olaraq ali təhsilin
müasir texnologiyaların
inkişafına paralel
olaraq inkişaf edə bilmədiyini görməmək mümkün
deyil. Bu sahədə mövcud çərçivələrin
genişləndirilməsində fayda var. Müasir texnologiyalara uyğun inkişaf edən ali təhsil
tamamilə fərqli olacaq. Universitetlər də bu gün
mövcud olan universitetlərə oxşamayacaqlar:
"Müasir və fərqli universitet quruculuğu tələbəni
universitetə deyil, universiteti tələbəyə
uyğunlaşdırmaq probleminin
həllini də tələb edir. Ali təhsildə yol verilən üç əsas səhv: 1 - ali təhsildə məqsəd və vasitələr getdikcə
daha çox qarışdırılır, 2 - ali təhsildə rəqabət aparan dəyərlərin optimal balansının
təmin edilməsindən
imtina edilir və 3 - insanlarla müqayisədə "maşınlardan"
gözləntilər durmadan
artır".
Rektor vurğulayıb
ki, kağız kitablarla müqayisədə
elektron kitablar bir qayda olaraq,
ucuz satılır. Bununla da yanlış fikir formalaşır ki, kitabın qiyməti müəllifin intellektual kapitalı və illərlə sərf etdiyi əməyilə deyil, guya əsasən kitabın çapına və yayılmasına çəkilən xərclərlə
müəyyən edilir:
"Hazırkı dövrdə
məlumat bolluğu hökm sürür və məlumatlar sürətlə artmaqda davam edir. Məlumat bolluğu
isə diqqət qıtlığı problemi
yaradır. Ali təhsil baxımından bu o deməkdir ki, diqqət qıtlığı uzun müddət ərzində
təhsilalanın diqqətinin
eyni problemə yönəldilməsini mümkünsüz
edir. Bu, hazırkı dövrdə
bilik yaradan, bilik bölüşən
və təhsilverənlər
qarşısında duran
ən ciddi, "ölüm-dirim" məsələlərindəndir".
Ədalət Muradov bildirir ki, son üç ildə ilk dəfə məzuniyyətə çıxmağımla
UNEC-də atılan və atacağımız
addımlara kənardan
baxmaq imkanım yarandı: "Ali təhsildə
köklü dəyişiklik
təhsilalanı obyektdən
öz inkişafının
subyektinə çevirməlidir.
Bu isə təhsil
prosesinin bütün subyektlərinin funksiyalarına
və bütövlükdə
təhsil prosesinə yenidən baxılmasını
qaçılmaz edir.
Ali təhsilin gələcəyinin
ali təhsilin
keçmişinin təhlili
əsasında formalaşdırıla
biləcəyinə inanmırıq.
Bu vəzifənin ali təhsilə tamamilə yeni baxış əsasında
reallaşa biləcəyinə
əminik. Həqiqət
həm də ondan ibarətdir ki, ali təhsildə
vəziyyətin pisləşdiyi
və qeyri-qənaətbəxş
olduğu halda keçmişin təcrübəsi
və onun bərpası xilas kimi görünə bilər. Nəticədə,
ali təhsilin
uğurlu gələcəyi
ali təhsilin keçmişinə qayıdış
səviyyəsilə ölçülə
bilər. Yəni "gələcəyə istiqamətlənmək" keçmişə
qaytaracaq".
UNEC rektorunun fikrincə, mövcud ali təhsil sisteminin bir sıra elementlərini təkmilləşdirmək yox, tamamilə yenidən qurmaq məqsədəuyğun görünür. Bu baxımdan ali təhsildə gözlənilən nəticələri təmin edən faydalı dəyişikliklər həm də tamamilə yeni mütəxəssislər olan pedaqoji dizaynerlərin bu prosesə cəlb edilməsini qaçılmaz edir: "Ali təhsil ölkənin iqtisadi və sosial inkişafının drayverinə çevrilməlidir. Bu isə ali təhsildə dəyişiklərin xarakterindən asılıdır. Ölkənin iqtisadi və sosial inkişafında ali təhsilin rolunun konkretləşdirilməsi bu sahədə konkret hədəflərin müəyyən edilməsini zəruri edir. Başqa sözlə, ali təhsildə proseslərin idarə edilməsindən daha çox nəticələrin idarə edilməsinə fokuslanmaq daha faydalı görünür. Yəni ali təhsildə aralıq (yekun hədəflərə xidmət edən qısamüddətli) və yekun hədəflərin (uzunmüddətli) dəqiqləşdirilməsinə ehtiyac olduğunu düşünürəm".
Ədalət Muradov deyib ki, uğur kimi qəbul edilməlidir ki, ali təhsilin rəqəmsallaşmasının zəruriliyi artıq hamı tərəfindən qəbul edilir. Bununla yanaşı, həm də qəbul edilməlidir ki, təhsilin transformasiyasının məqsədləri, təhsilin təşkilati forma və metodları da dəyişməlidir. Əks halda, səmərəsiz proseslərin rəqəmsallaşması onun səmərəsizliyini daha da artırır. Yəni rəqəmsallaşma səmərəsizliyin "təkmilləşməsinə" xidmət edir. Bu, tamamilə yeni universitet modelini hədəfləyən ali təhsilin sistemli rəqəmsal transformasiyasını tələb edir. Ali təhsilin rəqəmsal transformasiyası isə vahid standart yanaşmanı qəbul etmir: "Sürətli və tamamilə yeni xarakterli dəyişikliklər ali təhsildən gözləntiləri də sürətlə dəyişir. Ali təhsildə islahatlar və onun uğurunun aşağıdakı amillərdən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olduğu qənaətindəyəm - 1. Nə öyrədilməlidir (kurrikulum), 2. Necə öyrədilməlidir (pedagogika), 3. Nə vaxt və harada öyrədilməlidir (təhsil texnologiyaları və real dünya), 4. Kimlər öyrədilməlidir (təhsilə cəlbolunma və əhatəlilik). Cəmiyyətdə oturuşmuş əsas fikir ondan ibarətdir ki, universitetlər əmək bazarının tələblərinə uyğun mütəxəssislər yetişdirməlidirlər. Başqa sözlə, ali təhsilə əsasən işçi qüvvəsi yetişdirən təsisat kimi baxılır. Fərqli baxışlara demək olar ki, rast gəlinmir. Beləliklə, univetsitetlərdən və müxtəlif hazırlıq kurslarından gözləntilər eyniləşdirilir. Reallıqda isə cəmiyyətin və onun dəyərlərinin gələcəyi əmək bazarının tələblərinə cavab verən mütəxəssislərdən əsla asılı kimi görünmür. Cəmiyyəti formalaşdıran, onun dəyərlərini qoruyan və inkişaf etdirən əsas amil, əsas qüvvə kimi cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən dəyərlərə malik olan və həmin dəyərləri cəmiyyətə aşılaya bilən şəxsiyyətlər qəbul edilir. Ali təhsil bu şəxsiyyətləri formalaşdıra bilirmi və yaxud bilərmi? Doğru qeyd edilir ki, "təhsil fərdin mədəniyyətindən başqa bir şey deyil". Yeni bilik və bacarıqlar əldə etmək prosesi kimi ali təhsil "mədəniyyət adamının" formalaşması prosesi kimi də qəbul edilir. Başqa sözlə, ali təhsil elə bir prosesdir ki, o, həm də elə mədəni bacarıqları yaradır (yaratmalıdır) ki, onlar təhsilalanın özünü şəxsiyyət kimi formalaşdırmasını təmin edir".
Rektor əlavə edib ki, ali təhsil ancaq kənardan, səthi baxanda konkret bilik, bacarıq və vərdişlərin formalaşmasına, konkret olaraq hər hansı bir fəaliyyət növü ilə məşğul olmağa yönəlmiş kimi görünür. Mahiyyət etibarı ilə ali təhsil əsasən təhsilalanın özünütəhsil və özünüinkişaf bacarıqlarının formalaşmasıdır. Qəbul etmək lazımdır ki, heç bir ali təhsil insanı öyrəndiyi peşənin və son nəticədə gələcək həyatının bütün özəlliklərinə hazırlaya bilmir. Bu, heç mümkün də deyil: "Təhsil prosesi həm də mədəni prosesdir, çünki o, dialoqa əsaslanır. Təhsilin mahiyyətini və məzmununu da son nəticədə mədəniyyət müəyyən edir. Təhsil, proses kimi xüsusi olaraq seçilmiş mədəniyyət nümunələri və dəyərlərinə əsaslanır. Yəni təhsil xüsusi mədəniyyət mühitidir. Ali təhsilin nəticəsi sosiallaşmış insandır. Təhsil müəssisəsi şəxsiyyətin yetişməsinə hədəflənməməlidir. Çünki şəxsiyyət fərdin özünün səyləri hesabına formalaşır. Yəni şəxsiyyət fərdin özünün hədəfidir. Həqiqət həm də ondan ibarətdir ki, şəxsiyyət ali təhsilin deyil, məhz mədəniyyətin məhsuludur. Təhsil isə bu prosesə ancaq şərait yarada və yardım edə bilər. Beləliklə, cəmiyyətin sağlamlığı, milli dəyərlərin dominantlığı cəmiyyətin şəxsiyyətlərə, təhsilə və eləcə də, özünə baxışından asılıdır".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2023.- 20 yanvar.- S.23.