İki qonşu xalqın kəskin mənəvi fərqləri

Cənubi Qafqazda yaşayan iki qonşu xalq öz milli dövlətlərinə malikdir. Bunlar Azərbaycan və Ermənistan respublikalarıdır. Azərbaycan əhalisinin sayına və ərazisinə görə Ermənistandan üç dəfə böyükdür. Bu xalqları həm də bir-birinə bənzəməyən, çox hallarda əkslik təşkil edən mühüm xüsusiyyətlər fərqləndirir. Azərbaycanlılar sülhsevər xalqdır, öz qonşuları ilə dinc şəraitdə yaşamağa üstünlük verməklə, onlara yalnız dostluq münasibətləri bəsləməyə çalışır. Ermənilər isə ərazilərində yaşadığı dövlətə və xalqa qarşı məkrdən xəbər verən sınaqlar qurmaqla məşğul olur, onlara xəyanət etməkdən və əsl düşmənçilik hissləri bəsləməkdən uzaqlaşa bilmirlər.

Elm sübut etmişdir ki, qədim məməlilərin dişi onların şəxsiyyət vərəqəsi idi. İti dişi ilə seçilənlər yırtıcı kimi ətlə qidalanırdılar. Erməniləri isə daim başqa xalqlara nifrət bəsləməsi, anlaşılmayan düşmənçilik hissi nişan verir.

Ermənilərin bu eybəcər xisləti imkan düşən kimi özünü tam açıq və daha qabarıq şəkildə göstərməyə başlayır. I Dünya müharibəsinin gedişində Rusiya, bir neçə ay sonra Almaniya və Avstriya-Macarıstanla ittifaqda müharibəyə girən Osmanlı imperiyasına qarşı vuruşduqda, onun Qafqaz ordusu Türkiyənin cənubi-şərq ərazilərinə müdaxilə etmişdi. İmperiyanın təbəqələri olan ermənilər açıq xəyanətə yol verərək, rus ordusuna kallaborantlıq etmiş, türklərin döyüşlərdə məğlub olması üçün əllərindən gələni etmişdilər. Erməni qatı millətçiləri bu vaxt həm də İstanbulda qiyam qaldırmışdılar. Müharibə aparan dövlət öz vətəndaşlarının açıq xəyanətinə göz yuma bilməzdi və buna görə də erməniləri cəzalandırmağı qərara aldı. Özü də, ermənilərin daim qaraladığı sultan II Əbdül Həmid artıq taxt-tacda deyildi, imperiyanı Gənc Türklər idarə edirdilər.

Ermənilər kütləvi şəkildə Türkiyə ərazisindən deportasiya edildi, Yaxın Şərqə sürgünə göndərildilər. Müharibə dövründə təkcə xəyanət edənlərin deyil, bu təhlükəni yarada bilənlərin də heç də başı sığallanmır, onlar müvafiq qaydada cəzalandırırlar. II Dünya müharibəsində Sovet İttifaqı yerli almanları, hətta demokratik dövlət olan ABŞ isə ölkəsində yaşayan yaponları deportasiyaya məruz qoymuşdular. 1944-cü ildə Sovet İttifaqında guya alman nasistlərinə rəğbət bəsləyən bütöv xalqlar Qafqazdakı, Krımdakı və Kalmıkiyadakı öz torpaqlarından qovulub, Mərkəzi Asiyaya və Sibirə sürgün edilmişdilər. Sürgün, əlbəttə, heç də xoş səyahət səfəri deyildir, tətbiq olunan cəza növüdür. Türkiyədə 500 min erməni sürgünə göndərilmişdi. Onlar Suriyanın və İraqın bataqlıqlarından və dağlarından keçəndə ağır şəraitə dözməyib, ölürdülər. Yolda kürd silahlı dəstələrinin basqınları nəticəsində ölənlər də az deyildi. Axı ermənilərin özü də çox sayda türkləri öldürmüşdülər. Köçürülmüş ermənilərin yaşadıqları kəndləri geri qaytarmağa çalışılanda, erməni silahlı quldurları müsəlmanlara qarşı açıq qəddarlıq göstərmişdilər.

Ermənilərin xəyanəti və buna görə aldıqları cəza 1915-ci ildə baş vermişdi. İngilis casusu Tomas Lourens Osmanlı imperiyasına qarşı ərəbləri mübarizəyə qaldırdığı kimi, o, Böyük Britaniya imperiyasının mənafeyini güdürdü, ermənilər də ruslara hər cür kömək etməklə yanaşı, həm də döyüş üçün vacib olan casusluq xidmətinə də biganə deyildilər...

Ermənilərin Türkiyədən deportasiya edilməsi və ağır səfərdə həlak olmaları faktı baş verdiyindən, bu, heç bir şübhə doğurmur. Lakin ermənilər dünyaya özlərini əzabkeş, milli ədavətə qurban gedən bir xalq kimi qələmə vermək üçün öz adamlarının bu faciədəki tələfatını şişirdərək, 1,5 milyona çatdırmışdılar. Onlar həm də yalnız 1940-cı illərdən leksikona daxil olmuş "genosid" terminindən bol-bol istifadə edir, bunu öz xalqının kütləvi məhv edilməsi kimi qiymətləndirməklə yanaşı, türklərə qarşı ağlasığmayan ittihamlar irəli sürürlər. Onların göstərdiyi miqdar rəqəminin heç bir təsdiqi yoxdur, çünki belə həcmdə qırğının özü mövcud olmamışdır. İngilis dilindəki ensiklopediyalar - Britannikadan tutmuş başqalarına qədər, bunun belə həcmdə olmadığını qeyd edirlər. Onların mətnlərində "genosid" ifadəsi işlənmir, "qırğın" sözü işlədilir. Genosidə dair məqalələrdə bu termindən, yəhudilərə qarşı olan holokostun sinonmi kimi və II Dünya müharibəsinin başlanğıcında SSRİ-də sığınacaq tapmış minlərlə polyak zabitinin məhv edilməsi ilə əlaqədar olaraq istifadə olunur. Bəzi tarixçilər isə, daha dərinə gedərək, hətta həmin dövrdə Türkiyədə heç o qədər erməni yaşamadığını göstərirlər.

Ermənilərin saxtakarlığı ümumən hədd tanımır. Onların kvazi tarixçiləri erməni xalqını saxta şəkildə qədimləşdirmək üçün hər cür yollara əl atırlar. Ona görə də ön plana Ermənistan dövlətinin deyil, erməni xalqının tarixi çəkilir, millətçilik nöqteyi-nəzərindən axırıncı birincini, müxtəlif uydurmalar işə salınmaqla əvəz edir. Ermənilər daim yaşayış yerlərini dəyişmişlər, ona görə də onları daha çox tarixin qaraçıları adlandırmaq daha düzgün olardı. Məşhur sovet filmindən fərqli olaraq. bu qaraçı taboru artıq göyə qalxmayıb, XIX əsrdə azərbaycanlılara məxsus olan İrəvan xanlığında məskən saldılar və Rusiya imperiyasının köməyi ilə burada karlik ölçüsündəki milli dövlətlərini yaratdılar. Həmin dövləti Sakit okeandakı indiki Polineziya ada dövlətlərinə bənzəyirdi. 1918-ci ilin mayında Ermənistan respublikası yarananda, onun ərazisi yalnız İrəvan və Eçmiadzin qəzalarından ibarət idi. Azərbaycan qonşusu ilə dinc yanaşı yaşamaq, erməni quldurlarını sakitləşdirmək üçün, həm də Qərb dövlətlərinin Ermənistanın müstəqil dövlət qurmasına göstərdiyi hər cür himayəçiliyi nəzərə alaraq, öz ərazisinin xeyli hissəsini, Şərq miniatürlarını andıran bu dövlətə güzəştə getdi. Ermənistan öz ərazisini, başqalarının torpaqlarından almaqla, indiki həcmdəki tək böyütsə də, bu dövlət hələ də qurama uşaq yorğanını yada salır.

Ermənilər təkcə türklərə qarşı deyil, ərazilərində yaşadıqları azərbaycanlılara qarşı da düşmənçilik edərək, silahlı quldurları vasitəsilə XX əsrin əvvəllərində xeyli azərbaycanlını qətlə yetirmişdilər. 1918-ci ilin ilk iki ayı ərzində ermənilər 10 min adam qırmışdı, silahlı dəstələr kütləvi qətllər həyata keçirməklə, Azərbaycan kəndlərini bir-birinin ardınca boşaldırdılar. Bakıdakı və Qubadakı qırğınlardan başqa, ermənilər 1918-ci ilin ortalarından etnik təmizləmə apardıqda, Zəngəzur ərazisində Andranikin mənfur partizanları müsəlman kəndini qarət edib, 600 qadını öldürmüşdülər. Ermənilər hələ XVIII əsrin əvvəlində, 1701-ci ildə azərbaycanlıları öz kəndlərindən qovmaq üçün, guya müsəlmanların onları sıxışdırdığı barədə Ori adlı bir erməni vasitəsi ilə Rusiya imperatoru Böyük Pyotra şikayət göndərmişdilər. Rus çarı İsveç ilə münaqişənin davam etdiyini bəhanə gətirərək, ona cavab verməmişdi. 1709-cu ildə İsveç ordusuna qalib gəldikdən sonra da, o, əsasən öz dövlətinin mənafeyinə diqqət verdiyinə görə, ermənilərin saxta şikayətinə ümumiyyətlə baxmamışdı. Ermənistan siyasi xadimləri isə son vaxtlarda da bu nəticəsiz müraciəti yada salmaqdan yorulmurlar. İki əsr sonra, 1918-ci ildə Zəngəzur ərazisindən artıq 50 min nəfərə yaxın azərbaycanlı öz evlərindən qovulmuşdu, 100 kənd məhv edilmiş və 10 min nəfərə qədər adam öldürülmüşdü. Andranik, o, hələ 1916-cı ildə əsir düşərkən, türklər onun qulağını kəsmişdilər, Şuşaya gedərkən yol üstündəki azərbaycanlıların kəndlərini məhv etmiş və sakinləri qırmışdı. Yalnız 1918-ci ilin oktyabrında türk qoşunları Şuşanı tutanda, ermənilər Dağlıq Qarabağda Azərbaycanın siyasi suverenliyini etiraf etməyə məcbur olmuşdular.

XX əsrin sonunda ermənilərin xəyanəti daha geniş miqyas aldı. Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilər "Miatsum" - Ermənistana "birləşmək" şüarı altında geniş separatçılıq hərəkatına başladılar və az sonra bu, silahlı toqquşmalara və insan tələfatına səbəb oldu. Əvvəlcədən müharibəyə hərtərəfli hazırlaşan Ermənistan ordusu 1992-1993-cü illərdə Dağlıq Qarabağla yanaşı, qonşuluqdakı yeddi rayonu işğal etdi. Həmin ərazidəki şəhərlər və kəndlər xarabazara çevrildi. Ermənistandakı ata-baba yurdlarından qovulan qaçqınlara, işğal olunmuş əraziləri tərk edən məcburi köçkünlər dəstəsi qoşuldu və onların ümumi sayı 1 milyon nəfərə çatdı. Qarabağ erməniləri Ermənistan ordusunun vəhşiliklərinə nəinki etiraz edir, əksinə, hətta onu alqışlayırdılar. Qatı millətçilər azərbaycanlılara qarşı nifrət dalğası yaradanda da, ermənilər bütünlüklə buna tərəfdar çıxmışdılar, bir dənə də olsun istisna faktı meydana gəlməmişdi.

Separatizmin başlanğıcında, 1988-ci ildə ermənilər Xankəndidə azərbaycanlıların evlərinini yandırmış və həmin şəhər sakinlərini öz millətinin yaşadıqları rayonlara qovmuşdular. Onlar cəzasızlıqlarına əmin idilər və Azərbaycana qarşı xəyanətdə SSRİ-nin süqutuna çalışan o vaxtki bədnam rəhbəri Mixail Qorbaçova bel bağlayırdılar. Xankəndidə etiraz mitinqinə şəhər sakinləri Qobaçovun portretləri ilə gəlirdilər. Moskvanın müdafiəsi ermənilərin azğınlıqlarına və vəhşiliklərinə əlverişli şərait yaradırdı. 1992-ci ilin fevralında ermənilər Xocalıda qətliam törədib, yüzlərlə qocanın, qadının, uşağın həyatına son qoydular.

XX əsrin başlanğıcı və sonu ermənilərin düşmənçilik hərəkatının genişlənməsi üçün münbit şərait yaratmışdı. Bu, heç də təsadüfi deyildir. Elm sübut edir ki, havada oksigenin konsentrasiyası çox, indikindən bir yarım dəfə artıq olanda həşəratların fiziki ölçüləri xeyli böyüyür, oksigen onların daha iri olmasına şərait yaradırdı. Ermənilər də I Dünya müharibəsindən və SSRİ-nin dağılması ərəfəsindən öz alçaq məqsədləri üçün istifadə etməyə tələsdilər. Türkiyədə onlar cəzalandırıldıqları halda, Azərbaycanda isə onların vəhşiliklərinə kəskin müqavimət göstərilmədiyindən, cinayətin və həyasızlığın miqyası hədd tanımırdı. I Dünya müharibəsi və SSRİ-də qanunçuluğun zəifləməsi ermənilərin xəyanətinin xeyrinə işlədi, bu şərait, qədim həşaratlardan ötəri olduğu kimi, onların cinayətinə böyük ölçülər verən ifrat oksigen rolunu oynadı.

Ermənistan ordusunun Azərbaycan torpaqlarını işğal altında saxlaması uzun illər davam etdi. Ərazisinin xeyli hissəsini itirən Azərbaycan alçalmaya məruz qaldı. Nüfuzlu dövlətlər işğalçını cəzalandırmaq, tutduqları torpaqları tərk eməyə onu məcbur etmək əvəzinə, Azərbaycanın hərb yolu ilə öz ərazi suverenliyini bərpa etməsinə etiraz edir, yalnız dinc yolla, danışıqlar vasitəsilə sülhə nail olmaq barədə, əslində nəticəsi olmayan məsləhətlər verirdilər. Ermənilər isə formal, aldadıcı xarakter daşıyan danışıqlarda iştirak etməklə, işğal müddətini daha on illərlə uzatmaq istəyirdilər. Azərbaycanın səbir kasası dolmuşdu və Ermənistan ordusunun yeni təxribatını cavab olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandanı İlham Əliyev orduya 27 sentyabr 2020-ci ildə hücum əmri verdi. 44 gün davam edən müharibə Azərbaycanın parlaq qələbəsi ilə başa çatdı. Ermənilər öz düşmənçiliklərinə layiqli cavab aldılar. Ermənistan ordusu darmadağın edildi və məhv olmaq təhlükəsi ilə üzlədikdə, barışıq müqaviləsi bağlanması barədə yalvarış tipli xahiş edildi. Uzun müddət onlara himayəçilik etmiş Rusiyaya müraciət etdilər və şimal qonşumuz üçtərəfli müqavilənin bağlanmasını təşkil etdi. Müqavilədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin irəli sürdüyü bütün şərtlər öz əksini tapdı. Erməni silahlı qüvvələri Azərbaycan ərazisindən qovuldu və dövlətimizin ərazi suverenliyi bütünlüklə bərpa olundu. Üç il sonra Xandəndidə erməni hərbi texnikasının gizlədildiyi məlum olduqda, onlar müsadirə edilib götürüldü, ermənilər öz düşmənçiliklərinə rəğmən, azərbaycanlılarla bir yerdə qalıb yaşamağı qeyri-mümkün hesab edib, şəhəri tərk etdilər. "Miatsum" şüarı onların arzuladığı kimi deyil, tam əks qaydada həyata keçirildi. Qarabağ erməniləri Ermənistana qaçıb, oradakı onları qiyama səsləyən öz "davakar qardaşlarına" qoşuldular. "Miatsum" nəzərdə tutulduğu kimi Qarabağda əlavə torpaq əldə edilməsi ilə deyil, adamların könüllü olaraq oradan Ermənistana qaçması ilə həyata keçirildi. Hitler də Şərqdə almanlar üçün yaşayış məkanı əldə etmək istəyirdi, sovet ordusu və müttəfiqlərin qoşunları Almaniyanın özünü işğal etdilər. Ermənistan torpağına isə sülhsevər Azərbaycanın əsgərlərinin ayağı dəymədi, çünki milli ordumuz heç vaxt işğalçılıq məqsədini güdməmişdi, ancaq torpaqlarımızı azad etmək vəzifəsini yerinə yetirmişdi.

Azərbaycan rəhbərliyi yerli ermənilərə, tam hüquqlu vətəndaşlar kimi qalıb, Qarabağda yaşamağı təkidlə təklif etsə də, onlar öz cinayətlərinin böyük olduğunu, Ermənistan ordusunun vəhşiliklərini sevinclə qarşıladıqlarını nəzərə alıb, haqsız olaraq düşmən hesab etdiyi millətin ərazisini tərk etməli oldular.

Azərbaycanlıların qırğına məruz qalmasına, qədim insanlar məhv etdiklərinin qəbri ətrafında mərasim rəqsini ifa etdikləri kimi, ermənilər də hədsiz dərəcədə sevinirdilər. Lakin bu sevincə də tam son qoyuldu. Azərbaycan Ordusu çoxdan gözlənilən qisası almağı bacardı və erməni əsgərləri işğal ərazilərindən qaçmağa başladı. Erməni qatı millətçilərinin başladıqları "qumar oyunu", rus ruletkası onlara olduqca baha başa gəldi, başlarında çatladı. Ermənistan revanşizm ruhuna sadiq qalsa da, artıq öz dövlətçiliyinin itirilməsi təhlükəsi altında yaşamağa başladı. Azərbaycan ərazilərində isə əhalinin sakit həyatını daim pozmağa çalışan ermənilərin çıxıb getməsi ilə, ölkəmizdə çox sayda millətlərin qardaşcasına birgəyaşayış tərzi bütünlüklə bərpa olundu. Talışların və ləzgilərin, ermənilərin bədnam təsiri ilə həmin dövrdəki separatizm cəhdləri də bütünlüklə yoxa çıxdı və unuduldu. Lakin ermənilərin özünün ağır dərsdən bütünlüklə düzgün nəticə çıxaracağına da ümid etmək sadəlövhlük olardı. Ermənistan silahlanmaqda davam edir, başqa dövlətə qarşı torpaq iddiasını təsdiq edən öz konstitusiyasına düzəliş etməyə həvəs göstərmir, əksinə, yenə də revanşist çağırışlarla çıxış etməkdən uzaqlaşmır. Bu ağılsız işdə Fransa hökuməti Ermənistanı müdafiə etməklə kifayətlənməyib, onu yeni müharibə aparmağa qızışdırır. Ermənilər də, onların hamiləri də unudurlar ki, Azərbaycan heç də 1990-cı illərin zəif dövləti deyildir, böyük iqtisadi qüdrətə malik olmaqla, həm də yaxşı silahlanmış, güclü orduya malikdir. Ermənistan ordusu Azərbaycanla yeni müharibəni başlamaq eşqinə düşsə, daha ağır fəlakətlə, onun özünün və sahibinin məhvi səhnəsi ilə üzləşməli olacaqdır. Azərbaycan - Türkiyə hərbi əməkdaşlığı, ötəri şimşək timsallı erməni "ildırımı" üçün möhkəm sipər rolunu oynayacaqdır.

Ermənilərin faciəsində qatı millətçilər daim başlıca rol oynamışlar. Ziyalılar, xüsusilə onların yaradıcı qrupu xalqı qonşu millətlərə qarşı düşmənçilik ruhunda tərbiyə etməyə çalışır, ermənilərin də, Hitlerin uydurduğu arilər kimi, xüsusi millət olduğunu onların şüuruna həkk edirlər. Bu təbliğatdan nəticə etibarilə onların öz xalqı böyük ziyan çəkir. Nə qədər ki, qorxulu virus daşıyıcıları olan erməni qatı millətçiləri cəzasız qalırlar, onlar öz xalqının beynini yenə də zəhərlə dumanlandırmaqda davam edəcəklər. Onları zərərsizləşdirmək üçün ermənilər özləri onlara "Nürnberq tribunalı" qurmalıdır. Bunun baş tutacağına isə inanmaq çətindir.

Qonşuluqda, uzun müddət ərzində öz torpağında ermənilərlə birgə yaşayan azərbaycanlılar mənəvi cəhətdən onlardan tam fərqlidirlər. Böyük ölkələrlə müqayisədə ölkəmiz kiçik əraziyə malik olsa da, burada çox sayda milli azlıqlar - talışlar, ləzgilər, avarlar, tatlar, gürcülər, ruslar, yəhudilər qanun çərçivəsində tam sərbəst yaşayır, heç bir təzyiqə və ayrı-seçkiliyə məruz qalmırlar. Azərbaycanlılar onların hamısına, o millətlərin hər bir üzvünə əsl qardaşlıq münasibəti bəsləyir, onlarla hətta məişət müstəvisində də milli zəmində heç bir ixtilaf baş vermir. Azərbaycanlıların xarakterindəki mehribançılıq xüsusiyyətləri onlara da müsbət təsir göstərir, öz xalqına məxsus olan bəzi lazımsız və əsassız natamamlıq hisslərindən onlar uzaqlaşırlar. Az saylı xalqlar əsasən kompakt yaşayırlar, lakin onların ərazisinə girməyi, azərbaycanlılar özləri üçün məqbul saymırlar. Həmin ərazilərdə məskunlaşmaq üçün oraya yeni azərbaycanlı ailələri köçürülmür. Axı bəzi ölkələrdə milli azlıqları sıxışdırmaq üçün, titul millətdən olan ailələr onların yaşadıqları ərazilərə kütləvi qaydada köçürülməklə, yerli əhalinin say nisbəti az saylı xalqların ziyanına dəyişikliyə məruz qalır, məhz milli zəmində demoqrafik problemlər yaranır. Talış, ləzgi, avar, gürcü, yəhudi kəndləri öz millətindən olanlar üçün yaşayış məskəni olaraq qalır, buraya qanunun himayəsi altında və ya qanunsuz olaraq heç bir müdaxilə halı baş vermir. Vaxtilə ermənilər də öz kəndlərində və şəhərlərində sərbəst yaşayırdılar, azərbaycanlılar tərəfindən hansısa bir təzyiqlə üzləşmirdilər.

Azərbaycanlılar dinc yaşayışı, sülh şəraitini sevir, başqa xalqlara məhəbbət adlanması uyğun olmasa da, xoş münasibət bəsləməkdə davam edir. Son vaxtlar Bakıda işləməyə və təhsil almağa çox sayda başqa millətlərin nümayəndələri, cavan qızlar və oğlanlar gəlirlər. Hamı onlara imkanında olan qaydada hörmətlə, qayğı ilə yanaşır, onların hüquqları heç bir mənfi təsirə məruz qalmır. Bunlar həm də dövlətimizin multikultural siyasətinin uğurudur. Lakin belə üsulla münasibət nümayişini təkcə ölkəmizdəki dövlət siyasəti ilə əlaqələndirmək, izah etmək düzgün deyildir. Birinci və başlıca səbəb, azərbaycanlıların mənəvi dünyasıdır, onların başqa xalqlara olan xoş, daha dəqiq deyilsə, dost münasibətinin təzahürüdür. Azərbaycanlılar ümumi mənzərəyə xələl gətirənlərə də səbirlə, onları anlamaqla yanaşır. Ruhi cəhətdən xəstə olanlar bəzən qeyri-adi paltar geyinməyə meyl edir, parklarda skamyalar üstündə uzanıb yatırlar, lakin onlara heç kəs təzyiq göstərmir, belə qaydasızlıqla da barışmaq yolunu tapmaq lazım gəlir. Az saylı xalqların da, onlar tam normal insanlardır, müəyyən fərqli xarakter daşıyan hissini nəzərə aldıqda, onlara qayğıkeş münasibət göstərilməsi daha faydalı olur.

Bakıda küçədə rast gəlinən çinliyə,vetnamlıya, pakistanlıya, afrikalıya, ərəbə, iranlıya şəhər sakinləri gülərüz göstərir, onları özlərindən fərqləndirməyə yol vermirlər. Bu, başqa xalqlara öz geniş dünyasını açmağa hazır olmaq heç də təəccüb doğurmur, bu xüsusiyyət azərbaycanlıların məhz təbiətindən irəli gəlir, onlar əcnəbilərin hansısa bir sualı yarandıqda, ona gülərüzlə cavab verməyə çalışırlar.

Azərbaycanlılara başqalarına yuxarıdan aşağı baxmaq, onun dərisinin rənginə, milli mənsubluğuna, dilinə, dininə görə fərq qoymaq, onları sıxışdırmağa cəhd etmək xüsusiyyətləri yaddır. Bakıda və əyalətlərdə islam məscidləri ilə yanaşı, provaslav və katolik xristian kilsələri, sinaqoq fəaliyyət göstərir. Bu, heç də öz millətimizə tərif demək istəyi olmayıb, sadəcə mövcud həqiqəti ifadə etməkdir. Heç bir mübaliğəyə yol vermədən, xalqımızın bu sahədəki xarakterini, böyük fransız filosofu Şarl Monteskyenin sözləri ilə ifadə etsək, onu "dosluğa vurğunluq" adlandırmaq daha düzgün olardı.

Bizim də müəyyən qüsurlarımız vardır, insana xas olanlar bizə də yad deyildir. Lakin qüsurlar heç də başqalarına nifrət, onları qəbul etməmək mənbəyinə çevrilmir, təəssüf ki, onlardan birinci növbədə özümüz ziyan çəkməli oluruq. Biz başqa xalqların nümayəndələri ilə ünsiyyətdə olduqda müəyyən həddləri gözləyirik, onlara hörmətlə, ən xoş duyğularla yanaşmağa çalışırıq. Hansısa əcnəbi və ya milli azlığın üzvü ona qarşı azərbaycanlının kobud, qaba hərəkət etdiyindən şikayətlənmir, çünki bunun üçün biz azacıq da olsa bəhanə də vermirik. Köhnə milli qüsurumuzun davamı kimi, indi də yeni tanış olduğun adamın hansı bölgədən olduğu soruşulduğu halda, kiməsə onun milli mənsubiyyəti barədə sual vermək qəbahət sayılır.

Mən demirəm ki, həmvətənlərimiz ideal insanlardır, lakin biz ürəyimizin açıqlığı ilə daim, ən çətin anda da filantrop olaraq qalırıq, heç vaxt mizantropluq çuxuruna yuvarlanmırıq. Azərbaycanlılar Rusiyada, Ukraynada, Mərkəzi Asiya ölkələrində yaşadıqları və uğurla işlədikləri müddətdə, öz davranışları ilə yerli əhalidən özlərinə çoxlu dostlar qazanırlar. Bizim şənlik məclislərində iştirak etmək üçün onlar uzaq məsafələri qət etməkdən, ağır xərclərə düşməkdən də çəkinmirlər. Qəlbimizin açıqlığı bizə heç də düşmənlər deyil, əksinə, çox sayda dost qazandırır. Biz bu dostları özümüzün malik olduğumuz sərvətlər hesab edirik. Şəxsi dostlarımız, bizə xoş münasibət bəsləyən xalqlar çox olduqca, biz özümüzü daha ləyaqətli insanlar sayırıq, təkcə bir ölkəyə mənsub olan xalq deyil, hətta dünya vətəndaşı kimi hiss edirik.

Qədim Romanın böyük filosofu, 161-180-ci illərdə həm də imperator olmuş Mark Avreen özünün "Düşüncələrim" əsərində yazırdı ki, "Mən bir Antonin olaraq Roma vətəndaşıyam, ancaq bir insan olaraq dünya vətəndaşıyam". Bu adı öz üzərimə götürmək asan məsələ deyildir, milli çərçivədən çıxıb, özünü dünyanın taleyi üçün cavabdeh hesab etmək mənasını verir. Lakin onun həm də bizim milli mentalitetimizə uyğun gəlməyən prinsipləri olduğundan, onu bütünlüklə qəbul edə bilmərik.

Kosmopolit, yunan dilindən gələn dünya vətəndaşı mənasını verir. Təəssüf ki, bu ifadədə bizə yad olan cəhətlər də vardır, bunlar vətənpərvərlik hisslərindən məhrum olmaq, milli maraqlardan uzaqlaşmaq, öz vətəninin mənafeyinə laqeydlik, öz xalqına yad olmaq, özünü heç bir millətə aid etməmək kimi bizim qəbul etmədiyimiz prinsipləri də əhatə edir. Biz, ən başlıcası, sarsılmaz beynəlmiləlçiliyimizə, yalnız başqa xalqlara mehriban münasibətimizə görə kosmopolit adlanmaq hüququna yiyələnirik, lakin vətəni, öz millətini inkar etmək bizə bütünlüklə yaddır. Ermənilərin isə həddi aşan millətçilikdən, başqa millətlərə və xalqlara nifrətdən və düşmənçilikdən qidalanan öz vətənpərvərlikləri, bu mənada L.N.Tolstoyun dediyi kimi, barbar dövrlərinin qalıqlarını yada salır. Bu isə müasir insan üçün yolverilməzdir. Biz, başqa xalqlara, onların nümayəndələrinə, digərlərinə o dərəcədə xas olmayan, özümüzə məxsus bir tolerantlıq göstəririk, onlara bizim dünyamızı rövnəqləndirən varlıqlar kimi baxırıq. Biz başqalarına hörmətlə yanaşmaqla özümüzü də ucaldırıq, xoşbəxtlikdən, digər xalqlara qarşı düşmənçilik münasibəti bəsləmək bizə bütünlüklə yaddır.

Azərbaycanlılar həm də təbii qonaqpərvərliyi ilə seçilən xalqdır, biz qonağa hər neməti, ən ülvi hisslərimizi də həsr etməyə hazırıq. Bu ilin iyul ayında Şuşada çox sayda ölkələrdən gəlmiş nümayəndələrin iştirakı ilə olduqca təntənəli və çox məzmunlu media forumu keçirildi. İşğaldan azad olunmuş gözəl şəhərdə xalqımızın ünvanına çoxlu xoş sözlər söylənildi. Görkəmli rus jurnalisti, çox sayda dövlət rəhbərlərindən müsahibə almış, əslən bakılı olan, yəhudi mənşəli Mixail Qusman azərbaycanlıları "unikal tolerant millət" adlandırmışdı. Onun belə obyektiv qiymət verməyə tam haqqı vardır. Çünki geniş intellektə və iti müşahidə qabiliyyətinə malikdir, həm də əksər əcnəbi xalqların təbiətinə, dünyagörüşünə yaxşı bələddir. Yeniyetməliyini Bakıda, görkəmli ziyalı ailəsində keçirmiş, yerli millətin uşaqları ilə yaxın ünsiyyətdə olmuşdur. O, olduqca sərrast kəlmə ilə azərbaycanlıların ruhunun mahiyyətini ifadə etməyi bacarmışdır.

Azərbaycan öz xalqının dəyərlər sistemi ilə, mənəvi dünyası və beynəlxalq aləmə açılması ilə özünə çoxlu dostlar qazandırmışdır. Beynəlxalq forumların tez-tez keçirilməsinə görə Bakı, digər böyük paytaxtları da geridə qoymağı bacarır. Azərbaycan təkcə hərb sahəsində Ermənistanı məğlub etməmişdir, həyatın başqa sahələrində də qələbəmizin təsiri özünü aydın büruzə verir. Öz vətəndaşlarının vahid birliyi, başqa xalqlara xoş münasibəti ilə də Azərbaycan dünyada layiqli hörmət qazanmışdır. Dövlətimizin beynəlxalq nüfuzu arzuladığımızdan da yüksək səviyyəyə qalxmışdır. Bu, dostları sevindirir, düşmənləri isə lazımınca qıcıqlandırır və kədərləndirir. Qədim millət olan azərbaycanlılar öz təbiətini dəyişən deyildir, hamıya xoş münasibət, dostcasına yanaşmaqla öz həyatını da daha məzmunlu və maraqlı etməyi bacarır. Ermənilər başqalarına qarşı düşmənçilik hissləri yaydığı halda, azərbaycanlılar ətrafa işıq və hərarət saçır, özlərinə daha çox dost qazanmağa çalışır. İki qonşu xalqı bir-birindən ayıran diametral xarakterli fərq bundan ibarətdir. Ona görə də gələcək heç də nifrət yayanlara deyil, hökmən mehribançılığa, dostluğa çalışanlara, can atanlara məxsus olacaqdır.

1 avqust 2024-cü il.

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .-2024.- 8 avqust.(№140).- S.10-11.