Sonuncu təşəkkür

21 aprel akademik Hətəm Quliyevin anım günüdür

Kənardan baxanda Yer kürəsi çürük toxuma oxşayırdı, yaxından baxanda oxşamırdı - elə cürük idi. Bu sətirlər yazıçı S.Səxavətin "Nekroloq" romanındandır. Düşündürücü əsərdir. İlk dəfə hardasa 20-22 il əvvəl oxumuşdum. Onda mənə bir yığın söz təsiri bağışlayan bu fikrin əsl mahiyyətini illər sonra anladım - öz düzümü, öz ətri, öz rəngi olan, içində xəyallar qurduğum dünyamı itirəndən sonra...

Qəribədir, hərdən öz yaşadıqlarım özümə uzun qış gecəsində bitməyən nağılları xatırladır. Bu dünya bu nağıllara nə qədər işıq tuta biləcək və mən o işığın kölgəsində nə qədər yol gedəcəyəm, hələ bilmirəm. Amma hər gün mənə, hənirtisinə həsrət qalmış ocağına bir boy da yaxınlaşan əvəzsiz insanın müqəddəs ruhu qarşısında susa bilmirəm.

Tez-tez gəncliyindən danışardı. Deyirdi ki, atam məni həkim görmək istəyirdi, amma 1963-cü ildə iştirak etdiyim olimpiadanın Respublika turunda qazandığım qələbə bütövlükdə həyat yolumu dəyişdi. Həmən il olimpiadanın rəhbəri, Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü Maqsud Cavadov məni universitetə dəvət etdi və mən də bu təklifi qəbul edərək növbəti il təhsilimi davam etdirmək üçün sənədlərimi ADU-nun mexanika riyaziyyat fakültəsinə təqdim etdim.

İndi evimizdəki kitabxanamızda saxladığımız BDU-nun 100 illik yubileyi münasibətilə nəşr olunan kitabda adı 1969-cu il məzunları arasında ən yüksək nəticəsi olan iki tələbədən biri kimi qeydə alınıb...

Hərdən uzun illər yaşadığı Ukraynanın Kiyev şəhərini xatırlayırdı. Bu ölkənin təbiətindən, şəhərin təmizliyindən, insanların səmimiyyətidən, bütövlükdə xalqın böyüklüyündən ehtiramla söhbət açardı. Yenicə gəldiyi yad şəhərdə rastlaşdığı xeyirxah insanları xatırlayırdı. Deyirdi ki, aspiranturada oxuyurdum. Əvvəlcədən götürdüyüm mövzunu cəmi 4 il ərzində müdafiə edib geriyə, Azərbaycana qayıtmağı planlaşdırmışdım. Çox gərgin işləyirdim. Bəzən səhərin nə vaxt açıldığının və yaxud gecənin düşdüyünün fərqində olmazdım. Ruhunu böyük hörmətlə yad etdiyi insanlar arasında o illərdə kirayədə yaşadığı evin sahibəsi də var idi. Qələmi əlimdən alıb özümü də qapıdan çölə itələyər, Allah xatirinə çıx, çıx qapıdan,.. deyib qapını arxamca qıfıllayardı...

Bəli, Hətəm müəllim elmdəki o zirvəni belə zəhmət bahasına əldə etmişdi.

Nanə yarpağı kimi kövrək bir qəlbi, dəmir kimi möhkəm iradəsi vardı. Təbiətin bu bir-birinə əks varlıqlarını güclü ağlıyla nizamlaya bilirdi. Ən həssas məqamlarda belə hisslərinə ağlı ilə qalib gəlməyi bacarardı.

Qəlb qırmağı, inam öldürməyi, dönüklüyü bir gücsüzə güc göstərməyi, məzlumun haqqına girməyi adamlıqdan saymazdı.

Tərbiyə mövzusunda cinsi ayrı-seçkiliyi qəbul etməzdi. İnsanda ən çox qiymətləndirdiyi hiss ləyaqət idi. Həmişə "kişi başın dik tutmağı bacarmalıdır" deyərdi. Özü göstərmədiyi tərbiyəni övladından gözləməzdi. Bir ata övladı qarşısında olduğu qədər də vətəni qarşısında borcludur deyər, övladının ruhun öldürən valideyni qatil sayardı. Bütün bu özəllikləri ilə Hətəm Allah adamı idi. Lakin dinin fanatı deyildi. Onun dinə münasibəti də fərqli idi. Onun izahında ümumi bir dünyagörüş ifadəsi vardı. Deyirdi ki, dünya görüşü iki möhtəşəm dərin qata bölünür. Bunlardan birincisi alimlərin, ciddi elm adamlarının keçdiyi Elmi, digəri isə Dini alimlərin, peyğəmbərlərin dünyagörüşü idi. Deyirdi ki, bəzən bunlar qarşı-qarşıya qoyulur, bu, səhv düşüncədir. Çünki hər ikisi kainatın kəşf edilməsinə yönəlib.

Hətəm elm yolunun yolçusuydu, ciddi elmlə məşğul idi. Amma dinin insan qarşısında zəruri saydığı bütün vacibləri həyat tərzinə çevirmişdi. İstər elm, savad istərsə də valideyn, ailə, övlad və vətən qarşısında öz məsuliyyətin bilird.

Akademik Əyyub Quliyevin sosial şəbəkələrdə bir paylaşımıyla rastlaşdım. Yazırdı ki, 2016-cı ildə biz bir qrup əslən Naxçıvandan olan alimlər Hətəm müəllimlə birgə Naxçıvana səfər etmişdik. Əlavə edirdi ki, dünyanın əksər ölkələrini gəzmiş alimlə Naxçıvanda müxtəlif səviyyəli görüşlər keçirdik, diyarın gəzməli-görməli yerlerində olduq, onu, Naxçıvan mətbəxinin özəllikləriylə tanış elədik. Üzü geri qayıdanda təəssüratını öyrənmək məqsədiylə sual verdim. Soruşdum ki, həə, necədir müəllim, Naxçıvan xoşunuza gəldimi? Ən çox nə təəccübləndirdi sizi? Cavab verdi ki, ANAN! Gözləmədiyim cavab qarşısında deyə biləcək söz tapmadım...

İndi bu hadisəni xatırlaya-xatırlaya Hətəmin doğmalarının onun usaqlığının, gəncliyinin şahidlərinin onun ailə üzvlərinə, xüsusən də anasına münasibəti haqqında eşitdiklərimi yada salıram, gəldiyim nəticə belədir. Bir övlad sağlığında öz valideynlərinin ürəyin nə qədər aça bilərdisə və yaxud, nə qədər valideyn xeyir-duası qazana bilərdisə, Hətəm o xeyir duanı, o halallığı zamanında valideynlərindən qazana bilmişdi. Ruhları şad olsun!

Ən son elmi əsərlərindən biri zamanla bağlıydı. Kifayət qədər elmi nümunələrlə vaxtın birtərəfli geriyə dönüşü olmadığını izah edirdi. Təbii, mən nümunələr deyərkən çoxlu paralelləri, riyazi hesablamaları nəzərdə tuturam. Yeri gəlmişkən həyatımızda nə qədər böyük əhəmiyyət daşımağından asılı olmayaraq mənim heç vaxt saata münasibətim birmənalı olmayıb... o qulaqoxşayan yalançı laylalarıyla həyatımıza hansı ayrılıqları gətirməyib ki? Şəxsən mən ömrümün müxtəlif mərhələlərində dəfə-dəfə onun qarşısında gücsüzlüyümü hiss etmişəm. İlan çalan ala çatıdan qorxar deyiblər... Mən axırıncı dəfə 2021-in aprelində ondan möhlət istəmişdim, əsirgəmişdi. Biz Hətəmi aprelin 21-dən 22-nə keçən gecə itirdik. Mən ömrümdə bircə o gecə vaxtın mənə qarşı nə qədər mərhəmətli davrandığının fərqində oldum. Mən o gecə dünyanın ən uzun gecəsini yaşadım. 17 yaşıma qayıtmışdım. Redaksiyanın yarıaçıq qapısından içəri boylanırdım... Və bir də 43 illik qaynar bir ömrün vur-tut bir neçə saata sığışdırdığım acılı-şirinli anları... Bayırda hava işıqlaşırdı... Dönüb əlimə baxdım, cəmi bir neçə gün əvvəli xatırladım. Saçlarını, üzünü sığallayırdım. Əlimə deyən soyuq nəfəsin istisinə diksindim, yanıldığımı düşündüm. Üzünə baxdım - bu dəfə danışan, işığını itirməkdə olan gözləri oldu. Və bu, mənim ağlına həsəd apardığım, şəxsiyyəti ilə həmişə qürur duyduğum, qüdrətinə söykəndiyim kişidən aldığım sonuncu təşəkkür oldu...

Kəmalə CƏFƏROVA

525-ci qəzet.- 20 aprel,№68.-S.17.