"Qoyma, gəldi"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının doktorantı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü, sənətşünas Kəmalə Mustafayevadır. Onunla Əməkdar incəsənət xadimi Bayram Hacızadənin "Qoyma, gəldi" əsərindən danışmışıq.

Bayram Kamal oğlu Hacızadə 1968-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1985-ci ildən "Kirpi" satirik jurnalında və dövri mətbuatda karikaturaçı kimi çıxış edib. 1987-ci ildə Ə.Əzimzadə adına Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1994-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirən rəssam 2005-ci ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü və karikatura bölməsinin sədridir. Əsərləri Respublikada və xaricdə keçirilən beynəlxalq müsabiqələrdə qızıl, gümüş və bürünc medallara, xüsusi mükafatlara və fəxri diplomlara layiq görülüb. 2006-cı ildə Azərbaycan Karikaturaçı Rəssamlar Birliyinin sədri seçilib, hazırda isə Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyasında Azərbaycan qrupunun rəhbəridir.

- Gəlin söhbətə əsərin yaranma tarixindən başlayaq.

- Bayram Hacızadənin "Qoyma, gəldi" əsəri 2012-ci ildə Mirzə Ələkbər Sabirin 150 illik yubileyinə həsr olunmuş, Muzey mərkəzində təşkil olunan fərdi sərgisi üçün işləyib hazırladığı, "Hophopnamə"yə illüstrasiyalar seriyasındandır. Rəsm Sabirin "Hophopnamə"sinə çəkilmiş, rəssamın yeni yanaşması idi.

Dünya incəsənətində təcrübələr göstərir ki, klassik əsərlərə bütün dövrlərdə sənətkarlar müraciət ediblər. Hər dövrün rəssamı klassik əsərlərə özünəməxsus tərzdə yanaşır və öz baxışlarını işlərində əks etdirir. Bu mənada Azərbaycan Muzey Mərkəzində keçirilən "Hophopnamə" sərgisində M.Ə.Sabir yaradıcılığına yeni bir baxış müşahidə edilir. Bu onu göstərir ki, karikatura janrında işlənmiş, üslub və rəssam dəst-xətti ilə seçilən əsərlər Mirzə Ələkbər Sabirin "Hophopnamə"sinə təsviri sənətdə yeni abidə yaratmış oldu və bu da Əzim Əzimzadə məktəbinə yeni bir töhfədir.

- Dövr müxtəlifliyi problemin qoyuluşuna necə təsir göstərib?

- Təbii ki, XXI əsrdə yaranmış əsərlər XX əsrin əvvəllərində yaranmış əsərlərdən xeyli fərqlənir. Yüz il əvvəl "Hophopnamə"nin misralarına bədii əyanilik gətirmiş Əzim Əzimzadədən sonra, bu gün onun xələfi Bayram Hacızadə çəkdiyi satirik təsvirlərdə yeni münasibət təqdim edərək, şairin çoxqatlı poeziyasına dərindən nüfuz edir, bu sətirləri rəsmdə işıqlandırır.

"Qoyma, gəldi" əsərində rəssamın karikaturaçı duyumu və baxışı, süjetlərin inandırıcılığını real cizgilərlə nümayiş etdirə bilməsi tamaşaçını mövzunun kinayəli-tənqidi bədii şərhinə inandırmağa nail olub. Bu qrafik lövhədə istifadə olunan qrotesk elementlər şair duyğularının daha təsirli və qabarıq göstərilməsinə xidmət edir.

- Əsərin kompozisiyasını necə şərh edərdiniz?

- Müəllifin ağ-qara cizgilərin işığında təqdim etdiyi təzadlı görüntülər düşündürücüdür. Bu motivə müraciət etmiş sələflərindən fərqli olaraq fikrini daha qabarıq şəkildə ifadə etməyə çalışan rəssam şaquli kompozisiya qurmaqla istədiyi təsirli nəticəyə nail olub. O, açıq - işıqlı qapı fonunda təsvir etdiyi bədheybət görkəmli, əlində hədiyyə tutmuş "təzə bəy"i bu görüşdən canını qurtarmağa tələsən ağ libaslı, zərif qızın təsviri ilə qarşılaşdırmaqla əsərdə ekspressivliyi duyulan təzad yaradıb. Bununla da motivin cövhərindəki ironikliyi qabartmış, tamaşaçısında təbəssüm yaratmağa müvəffəq olmuşdu. Bu prosesdə müəllifin bilavasitə klassik rəsm ənənələrinə xas olan işıq-kölgə təzadından özünəməxsus şəkildə istifadə etməsi də çox uğurludur.

Mirzə Ələkbər Sabirin "Hophopnamə"sindən olan

"Oğlandı, dediz, ərin, inandım,

Ər böylə olurmuş?! İndi qandım,

Xandostu, amandı, qoyma, gəldi!

Ərdodu, qabandı, qoyma, gəldi!"

misralarına illustrasiya edilən bu əsərdə M.Ə.Sabirin haqqı, hüququ tapdanan, əsarətdə qalan qızlarımızın acınacaqlı taleyi, çox tez-tez rastlanan yeniyetmə, azyaşlı qızların özlərindən yaşca çox böyük bəylərlə zorla evləndirilməsi kimi fikirləri göstərilib, qadın azadlığı mövzusunun köklü şəkildə qoyuluşu və hərtərəfli ədəbi-bədii həlli məsələsinə diqqət çəkilib.

- Rəssamın bu əsərini digərləri ilə birləşdirən hansı ortaq cəhətlər var?

- Qrafikanın bədii-texniki ifadə imkanlarına bələdçiliyini, öz rəsmetmə mədəniyyətini hər bir əsərində nümayiş etdirən Bayram Hacızadənin "Hophopnamə"yə çəkdiyi digər satirik lövhələrində də cizgi "oyunları"na, tənqidçi estetikasına rast gəlmək olar. Bu seriya əsərlərində tünd xətlərə əlavə olunan və qəhrəmanın psixoloji portretinin üzə çıxarılmasında yardımçı olan incə cizgilər rəssamın özünəməxsus bədii tapıntılarındandır. Bəzən belə qoşalaşdırmalar onun əsərlərinin ofort və ya ksiloqrafiya texnikasında işləndiyi təəssüratını yaradır. Əslində isə bu, rəssamın qrafika texnikasından tam faydalanmasının, onun yüksək rəsmetmə mədəniyyətinə sahib olmasının göstəricisidir. Rəssam Sabirdən bu günümüzə qədər həyatımızın bir-birini əvəzləyən əyintilərinə - məişətimiz, əxlaq və mənəviyyat məsələlərindən tutmuş, milli dəyərlər, gəncliyin düzgün tərbiyə olunmasına qədər uzanan "mövzular məcmusu"nun hələ də azalmadığını göstərir.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Əsərdə qadın köləliyinə qarşı şairin yetim qızcığazın dilindən söylədiyi "Qoyma, gəldi" satirasında hüquqsuz Azərbaycan qızlarının acı taleyini, qadına mürtəce, zərərli baxışları, cəhalətin qadına münasibətini onun öz dili ilə göstərib. Əşya kimi satılan qızcığaz babası yaşda qocanı gördükdə fəryad qoparıb, qaçmağını rəssam bütün emosionallığı ilə, dəqiqliklə təsvir edir. Rəsmdə bədii sözün gücü ilə çatdırılan mənfi tipin zahiri portreti onun qoca simasına tam uyğun şəkildə canlandırılıb. Bayram Hacızadə özünəməxsus yüksək sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə malik üsulla satirik tipin öz xarakterinə və cəmiyyətdəki mövqeyinə uyğun, bütün təbiiliyi ilə təsvirini, bu yolla tipin daxili aləmini açmağı bacarıb.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .-2024.- 7 avqust.(№139).- S.12.