Azərbaycanda peşə təhsili: müasir çağırışlar, yeni trendlər

Hazırkı dövrdə peşə təhsilinin ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına təkan verən əsas amillərdən biri olması danılmazdır. Keyfiyyətli peşə təhsili fərdin peşəkar sahədə elmi-texnoloji biliklərini genişləndirir və onun mütəxəssis kimi formalaşmasına təkan verir. Bununla əlaqədar dövlət səviyyəsində peşə təhsilinin inkişafına istiqamətlənmiş tədbirlər əhalinin fəal hissəsinə yerli və beynəlxalq əmək bazarında dəyişikliklərə sürətlə reaksiya vermək imkanı yaradır.

XXI əsrin çağırışları və trendlərinə müvafiq olaraq təhsil sahəsində islahatlar çərçivəsində peşə təhsilinin müasirləşdirilməsi istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycanda peşə təhsilinin inkişaf etdirilməsi prioritet istiqamət kimi müəyyən olunub. Bu sahədə peşəkar tədris prosesinin qurulması, əmək bazarının, o cümlədən, işəgötürənlərin tələbatlarına uyğun ixtisaslar üzrə kadr hazırlığının təmin olunması qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir. Son dövrlər paytaxt Bakı ilə yanaşı, bölgələrdə də yeni peşə təhsili müəssisələri qurulur.

Elm və təhsil nazirinin müavini İdris İsayev nəticənin əldə olunması üçün ənənəvi peşə təhsili yanaşmasından kənara çıxılmasını məqsəduyğun sayır. Nazir müavini deyir ki, bu gün açılan yeni iş yerləri əvvəlkindən fərqlidir: "Burada yüksək texnologiyaların tətbiqindən, əmək məhsuldarlığının yüksək olmasından söhbət gedir. Bugünkü iş yerləri sadə deyil, işçilər də daha müasir bilik və bacarıqlara sahib, eləcə də özəl sektorun tələblərinə cavab verən kadrlardır. Peşə təhsil sistemi də bu kimi çağırışlara hazır olmalı, imkanlardan istifadə etməlidir".

İKT, turizm-xidmət, avtomobil diaqnostikası, elektrik qaz qaynaqçısı, bərbər, avtomatika, dərzi, qrafik dizayner, aqroservis mütəxəssisi kimi ixtisaslar artıq uzun müddətdir ki, əmək bazarının dəyişməz tələbatı olaraq qarşımıza çıxır. Bu ixtisaslar həm də gənclərin ən çox yiyələnmək istədikləri ixtisaslardır. Son 3 ildə İKT sahəsi üzrə ixtisaslara - veb dizayner, kibertəhlükəsizlik, kompüter sistemlərində proqramlaşdırma ixtisaslarına böyük maraq müşahidə olunur. Dayə, qrimçi-pastijor, laborantmikrobioloq, moda dizaynı isə qızların ən çox maraq göstərdiyi ixtisaslardır. Builki qəbulda qızlar seçimində kimyəvi analiz laborantı, geyim üzrə dizayner, xalçaçı, kargüzar, tədbirlərin təşkilatçısı və qənnadçı, şirniyyatçı ixtisaslarına da seçim üstünlüyü veriblər. Gənclərin subbakalavr dərəcəsi verən yüksək peşə təhsilinə artan marağı isə onların ömürboyu öyrənmə imkanlarından yararlanacaqlarının əsas göstəricisidir. Bazarla təhsilalanların istəkləri isə həmişə üst-üstə düşmür.

Bu günlərdə peşə təhsili müəssisələrinə 2024-2025-ci tədris ili üzrə tələbə qəbuluna başlanılıb. Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin direktoru Ceyhun Kərəmovun sözlərinə görə, peşə təhsili almaq istəyən şəxslər avqustun 12-dək portal.edu.az platformasında qeydiyyatdan keçməklə "Peşə təhsili müəssisələrinə elektron tələbə qəbulu" xidməti vasitəsilə müraciət göndərməlidirlər. Qəbul prosesi ümumi və ya tam orta təhsil bazasını bitirən şəxslər üçün açıqdır.

2024-2025-ci tədris ili üzrə tələbə qəbulu 84 peşə təhsili müəssisəsində 136 ixtisas olmaqla 30960 plan yeri üzrə aparılacaq. Bu yerlərdən 23185 dövlət sifarişli, 7775-i isə ödənişlidir. İlk dəfə olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasında da tələbə qəbulu elektron şəkildə həyata keçirilir. Qeydiyyatdan keçmiş müraciətçilərin elektron ərizələrindəki məlumatların doğruluğu yoxlanıldıqdan sonra iştirakçının ixtisaslar üzrə seçimi sistem tərəfindən təsdiqlənir. Qəbul ilk və texniki peşə təhsili səviyyələri üzrə ərizəçinin attestatında göstərilən müvafiq fənlər üzrə qiymətlərinin orta balı əsasında, yüksək texniki peşə təhsili səviyyəsi üzrə isə buraxılış imtahanlarının nəticəsi əsasında həyata keçirilir. Tələbə qəbulu prosesində iştirak edən hər bir şəxsə maksimum 5 ixtisas üzrə seçim etmək imkanı yaradılır.

Müraciət edən şəxslərin nəticələri barədə məlumatın "şəxsi kabinetim" bölümündə yerləşdirilməsi, həmçinin SMS vasitəsilə də təqdim edilməsi nəzərdə tutulur. Müsabiqədən uğurla keçən namizədlər növbəti mərhələdə qəbul olduqları müəssisəyə sənədlərinin əslinin təqdim edilməsi üçün dəvət olunacaqlar. Elektron qeydiyyatdan keçən zaman tələb olunan sənədlər şəxsiyyəti təsdiq edən sənəd. Azərbaycanın vətəndaşları şəxsiyyət vəsiqələrini, əcnəbilər müvəqqəti və ya daimi yaşayış icazə vəsiqələrini, ölkədə daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslər şəxsiyyət vəsiqələrini, qaçqın statusu almış şəxslər və onların ailə üzvləri isə qaçqın vəsiqələrini, onlara verilmiş yol sənədini, beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş hallarda digər sənədləri və ya icazə vəsiqələrini təqdim etməlidirlər. Həmçinin təhsil haqqında sənəd (attestat), əlilliyi olan şəxslər, eləcə də valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar müvafiq olaraq əlilliyini təsdiq edən sənəd, valideynlərini itirməsini və valideyn himayəsindən məhrum olmasını təsdiq edən sənəd.

Ceyhun Kərəmov bildirib ki, yeni tədris ilindən peşə təhsilində 9 yeni ixtisas tədris olunacaq. Bura pilotsuz uçuş aparatlarının texniki xidməti və təmiri üzrə texnik, kargüzarlıq və ofis xidmətləri üzrə mütəxəssis, qida və içki üzrə mütəxəssis, elektrik və hibrid avtomobillərin təmiri, nəqliyyat sistemlərinin texniki istismarı (hava nəqliyyatı üzrə), alternativ enerji qurğu və avadanlıqlarının istismarı, günəş panelləri quraşdırıcısı və təmirçisi, tibbi avadanlıqların təmiri və xidməti elektromexaniki, suvarma maşınları və nass qurğuları maşinisti aiddir.

Direktor vurğulayıb ki, yeni tədris ili üçün ən çox plan yerləri aşpaz ixtisası üzrə ayrılıb. Yeni tədris ilindən 9 peşə təhsili müəssisəsi ikinövbəli tədrisə keçir. Bunlar Dəmir yolu və metropoliten üzrə Bakı Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi (BDPTM), Emal sənayesi üzrə BDPTM, Texnika və texnologiyalar üzrə BDPTM, Turizm və sosial xidmətlər üzrə BDPTM, Sənaye və innovasiyalar üzrə BDPTM, Rabitə və informasiya texnologiyaları üzrə BDPTM, Mədəniyyət və Sənətkarlıq üzrə BDPTM, İctimai iaşə və xidmət üzrə BDPTM, Aviasiya və avtomobil nəqliyyatı üzrə BDPTM-dir: "Ötən tədris ilində peşə təhsili müəssisələrindən məzun olan tələbələrdən 20 faizi məzun olmadan işlə təmin edilib. Bu müsbət trenddir. Ötən tədris ilində məzun olan 13 mindən çox şəxsdən təxminən 3000-nə yaxını işlə təmin olunub. Onların da 70 faizi oğlanlardır".

O əlavə edib ki, Azərbaycanda ilk dəfə Şuşa Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzində üç yeni ixtisas tədris olunacaq. Həmin ixtisaslara daş memarlıq abidələrinin bərpaçısı, bədii tikmə ustası, musiqi alətlərinin ustası aiddir: "Proqramların hazırlanması istiqamətində işlər görülür".

C.Kərəmov bildirib ki, Şuşa Peşə Təhsil Mərkəzi 400 tələbə tutumuna malik olacaq: "Eyni zamanda 12 emalatxanası olacaq mərkəzin 86 yerlik yataqxanası nəzərdə tutulub. Hesab edirik ki, 2026-cı ildən həmin mərkəzə tələbə qəbuluna başlanılacaq".

O həmçinin hazırda Qubadlı, Zəngilan, Ağdam və Şuşada peşə mərkəzləri ilə bağlı layihələndirmə işlərinin getdiyini söyləyib.

Təhsil eksperti Elçin Əfəndi bildirib ki, peşə təhsili üzrə dövlətin xüsusi və strateji proqramı əsasında həmin istiqamətdə mütəxəssislərin hazırlığı davam edir: "Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılmasından sonra son illərdə peşə təhsilinə üz tutanların sayında müəyyən qədər artım müşahidə edirik. Təbii ki, bunun da başlıca səbəbi peşə təhsili alanlara subbakalavr dərəcəsinin verilməsidir. Eyni zamanda bu sahədə təhsil alanların müvafiq şirkətlərlə əməkdaşlığı və qardaş ölkə Türkiyə ilə olan anlaşmalar əsasında təhsilin keyfiyyətinin artımı peşə təhsilinə marağı artırır. Ümumiyyətlə, peşə təhsili şəxslərin gələcəkdə işlə təminatı baxımından ən uyğun təhsil formasıdır. Təəssüf ki, bizdə bu vaxta qədər peşə təhsilinə o qədər yüksək münasibət yoxdur. Halbuki hər birimizin xüsusi peşə sahiblərinin əməyinə ehtiyacımız var. Bu istiqamətdə də mütəxəssislərin yetişməsində məhz peşə təhsili məktəblərinin rolu böyükdür. Ali təhsil müəssisələri bu istiqamətdə kadr hazırlamır. Deməli, peşə təhsilini bitirən şəxslər əmək bazarında yaxşı işlərlə təmin oluna bilirlər. Təklif edirəm ki, peşə təhsili müəssisələri beynəlxalq şirkətlərlə əlaqələri genişləndirsinlər. Belə olduqda kadrların birbaşa işlə təminatı asanlaşdırılacaq və peşə məktəbinə üz tutanların sayı bir qədər də artacaq".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .-2024.- 8 avqust.(№140).- S.13.