Quran-i Kərim haqqında əsas məlumatlar və zəruri qeydlər

Qissələr

Quran-i Kərimin ədəbiyyatşünaslıq baxımından ən çox maraq doğuran hissəsi qissələrdir. Hərfi mənası a) bir kəsin izi ilə getmək, b) bir xəbəri söyləmək, hekayət etmək v) kəsib qısaltmaq (məsələn, saçı) olan "qassa” feilindən yaranmış qissə sözü müəyyən bir hadisəni, baş vermiş olayı, xəbəri bildirməklə yanaşı, həm də bir ədəbiyyatşünaslıq termini kimi hekayə anlamına gəlib ya xəyali, ya da gerçək hadisələri nəql edən bir ədəbi növdür. Quran-i Kərimdə keçmişə aid olaylar "qissə" sözü ilə yanaşı ona sinonim kimi işlənən "nəbə", "xəbər", "məsəl" sözləri ilə də bildirilir (əl-Ənam 24, əl-Məidə 27, Hud 49, əl-Əraf 101, əl-Ənkəbut 43 və s.).

Heç də bütün qissələr Quranda əks olunduğu şəkildə ədəbi növ hesab edilə bilməz. Quranda yalnız Yusif peyğəmbərin qissəsi hadisələrin ardıcıllıqla nəql edildiyi, müəyyən süjet və kompozisiyaya malik dolğun hekayət təsiri bağışlayır. "Əzm və səbat sahibi olan" peyğəmbərlərdən Adəm (ə), Nuh (ə), İbrahim (ə), Musa (ə) və İsanın (ə) qissələri Quranda nisbətən geniş olsa da, onlar ayrı-ayrı surələrdə epizodlar şəklində əks olunmuşlar. Bu epizodlar içərisində bəzən təkrarlara rast gəlinir, bəzən də müəyyən epizod yalnız bir dəfə xatırlanır. Məsələn, Musanın hekayəti təkrarlanan epizodlar halında əl-Əraf (103-172), Taha (9-101) əl-Qasas (3-43) və b. surələrində əks olunur. Onun Xızrla olan əhvalatına yalnız əl-Kəhf surəsində (60-82), "İnfilaq əl-bəhr" (dənizin yarılması) epizoduna isə əş-Şuara (63) surəsində rast gəlinir.

Bəzi peyğəmbərlərin Quran-i Kərimdə yalnız adı çəkilir (İdris, Əl-Yəsə, Zu l-Kifl), bəzisinin isə adı belə çəkilmir. Bəzən peyğəmbər, bəzən də övliyaların öndəri sayılan Xızrın Quranda adı çəkilməsə də, Kəhf surəsindəki "ilmun min lədun"dan (dərgahımızdan olan elmdən) xəbərdar olan Allah bəndəsinin Xızr olduğu zənn edilir.

Bəzi qissələrə Quran-i Kərimdə qısaca bir işarə edilmişdir. Məsələn, təfsirlərdə geniş yer alan Harut-Marut hekayətinə əl-Baqara surəsinin 102-ci ayəsində, Şərq poeziyasında rəngarəng obrazlar doğurmuş Süleyman üzüyü və div hekayətinə Sad surəsinin 34-cü ayəsində, Əyyubun hekayətinə əl-Ənam (84), əl-Ənbiya (83-84), Sad (41-44) surələrində qısa bir işarə edilib.

“Qissə" deyərkən, biz ancaq Quran-i Kərimdəki epizod və işarələri deyil, zaman-zaman xəyali əhvalatlarla zənginləşmiş və təfsir ədəbiyyatında geniş yer almış bitkin hekayətləri başa düşürük. Əsas qayəsini Allah Təalanın təkliyinə inam (tövhid), peyğəmbərlərə inam (nubuvvət) təşkil edən, insanları mömin, xeyirxah, səbrli, təvazökar olmağa səsləyən, nəfsə uymağı, təkəbbürü, səbrsizliyi, əxlaqsızlığı pisləyən qissələr bir örnək, öyüd-nəsihət, ibrət olaraq nazil olmuşlar. Buna görə də Quran-i Kərimdə peyğəmbərlərin “hekayətlərində ağıl sahibləri üçün, sözsüz ki, bir ibrət vardır" – deyilir (Yusif, 111).

Quran qissələrini mövzu dairəsinə görə aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar:

- qısas əl-ənbiya - peyğəmbərlərin qissələri;

- ərəblərin İslamaqədərki tarixi ilə bağlı qissələr;

- bəzi müdrik adamlar və qəhrəmanlarla bağlı qissələr;

- ayrı-ayrı ibrətamiz qissələr;

- Məhəmməd peyğəmbərin həyatı ilə bağlı qissələr.

Qısas əl-ənbiya Quran rəvayətlərinin böyük bir hissəsini təşkil edir. Hədislərdə yüz iyirmi dörd min peyğəmbər olduğu göstərilsə də, Quran-i Kərimdə aşağıdakı peyğəmbərin adı çəkilmişdir: Adəm (ə), Nuh (ə), İdris (ə), Hud (ə), Saleh (ə), Şüeyb (ə), Ibrahim (ə), İsmail (ə), Ishaq (ə), Lut (ə), Yaqub (ə), Yusif (ə), Əyyub (ə), Yunus (ə), Musa (ə), Harun (ə), əl-Yəsə (ə), Zu l-Kifl (ə), Davud (ə), Süleyman (ə), İlyas (ə), Yəhya (ə), Zəkəriyyə (ə), İsa (ə), Məhəmməd (ə).

Quran qissələrinin böyük bir qismini əhatə edən qısas əl-ənbiyada tövhid və nübuvvətlə bağlı məsələlərə xüsusi diqqət yetirilmiş, peyğəmbərlərin məsumluğu və möcüzələrlə çıxış etmək qabiliyyəti, bir çox ümmətlərin öz peyğəmbərinə inanmayıb onu inkar etməsi kimi məsələlər əks olunmuşdur.

Ərəblərin İslamaqədərki tarixinin əks olunması baxımından Quran-i Kərimdə Səba dövləti, Ərim seli ilə bağlı rəvayətlər maraq doğurur (Səba, 15-17). Eləcə də əl-Buruc surəsinin 4-9-cu ayələrində xatırlanan Ashab əl-uxdud (xəndək sahibləri) və əl-Fil surəsində əks olunmuş Ashab əl-fil (Fil sahibləri) rəvayətləri də İslamaqədərki ərəb tarixi ilə bağlı bəzi hadisələrə toxunduğundan diqqətəlayiqdir.

Quran-i Kərimdə müdrik adamlar və qəhrəmanlarla bağlı hekayətlərə gəlincə, İskəndər Zu l-Qarneyn və Loğmanın (Loğman) hekayətini, Həbib Nəccarla əlaqələndirilən Ashab əl-qaryə (Şəhər sakinləri) qissəsini göstərmək olar.

Bəzən Quran-i Kərimdə tarixi şəxsiyyətlər - peyğəmbərlər, padşahlar, müdrik adamlarla bağlı olmayan ayrı-ayrı ibrətamiz hekayətlər də verilir. Belə hekayətlərdən iki bağ sahibi ilə bağlı rəvayət maraqlıdır. Əl-Kəhf surəsinin 32-44-cü ayələrində əks olunmuş bu rəvayət dərin ibrətamiz mənaya malik olub insanları Tanrının bəxş etdiyi nemətlərlə öyünməməyə, allahsevərliyə və xeyirxahlığa səsləyir.

Quran-i Kərimdə Məhəmməd peyğəmbərin həyatı ilə bağlı bir sıra hadisələr də öz əksini tapmışdır. Digər rəvayətlərdən fərqli olaraq, Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s.) həyatı ilə bağlı əhvalatlar müqəddəs kitabda çox qısa və ötəri əks olunub. Yalnız təfsirlərdə bu qissələr hərtərəfli verilir. Peyğəmbərimizin həyatı ilə bağlı İsra və Merac (əl-İsra,1), Şaqq əl-qamər (əl-Qamər,1), Əhl əl-ifk (böhtan əhli) hadisələri (ən-Nur,10-17) ilə bağlı rəvayətlər maraq doğurur.

Quran və poeziya

Bütün peyğəmbərlər kimi, Məhəmməd peyğəmbər də öz missiyasını yerinə yetirərkən müəyyən çətinliklərlə üzləşmişdir. Təkallahlılığı qəbul etmək istəməyən müşriklər peyğəmbərə və bu dini qəbul etmiş ilk müsəlmanlara qarşı açıq-aşkar düşmənçilik mövqeyinə keçirlər. Hətta bəzi müşrik valideynlər öz müsəlman övladlarını evdə zəncirləyib saxlayırdılar ki, onlar Məhəmməd peyğəmbərin çıxışlarını dinləməyə getməsinlər. Bütpərəsrt ərəblər onların əsrlər boyu ibadət etdiyi bütlərə qarşı çıxıb Vahid Allaha iman gətirməyə çağıran peyğəmbəri başa düşmür, onun ideyalarını qəbul etmək istəmirdilər. Müşriklər Məhəmməd peyğəmbərin gərgin vəhy prosesindən sonra qafiyəli nəsrlə - səclə söylədiyi çıxışlarını – Quran ayələrini şeirə bənzədir, peyğəmbərin özünü isə “şair” adlandırırdılar.

Hələ qədim zamanlardan ərəblər müəyyən ahəng və qafiyə ilə söylənilən çıxışların insana fövqəltəbii qüvvələr tərəfindən təlqin edilməsinə inanmışlar. Onların fikrincə, şeir insana cinlər vasitəsilə təlqin edilir. Buna görə də bütpərəst ərəblər Məhəmməd peyğəmbəri şairun məcnunun (cinli şair) adlandırırdılar:

(Onlar) “Biz heç divanə bir şairdən ötrü tanrılarımızı tərk edərikmi?” - deyirdilər (əs-Saffat, 36).

Bəzən bütpərəstlər Quran ayələrinin qarmaqarışıq yuxu nəticəsində meydana gələn bir sayıqlama olduğunu söyləyirdilər və yenə də Peyğəmbəri şairə bənzədirdilər. Çünki İslamdan öncə şairlər tərk edilmiş obaların xarabalıqlarında gecələyir, burada gördükləri yuxuların onlara fövqəltəbii qüvvələr tərəfindən təlqin olunmasına inanırdılar. Quranda deyilir:

Onlar deyirdilər: “(Bu Quran) qarmaqarışıq yuxulardır, onu özü uydurmuşdur. O, bir şairdir” (əl-Ənbiya, 5).

Ət-Tur surəsinin 30-cu ayəsindən müşriklərin Məhəmməd peyğəmbəri şair adlandırmaları aydınlaşır. Əlbəttə, kafirlərin bütün iddiaları Quran-i Kərimdə israrla rədd edilir. Quranda Allah-Təala şairləri avara, sərgərdan, sözləri ilə əməlləri bir-birinə uyğun gəlməyən adamlar kimi təsvir etmişdir. Əş-Şuara surəsində deyilir:

Şairlərə gəlincə, onlara yalnız azğınlar uyar. Məgər görmürsənmi ki, onlar hər bir vadidə sərgərdan gəzib dolaşırlar. Və onlar etmədikləri şeyləri deyirlər (əş-Şuara. 224-226).

Qeyd edək ki, sonrakı ayədə mömin şairlərin bu deyilənlərdən uzaq olması bildirilir.

Bu ayələrin nazil olması ilk növbədə müşrik şairlərin - Abdulla ibn əz-Zibəra, Hubeyrə ibn Əbi Vahəb, və başqalarının İslam dinini və onun peyğəmbərini həcv etməsi ilə bağlı idi. Digər tərəfdən, ərəb şeirində heç də həmişə həyati həqiqətlər olduğu kimi əks olunmurdu. Şairlər bəzən mədhiyyələrində və fəxriyyələrində olduqca mübaliğəli müqayisələr aparır, həqiqətə uyğun gəlməyən hədsiz təriflər edirdilər. Bir kəsi həcv edərkən ona iftiralar yağdırır, hər cür pis xüsusiyyətləri həcv olunan adama aid edirdilər. Bütün bunlara görə, Quran-i Kərimdə dönə-dönə Məhəmməd peyğəmbərin şairlikdən uzaq olması söylənilir:

Biz ona (Məhəmməd əleyhissəlama) şeir öyrətmədik və bu ona heç yaraşmaz da. Ona vəhy olunan ancaq öyüd-nəsihət və açıq-aşkar Qurandır (Yasin, 69).

Ibn Kəsir öz təfsirində peyğəmbərin şeir söyləyərkən xətalara yol verdiyini və səhabənin onun bu xətalarını düzəltdiyini bildirir. Rəvayətə görə, belə hallarda, Əbu Bəkr və Ömər Yasin surəsinin yuxarıda qeyd etdiyimiz 69-cu ayəsini xatırladarmışlar (İbn Kəsir, cild 3, 585). Rəvayət edilir ki, Peyğəmbər Tarafə ibn əl-Abdın muallaqasının qəzavü-qədərlə bağlı son beytini təkrarlamağı sevirdi. Poeziyaya neqativ münasibət hədislərə də yol açıb. Bir hədisdə deyilir:

Bir kəsin içərisinin şeirlə dolu olmasındansa, irinlə dolu olması daha yaxşıdır, çünki irin əvvəl-axır sağalır.

Başqa bir hədisdə Məhəmməd peyğəmbər İslama həcv yazan şairlər barədə deyir:

Kim İslam barədə pis bir həcv söyləsə, dili hədər gedər.

Beləliklə, ilk baxışda sanki İslam dini şeirə, poeziyaya zidd mövqe tutmuş kimi görünür. Zaman keçdikcə, filoloqlar bu mövqenin başqa tərəflərini araşdırmış, İslamın poeziyaya zidd olmasının digər səbəblərini göstərməyə çalışmışlar. Onlar müəyyən bir ölçüsü olan şeiri musiqiyə bənzədirdilər. Musiqi isə əyləncənin bir növüdür ki, Rəsulullah bunu bəyənməyib demişdir: “Biz əyləncəyə uyanlardan deyilik, əyləncəyə uyanlar da bizdən deyildir”.

Əlbəttə, zaman keçdikcə İslam dininin və onun peyğəmbərinin şairlərə olan münasibəti də dəyişir. Çünki artıq bəzi şairlər müsəlmanlığı qəbul edib yeni dini müdafiə etməyə başlayırlar. Mühacirlər, ənsarlar arasından görkəmli şairlər çıxır. Abdulla ibn Cəhş, Osman ibn Məzun, Abdulla ibn Haris, Abdulla ibn Huzafə, Kəb ibn Malik, Abdulla ibn Ravahə, eləcə də Hassən ibn Səbit, Kəb ibn Zuheyr, qardaşı Buceyr ibn Zuheyr kimi tanınmış şairlər yeni dinin keşikçisinə çevrilirlər. İslamı müdafiə edənlər arasında Hind bint Əsəsə, Safiyyə bint Abd əl-Muttəlib kimi qadın şairlər də var idi. Belə şairlərin yaradıcılığının əsas cəhəti müşrikləri həcv edib müsəlmanları onların tənələrindən qorumaq, yeni dini, onun peyğəmbərini və peyğəmbərin silahdaşlarını tərif etmək idi. Təsadüfi deyil ki, şairləri pisləyən məşhur Quran ayələrinin (əş-Şuara, 224-226) ardınca bu cür şairlər yad edilir; deyilən tənələrin onlara aid olmadığı göstərilir (əş-Şuara, 227).

Zaman keçdikcə yaxşı şeiri pis şeirdən ayıran hədislər söylənilir:

Şeir qoşulmuş kəlamdır. Ondan həqiqətə uyğun gələni yaxşıdır. Həqiqətə uyğun gəlməyənində isə heç bir xeyir yoxdur.

Bir hədisdə şeirdə böyük hikmət olduğu söylənilir. Bəzi hədislərdə şairlik sənətinin ərəblərin ruhuna, qanına işlədiyi, ərəbin mayasının şeirlə yoğrulduğu anlaşılır.

Dəvə doğma yerlərin həsrətindən əl çəkə bilmədiyi kimi ərəb də şeirdən əl çəkə bilməz.

Dəvə başqa heyvanlardan doğma yerlərə bağlılığı ilə fərqlənir. Əbu Osman əl-Cahiz (v. 868) özünün “Mənaqıb əl-ətrak” (Türklərin fəzilətləri) əsərində bu barədə yazır ki, dəvəni Ərəbistandakı obasından götürüb Bəsrəyə gətirsən, o, doğma yerlərə o qədər həsrət çəkər ki, doğma torpağın iyini duyaraq özü böyük bir məsafə keçib obasını tapa bilər. Beləliklə, şeirin ərəbin qəlbinə nə qədər doğma olduğunu bilən Peyğəmbər, bu böyük qüvvədən yeni dinin mənafeyi üçün istifadə etməyi lazım bilir.

Bütün bu deyilənlərə yekun olaraq qeyd etmək istərdik ki, İslamın nə poeziyanı dəstəkləməsi, nə də onun əleyhinə olması iddiası ilə çıxış etmək düzgündür. İslam ilk növbədə cəmiyyətdə müəyyən bir toplumun siyasətini ifadə edirdi. Nə qədər ki, poeziya güclü bir qüvvə kimi bu topluma qarşı idi, şairlər gözdən salınırdı. Əks tərəf zəiflədikcə poeziyanın gücündən İslamın öz mənafeyi üçün istifadə olunması zərurəti meydana çıxır. Əgər Peyğəmbər İmru ul-Qeysi şairlərin cəhənnəmə gedən yolda öndəri sayırdısa, Zuheyrin simasında şeytan əlaməti görürdüsə, bu heç də onun şeir kimi güclü bir silaha biganə qalacağını ifadə etmirdi. Mənbələrdə onun şairə əl-Xənsənin, Əntəra ibn Şəddədin poeziyasını bəyənməsi, yorulmadan Uməyyə ibn Əbi s-Saltın şeirlərini dinləməsi barədə xəbərlər vardır. Çox keçmir ki, o, şairləri İslamı müdafiəyə səsləyir. Onun fikrincə, əldə qılınc İslamın müdafiəsinə qalxanlar öz şeirləri ilə də dini müdafiə edə bilərlər:

Rəsulullaha öz silahı ilə kömək edənlərə onu öz şeirləri ilə də müdafiə etməyə nə mane olur?

Çox keçmir ki, həqiqətən də İslamı həm qılıncı, həm də şeiri ilə müdafiə edən şairlər ordusu meydana çıxır.

Quran, sufizm və xalq inancları

Quran-i Kərimin Sufi təliminə, onun nəzəri və təcrübi tərəflərinə böyük təsiri olub. Sufizm asketik cərəyan olub yarandığı ilk gündən başlayaraq vəhdəti-vücud kimi mükəmməl bir zirvə təliminədək daim Qurandan bəhrələnib. Allahla insan arasında yaxınlığın sübutlarını Quranda axtaran sufilər bir sıra ayələri öz təlimlərinin əsasında tuturdular: “Biz ona şah damarından da yaxınıq!” (Qaf, 16) kimi ayələr ilahi varlıqla təmasa can atan sufilərin ilham mənbəyi idi.

Allahın təcəllisini bütün varlıqlarda görən Sufi təlimi “Şərq də, Qərb də Allahındır: hansı tərəfə yönəlsəniz (üz tutsanız) Allah oradadır” (Baqara, 115) ayəsindən bəhrələnirdilər,

Ayrıca olaraq, Allah-insan münasibətlərini Allah qorxusu olan təqva deyil, məhəbbət əsasında qurduqlarından sufilər “Allah elə bir qövm gətirəcək ki, (Allah) onları, onlar da (Allahı) sevəcəklər” (əl-Maidə , 54) ayəsində məhz özlərinə işarə edildiyini bildirirdilər. Sufilər Quran ayələrində öz mistik təcrübələrinə haqq qazandıran mənalar axtarır, diqqəti müqəddəs kitabın metafizik səmtinə yönəldirdilər. Onlar Allah-insan münasibətlərini kosmoqonik mistikaya bağlayır, insan övladı ilə Uca Tanrı arasında əbədi və əzəli bir əhdnamənin mövcudluğu iddiası ilə çıxış edir, buna işarəni də Quranda axtarırdılar(əl-Əraf, 172).

Şiələr kimi sufilər də Quranın batini təfsirinə meyilli idilər. Sufi şərhlərinin ilk nümunəsi nişapurlu sufi mütəfəkkiri Abd ər-Rəhman əs-Suləmi (v. 1021) tərəfindən toplanıb. Bu şərhlər İslam mistisizmində və asketizmində xüsusi yerləri olan Həsən əl-Bəsriyə (v. 728), Cəfər əs-Sadiqə (v. 765) və Sufyən əs-Sauriyə (v. 778) istinad edir. Əs-Sulami təfsirində Cəfər əs-Sadiqə istinadən Quran mətninin dörd qatdan ibarət olması iddia edilir. Hər bir qatın özünəxas müraciət obyekti var: Adi insanlara, ruhanilərə, övliyalara, peyğəmbərlərə müraciət edilən qatlar.

Sufi təcrübəsində Quran qiraəti xüsusi yer tuturdu. Xüsusilə Ramazan ayında sufilər Qurani təkrar-təkrar oxuyur, ayrıca olaraq gecə qiraətlərinə, ibadətdə keçirilən yuxusuz gecələrə xüsusi önəm verirdilər. Cəfər əs-Sadiq deyirdi ki, mən Quranı təkrar-təkrar o qədər oxudum ki, axırda onları Tanrının öz dilindən eşitdim. Quranı 7-8 yaşında əzbərləyən Səhl ət-Tustəri (v. 896) bütün həyatı boyu onun qiraətini davam etdirir. Quran tilavəti Malik ibn Dinarın (v. 748) zövq aldığı yeganə iş idi. Bəzən sufilər ayrı-ayrı Quran ayələrini və surələri təkrar-təkrar qiraət edirdilər. Səhl ət-Tustərinin Quran qiraəti zamanı ekstaz halı yaşadığı qeyd olunur. Allah kəlamını təkrar-təkrar oxuyan sufilər ilahi kəlam vasitəsilə Haqqa qovuşmağa can atırdılar.

Sufilər Qurana tarixi və hüquqi bir mətn olmaqdan daha çox mistik mənbə kimi baxırdılar. Onların nəzərində cihad insanın öz nəfsi ilə mübarizəsi idi. Onlar bəzi surələrin önündəki huruf muqattaaya xüsusi əhəmiyyət verib onların sirrini açmağa çalışırdılar. Sufilər Fatihə, İxlas surələrinin və Ayət əl-kürsinin mistik mahiyyətinə xüsusi əhəmiyyət verirdilər.

Sufizm həm də İslamın xalq kütlələri arasında geniş yayılmış bir istiqaməti idi. Sufi şeyxlərinin adına kəramətlər söylənilir, binəsib kütlələr onlardan yardım umurdular. Bu mənada Sufizm həm də magiya və okkult elmlərlə bağlı bir cərəyan idi. Bu sahədə onların əsas mənbəyi yenə də Quran-i Kərim idi. Quran ayələrindən insanların arzu və diləklərini, ehtiyaclarını ödəmək üçün sehrli bir qüvvə, tilsim kimi istifadə olunması geniş yayılmış hal idi.

Quran mətni döyüşçülərin köynəyi və silahları üzərinə həkk olunurdu. Ayələrdən kömək umulur, insanlar mühüm problemlərini onları üzərlərində gəzdirməklə çözmək ümidinə düşürdülər.

Bəsmələ özü ayrılıqda bütün xəstəliklərə qarşı, pisliklərdən qorunmaq, zalımdan özünü qorumaq üçün mühüm dua sayılır. İslam dünyasında bütün işlərə bəsmələ ilə başlamaq adəti geniş yayılıb. Bundan əlavə Quranın bir sıra surələrinin əvvəlində işlənən muqattaa hərflərin də sehrli gücünə inanılıb. Bu hərflər bütün xəstəliklərə qarşı tilsim kimi işlənib. Zalımın zülmündən qorunmaq, ruzi, uğur və rifah, eləcə də qarımış qızları ərə vermək üçün də bu hərflərdən istifadə edilib.

İslam dünyasında həm Quran ayələrindən, xüsusilə Ayət əl-Kürsüdən, həm də ayrı-ayrı əsərlərdən (məsələn, əl-Busirinin “Burdə” qəsidəsi) şəfa məqsədilə geniş istifadə olunub. Bəd nəzərdən qorunmaq üçün əl-Qələm surəsinin 51-52-ci ayələrindən bütün müsəlman dünyasında geniş istifadə olunur.

Əl-Vaqiə surəsi bütünlükdə ruzi duası kimi işlənir. Düşmənlərin şərindən qorunmaq üçün əl-Adiyət oxumaq məsləhət bilinir. Səbrli olmaq üçün əl-Baqara surəsinin 250-ci, Cəhənnəm odundan qorunmaq üçün həmin surənin 201-ci, bağışlanmaq üçün 286-cı, hidayət yolundan dönməmək üçün Əl İmran surəsinin 8-ci, günahlardan təmizlənmək üçün həmin surənin 193-cü, Allahın mərhəmətini qazanmaq üçün əl-Kəhf surəsinin 10-cu ayələrindən dua kimi istifadə olunur. Ümumiyyətlə, İslam şərqində duaya böyük önəm verilib. Əl-Ğafir surəsində “Mənə dua edin, sizə cavab verim,” - deyilir:

İslam dünyasında dua edən şəxsin hər iki əlini açıb Allaha müraciət etməsi geniş yayılıb. Tirmizidən söylənilən hədisə görə, Allah ona doğru açılan əlləri boş qaytarmaq istəmədiyindən bu cür səslənən dualar müstəcəb olar. Quranın özündə Yunus peyğəmbərin və Zəkəriyyənin duaları müstəcəb dualara misaldır. Musa peyğəmbərin duası isə elm arzusunda olan insanlar üçün münasib görsənir. Bu, alimlərin sevdiyi bir duadır.

İslam dünyasında həm şiələr, həm də sünnilər arasında dördüncü şiə imamı Zeynəlabidinə aid edilən “əl-Cauşən əl-kəbir” (Böyük qalxan) duası geniş yayılıb. Müsəlmanlar Allahın gözəl adlarını ehtiva edən bu duanın təsir gücünə inanırlar.

Bu qədər...

Aida Qasımova

525-ci qəzet.- 2024.- 18 aprel,№ 66.- S.8;9.