Gərəkli adam

Tanınmış ədəbiyyatşünas alim, tədqiqatçı, pedaqoq, şair, publisist, dəyərli ziyalı, filologiya elmləri doktoru, professor İslam Qəriblinin 70 yaşı tamam olur. 70 illik yubileyini AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri kimi qarşılayan, sadə kənd müəllimliyindən alimliyə qədər şərəfli həyat yolu keçən İslam Qəriblinin pedaqoji, bədii, elmi, pulisistik fəaliyyəti əsl həyat məktəbidir, bu məktəbi araşdırmağa, bu məktəbdən öyrənməyə dəyər.

İslam Qəriblinin şəxsiyyətini bir ifadəyə sığışdırmaq olar - gərəkli adam! Harda oxumasından, işləməsindən asılı olmayaraq daim seçilə, sevilə bilib, özünəməxsus iz qoymağı bacarıb İslam Qəribli. Niyə məhz müəllimlik peşəsinə könül vermişdi - bu seçimi kənd uşağının öz müəllimlərinə olan sevgisimi doğurmuşdu, müəllimlərinə olan hörmətdənmi qaynaqlanmışdı, bu peşəyə olan ehtiyacdanmı - nədənini, niyəsini İslam müəllimdən heç vaxt soruşmamışam, cavabını da bilmirəm. Amma bildiyim bir həqiqət var ki, həyatda təsadüfi heç nə yoxdur və İslam Qəriblinin müəllimlik peşəsini seçməsi taleyin xoş qisməti, uca yaradanın ona lütfüdür bəlkə... Həyat göstərdi ki, müəllimlik prof. İslam Qəribli üçün həyati ehtiyaclarını ödəyən peşə, "çörək ağacı"ndan çox, ruhən, qəlbən bağlandığı könül işi oldu, gəncliyindən ahıllıq çağlarına qədər cəmiyyətlə özü arasında hörmət, ehtiram, sevgi körpüsünə çevrildi. "Dünyada hər şeyə dəyər vermək mümkündür, lakin müəllimin əməyinə əsla dəyər verilə bilməz" deyiminin məsuliyyətini sevimli müəllimim haqqında yazanda bir daha hiss etdiyimdən bu ağırlığı ürəkdən gələn saf, səmimi hisslərimin təmizliyində əritmək istəyirəm...

...ADPU-nun filologiya fakültəsinin fərqlənmə diplomlu məzunu pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olduğu illər ərzində çalışdığı bütün pedaqoji kollektivlərdə sevilən, seçilən biri olmağı bacardı. Biləsuvar, Lerik rayonlarının ucqar kənd məktəblərində tədrisdə yeni öyrənmə metodlarını, şagirdlərə fərqli yanaşma tərzini ortaya qoymaqla, fənnini ürəkdən tədris etməklə yetirmələrinin yaddaşında əsl müəllim kimi iz qoymağı bacardı. Aylar, illər keçdikcə İslam müəllimin yetirmələrinə, ilahi seçimi olan müəllimliyə, ədəbiyyata-poeziyaya olan sonsuz sevgisi ürəkləri isitdi, öyrətmənə, öyrənməyə olan sevgiyə döndü, həyat yolunu nurlandırdı, onu cəmiyyətin nurlu ziyalısına çevirdi nur, işıq topası kimi özünə qayıtdı.

Bilmirəm, bu yanaşmamda nə qədər haqlıyam - İslam Qəriblinin 1990-cı ilin dekabrından AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna dəvət olunması ilə Azərbaycanda ədəbiyyatşünaslıq elmi nə qədər qazandısa, pedaqoji sahə bir o qədər itirdi... hər şeydən əvvəl, kənd uşaqları dərsə yeni nəfəs gətirən sevimli müəllimlərindən uzaq düşdülər. Düzdür, sonralar İslam müəllim bu boşluğu doldurmaq üçün orta məktəblər üçün dərsliklər yazdı, kitablar nəşr etdirdi, amma gedişindən yaranan boşluğu doldura bilmədi... Niyə? İllər öncə Lerikin dağ kəndlərində təhsilin problemləri ilə bağlı TV üçün araşdırma material hazırlayanda bu sualın cavabını aldım. Çəkiliş zamanı kənd sakinlərinin gileylə dedikləri indiki kimi yadımdadır, çünki bu gileyin konkret ünvanı vardı - İslam Qəribli kimi peşəkar pedaqoqların gedişi uşaqlarımız, kənd məktəbləri üçün böyük itkidir və belə nurlu insanları nəyin bahasına olursa olsun mütləq kənddə saxlamaq lazımdır! Vaxtı ilə çalışdığı kənddə sakinlərin illər sonra da İslam müəllimi hörmətlə xatırlamasına həsəd aparmışdım və ürəyimdə onu kənd üçün gərəkli hesab edən insanları qoyub getdiyinə görə qınamışdım da. Amma illər sonra, İslam müəllimin dissertantı olanda bu qınağımda haqlı olmadığımı gördüm. Tam səmimiliyi ilə deyirəm - bu gediş lazımlı idi, vacib idi, hələ bəlkə bir az da gecikmişdi! Çünki bu gün Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında prof. İslam Qəribli əvəzolunmaz imzadır, öz dəsti-xətti olan böyük araşdırmaçı alimdir, tələbələrin mühazirələrini sevə-sevə dinlədiyi gözəl müəllimdir!

Və İslam müəllimin həyat yolu bir daha göstərdi ki, peşəsinə qəlbən bağlanan, işini bilən, əqidəsi, amalı gözəl olan insan olduğu hər yeri gözəlləşdirir, hər yerdə gərəkli olmağı bacarır. Elə təkcə buna görə İslam Qəriblinin doğulduğu, çalışdığı dağ kəndlərini qoyub paytaxta gəlişini itki kimi yox, uğur kimi dəyərləndirmək lazımdır. Bu zəhmətkeş alimin elmə gəlişi Azərbaycanın ədəbiyyatşünaslıq elmində xüsusi səhifə açdı - mübaliğəsiz, filansız! İslam Qəribli 35 ildən çoxdur ki, yorulmadan, usanmadan ədəbiyyat tarximizə baş vurur, o taylı, bu taylı Azərbaycan ədəbiyyatının açılmayan səhifələrini tədqiq edir, ədəbi qaynaqları səbirlə araşdırır, yeni fikirlərini ortaya qoyur, heç kimi təkrarlamır, öz yolu, öz cığırı ilə ədəbiyyatşünaslıq elminin zirvələrinə doğru yol alır. Təkcə bir faktı vurğulamaq kifayətdir ki, Məhəmməd Hadinin həyatının, elmi, bədii irsinin köklü araşdırılması professor Əziz Mirəhmədovdan sonra İslam Qəriblinin adı ilə bağlıdır. İslam müəllim bütün yaradıcılıq gücünü sərf edərək Azərbaycan ədəbiyyatının ən talesiz şairi Məhəmməd Hadinin həyat və yaradıcılıq yolunu ilmə-ilmə çözərək "M.Hadinin İnsanların tarixi faciələri, yaxud əlvahi-intibah" poeması" mövzusunda namizədlik (1990), "M.Hadinin ədəbi-bədii irsi Azərbaycan dövrü mətbuatında (1905-1920)" mövzusunda (2013) doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. Akademik Bəkir Nəbiyevin İslam Qəriblinin "Məhəmməd Hadi və mətbuat (1905-1920)" monoqrafiyasını "Hadişünaslığa yeni töhfə" adlandırması təqdiqatçının böyük zəhmətinə verilən dəyərdir. Prof. İ.Qəribli M.Hadi ilə bağlı araşdırmalarını bu gün də eyni həvəs və bu nakam ədibin ruhuna məhəbbətlə davam etdirir. Onun "Məhəmməd Hadi: Həyatı və yaradıcılığı" adlı son monoqrafiyası XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikir tarixinin görkəmli nümayəndələrindən biri, milli Azərbaycan romantizminin yaradıcılarından olan Məhəmməd Hadinin həyat və yaradıcılıq yolunun tədqiqinə dair ən sanballı tədqiqat hesab olunur. Tədqiqatda M.Hadinin ömür yolu, 1905-1920-ci illərdəki Azərbaycan və Türkiyə dövri mətbuatı ilə əlaqələri, "Həyat" qəzetindən başlayaraq "Azərbaycan" qəzetinə qədər müxtəlif təmayüllü iyirmidən yuxarı mətbuat orqanında, sağlığında və ölümündən sonra kitablarında çıxan 400-dən yuxarı bədii, elmi, publisistik və tərcümə əsərləri sistemli şəkildə araşdırılaraq onların elmi-filoloji təhlili aparılır. Geniş oxucu kütləsinin əsasən şair kimi tanıdığı M.Hadi yaradıcılığından yeni monoqrafiyada həm də nasir, alim, publisist, tərcüməçi kimi bəhs olunur, əsərlərinin mövzu, forma, məzmun, ideya və sənətkarlıq məsələləri ətraflı şəkildə şərh olunur. Professor İslam Qəribli həm də M.Hadinin yeni çapdan çıxmış II cildlik "Seçilmiş əsərləri"nin də tərtibatçısı, məsul redaktoru, toplayanı, ərəb qrafikasından transliterasiya edib çapa hazırlayanı, şərhlərin müəllifidir. Xatırladaq ki, 2020-ci ildəki elmi araşdırmalarına, tədqiqatlarına görə prof. İ.Qəribli "İlin alimi" seçilib.

...Bu günlərdə feysbuk sosial şəbəkəsində bir sorğu-paylaşım diqqətimi çəkdi - ali məktəb tələbələri ən çox sevdikləri müəllimlərlə bağlı müzakirədə yaddaşlarında iz qoymuş sevimli müəllimlərini xatırlayır, barələrində yazırdılar. Və tələbələrin sevdikləri, seçdikləri müəllimlərin içində professor İslam Qəriblinin adı ön sıralarda idi. Vaxtı ilə dərs dediyi ali təhsil ocaqlarında tələbə və magistrantların onun haqında yazdıqları səmimi, xoş sözləri oxumaq istər-istəməz insanda gözəl ovqat, əhval-ruhiyyə yaradır, müəllimlik peşəsinin necə uca olduğunu bir daha sübut edir. Qeyd edim ki, professor İ.Qəribli Lənkəran Dövlət Universitetinin də sevilən müəllimlərdən olub. Son illərdə İslam müəllim AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda çalışdığı şöbədə işinin çoxluğundan LDU-da mühazirələrini davam etdirə bilməsə də, bu ali təhsil ocağında gənc alim kadrlarının, mütəxəssislərin hazırlanmasında köməyini əsirgəmir, elmi rəhbəri olduğu dissertant və doktorantlara elmi araşdırmalarında dəstək olur.

Sözsüz ki, 70 illk yubileyi ilə bağlı filologiya elmləri doktoru, prof. İslam Qəribli haqqında çoxsaylı yazılar yazılacaq, elmi, publisistik, ədəbi, pedaqoji fəaliyyəti çox rakurslardan araşdırılacaq, tədqiq ediləcək. Mənim baxış bucağımdan sevimli müəllimim, dəyərli tədqiqatçı alim İslam Qəribli həm də gözəl şairdir, həssas, kövrək, ürəkdən gələn saf, səmimi hisslərini bəzək-düzəksiz əks etdirən, öz deyim tərzi olan lirik şair. Elə şair ki, illər öncə yazdıqları bu gün də əvvəlki təravətindədir, oxunur, sevilir. Baxmayaraq ki, İslam müəllim heç vaxt şairlik iddiasında olmayıb və yazdıqlarını da uzun müddətdən sonra ədəbiyyatşünas dostlarının məsləhəti ilə "Gecikmiş görüş" adı ilə 2012-ci ildə çap etdirib:

O ötən günlərim bir iztirabdır,

Saçıma ələnən qırovdur, qardır.

O qədər intizar çəkmişəm ki, mən,

Ürəyim həsrətdən qabar-qabardır.

Və bu həsrət şairi dağlara, daşlara da doğmalaşdırıb:

Mən səni o qədər səsləmişəm ki,

Dağlar da öyrəşib bu səsə indi...

İslam Qəriblinin gəldiyi ilahi məntiq budur - məhəbbət, sevgi heç vaxt unudulmur, insanı bir ömür boyu səssiz-səmirsiz, izsiz təqib edir, son nəfəsinədək ruhuna hopur:

Ulu Tanrı, bəlkə, məni eşidə bir gün,

Dünya böyük, bu dünyada nə yaxşı varsan.

Unutmasan, əgər sənin yadında varsa,

Mənim sözüm: Sən arzumun arzularısan!

İnsanı yaşadan ümidlərdir, ümidin qırıldığı nöqtədə insan da yox olur, cismani olmasa da mənən, ruhən dağılır, qırılır:

Bir içim sevinc ver, bir qətrə ümid,

Həkk edim mən onu bəbəklərimə.

Sən ümid ver mənə, bir ovuc ümid,

Bir ovuc ömrümə bir ümman olsun.

Bağlayım bir dəstə gül çələngitək,

Asım yatağımın baş tərəfindən.

Qoy həmin çələngdən yuxularıma

Gülüş çilənsin,

Ümidsiz günümə ümid ələnsin!

İslam Qəribli olduqca məhsuldar alim, tədqiqatçı olduğundan müəllifi olduğu, redaktə etdiyi kitabların, məqalələrin dəqiq sayını yazmaqda çətinlik çəkirəm. Təqribi də olsa deyə bilərəm ki, çapdan çıxmış elmi əsərlərinin sayı 200-dən artıqdır, 20-dən artıq kitabın müəllifidir, onlarla kitabın redaktoru olub və zəhmətkeş alim bu gün də qələmini yerə qoymur, daim yazır, yaradır, yeni araşdırmaları ilə ədəbiyyatşünaslıq elmimizi zənginləşdirir.

Nə qədər böyükmüş səndəki ürək,

Sən elə arxasan, millətə gərək,

Yanmısan odlara sinə gərərək,

Belə tanımışam, belə mən səni!

Bu sətirlər İslam Qəriblinin müəlliminə həsr etdiyi şeirdəndir. Biz də sizi belə tanıdıq, sevdik, İslam müəllim! Yaxşı müəllim tanrının bəndəsinə lütfüdür. Müəllimə olan sevgi yaradana olan sevgi qədər möhtəşəmdir, alidir. Siz də bu sevgini haqq edən gözəl müəllim, ziyalı, alimsiniz. Doğum günündə - 70 illik yubileyində sizə nə arzu edə bilərik? Uzun, sağlıqlı, mənalı ömür. Millətə gərəkli, dürüst, səmimi insan-Sizi çox sevirik, öyünürük, qürur duyuruq! 70 illik yubileyiniz mübarək!

Esmira İSMAYILOVA

Lənkəran Dövlət Universiteti mətbuat xidmətinin rəhbəri

525-ci qəzet.- 2024.-30 aprel,№74.-S.14.