"El yeridi, yalqız qaldın səhrada..."

Esse

Uzun zamandır, özümlə baş-başayam. Tamaşalara, kinoteatra adətən tək gedirəm. Ürəyim istəyən restoranda istədiyim zaman əyləşib bir fincan qəhvəmi içir, bəzən də dəniz kənarında saatlarla tək addımlayıram. Tənhalığıma o qədər alışmışam ki, telefonum unutduğum zamandan bəri səssiz rejimdədir. Bu vəziyyətimin doğmalarıma, ətrafımdakı bəzi insanlara qəribə gəldiyinin fərqindəyəm, hətta aralarında mənə yazığı gələnlər, məni "eqoist", "adama yovuşmaz" adlandıranlar da tapılır. Soruşsanız, tənhalıq məni sıxırmı, cavabım birmənalıdır: Qətiyyən! Çünki get-gedə insan öz içində yaşamağa öyrəşir, qorxmur və bunu həyatında bir problem olaraq görmür.

Son zamanlar mənalı-mənasız tədbirlərin, yığıncaqların, insan selinə qarışmağın təlaşında olan insanların yalqızlıqdan qorxduqlarını müşahidə edirəm. Bu da çox təbiidir. Çünki insan varlığını digər insanlarla davam etdirən sosial bir varlıqdır. İnsan sevdiyi hər şeyi yanında başqası olmadan da edərək bundan zövq ala biləcəyinə inanmır. Tənhalıq qorxusu iliklərimizə işləyib sanki.

Bu qorxunun təməlində yatan səbəblərdən biri tənhalığın bizə hər zaman neqativ hal kimi aşılanması həqiqətidir. Biz kimsəsizlik və yalqızlıq anlayışlarını qarışdırsaq da, sosial mənada "kimsəsiz"lik yalqızlıq deyil. Həqiqi yalqızlıq Bodlerin şairliyi təsvir etdiyi kimidir: "Şair qələbəlik içində olarkən yalqız, yalqız olarkən isə qələbəlikdə olmağı bacaran şəxsdir".

Həqiqi yalqızlıq yaradıcı insanın ehtiyacıdır. Qəribə səslənsə də, insan hətta kimsəsizliyi ilə də ancaq tənhalıq ilə başa çıxa bilər. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, yalqız olmaqla kimsəsiz olmaq fərqli anlayışlardır. Kimsəsizlik tərk edilməkdir. Bu insanı ağrıdır, depressiyaya salır, hətta intiharlara belə yol aça bilir. Yalqızlıq isə seçimdir. Özünü dinləmək istəyindən doğan bir növ meditasiyadır.

Tənhalıq qorxumuzun təməlində yatan reallıqlardan biri də başqalarına bağlı olmağımızdır. Bu səbəbdən də təkcə nələrisə birlikdə etmək üçün deyil, yaşamaq üçün də başqalarına ehtiyac duyuruq. Bəzi şeyləri geridə qoymaqdan, özümüzü etibarlı hesab etdiyimiz əllərdən qoparmaqdan qorxuruq. Halbuki yalqızlıq azadlıqdır və tənha olduğumuz zaman kəşf edə biləcəyimiz möhtəşəm hisslər var. Həyatımızdan yalqız özümüzün məsul olduğunu, əslində cəmiyyətin, kütlənin üzərimizdəki təzyqinin, yazılmamış qanunlarının həyatımızda nə qədər az əhəmiyyətli olduğunu kəşf edə bilərik.

Amma biz çox zaman yalqızlığımızdan qaçmağa üstünlük veririk. Tək qalmamamaq, başqalarını itirməmək üçün etmək istəmədiyimiz şeylər edərik bəzən. Tənha qalmağın mümkünsüzlüyünə inandığımız üçün ətrafımızda bir çox saxta insan qələbəliyi yaradarıq. İnsanlar ki, bizi özümüzü dərkə mane olur, özümüz olmağa imkan vermir. Bu içiboş insan ordusunun arasında boğulsaq da, tənhalığın limanına lövbər salmağa qorxarıq.

Yalqızlıq ilk zamanlar ağrı verə bilər, çünki bizi ən böyük qorxularımızla üzləşdirir. Tənha qaldığımız zaman özümüzə yalan söyləyə bilmirik, məsələn. Yalqızlıq bizi özümüz olmağa məcbur edir.

Son illərdə yalqızlıq mövzusu üzərindən yaranan ədəbiyyat da diqqətimi çəkir. Bir çox, ciddi sayılan şair və yazıçılar arasında "mən daha tənhayam", "tənhalığın kitabını yazaram", "yalqızlıqdan ən yaxşı havalanan mənəm" yarışı gedir sanki. Müşahidələrimə görə, onlar müştəri ovuna çıxan satıcını xatırladırlar.

Tənhalıq ədəbiyyatda, teatrda, mahnılarda çox geniş istifadə olunan bir mövzudur. Yalqızlığı ən mənalı şəkildə təsvir edən bir çox mətnlər, poeziya nümunələri olsa da, müasirlərimiz olan şair və yazarların bir çoxunun ədəbiyyatını yaratmağa çalışdıqları tənhalıqda estetikadan daha çox deyingənlik, narazılıq, xəstəhallıq var sanki. Yaradıcı insanın tənhalıqdan şikayət etməyə haqqı varmı?

Ekzüperi də "Balaca şahzadə" əsərində "Yalqızlıq nədir? Yalqızlıq özünüzlə qarşılaşmaqdır və bu, kədərlənməyə səbəb olmamalıdır" deyir.

Buna rəğmən, tənhalıq bir çox insan üçün ürküdücüdür. Bu hissdən qaçmaq üçün insanlar mənasız alış-verişlər etməklə, özünü işə verərək, yaxud da hər gün dostlarla görüşlərə getməklə, sözü-söhbəti, duyğusu uzlaşmayan insanlarla münasibətləri davam etdirməkdə israrlı olmaqla öz ətrafında müdafiə halqası yaratmağa çalışırlar. Bütün bu davranışlar tənha qalmaq qayğısının göstəricisdir. Tanımalı olduğumuz, dostluğuna güvənə biləcəyimiz, ehtiyac duyduğumuz yeganə həqiqət öz varlığımızdır. Çünki nə yolla olursa olsun, həyatımızda saxlamağa çalışdığımız başqaları düşündüklərimizə, hiss etdiklərimizə vaqif deyillər, olmayıblar, olmayacaqlar da.

Karl Qustav Yunq tənhalıq haqqında belə deyir: "Tənhalıq ətrafınızda insanların olmaması demək deyil. İnsan özünə maraqlı olan şeyləri başqalarına çatdıra bilməyəndə və ya başqalarının qeyri-mümkün hesab etdiyi müəyyən fikirləri olanda insan özünü tənha hiss edir".

Yəni ən ürküdücü tənhalıq insanın özü ilə baş-başa qalması deyil, ətrafında onu anlamayan insan selinin ortasındakı yalqızlıqdır. Uzun illərdir, qələbəlik içərisində yalqızlıq hiss edən bir insan olaraq, bu mövzuda xeyli kitablar, bir çox psixoanalizlər oxuyuram. Bu da bir növ mənim öz yalqızlığımdan qaçış planlarıma daxil idi. Etiraf edim ki, ilk zamanlar mən də tənhalığımdan xilas olmaq üçün çabalayır, yollar axtarırdım.

Özdemir Asəf deyirdi: "Tənhalıq paylaşılmaz, paylaşılsa, tənhalıq olmaz". Amma təəssüf ki, günümüzdə tez-tez rast gəldiyimiz iki nəfərin paylaşdığı yalqızlıqlar var. Tanınmış türk yazıçısı Sinan Aküzün "İki nəfərlik yalqızlıq" əsərində təsvir etdiyi kimi: "Sözləri tükənmiş cütlük. "İlk illər necə də gözəl idi!" deyə düşünən bədbəxt bir qadın. "Yalvarıram, məni dinlə" deyən bir adam. Ər və arvad arasına girən qara bir kölgə. Bir-birinə yadlaşan, qaranlığın dəhlizlərində bir-birini itirən iki insan. Və yavaş-yavaş çökən iki nəfərlik yalqızlıq". Paylaşılan bir tənhalığın hekayəsidir bu. Daha dəhşətli, daha ürküdücüdür deyilmi?

Alimlər də son bir əsrdə tənhalığın insan orqanizmə fəsadlarına dair araşdırmalar edirlər.

Bir neçə il bundan əvvəl məşhur nevroloq Moriel Zelikovski yalqızlığın qarşısını alacağını iddia etdiyi bir dərman üzərində işlədiyini açıqlamışdı. Maraqlıdır ki, Zelikovski açıqlamasında yalqızlığı dəf etmək üçün sosial şəbəkələrə girən insanların qəribə şəkildə daha da tənhalaşdığını və "müalicə"nin effekt vermədiyini demişdi.

Uzun sözün qısası, əgər həyatda yalqız qaldığınız bir dövr olarsa, bunu inkar etməyin. Ətrafınızda sizə heç bir şey qatmayacaq boş insanlara yer açmaq üçün tənhalığınızı qaçırmayın. Əksinə, tənhalığınızı qəbul edin, onu qucaqlayın və ən əhəmiyyətlisi zövq almağa çalışın.

Günel MUSA

525-ci qəzet .- 2024.-3 avqust.(№137).- S.11.