"Görüş"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının doktorantı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü, sənətşünas Kəmalə Mustafayevadır. Onunla Xalq rəssamı Fərhad Xəlilovun "Görüş" əsərindən danışmışıq.

Fərhad Xəlilov 26 oktyabr 1946-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. O, ilk peşə təhsilini 1961-1966-cı illərdə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbində alıb. 1966-1968-ci illərdə Moskva Ali Bədii-Sənaye Məktəbində (keçmiş S.Q.Stroqanov Rəssamlıq məktəbində), 1969-1975-ci illərdə Moskva Poliqrafiya İnstitutunda təhsilini davam etdirib. 1967-ci ildən incəsənət sərgilərində iştirak etməyə başlayan rəssam 1987-ci ildə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sədri seçilib, hazırda da bu yaradıcılıq birliyinə rəhbərlik edir. 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Xalq rəssamı fəxri adına layiq görülən rəssamın əsərləri dəfələrlə SSRİ respublikalarında, Avropada, həmçinin dünyanın müxtəlif ölkələrində qalereya və sərgilərdə nümayiş etdirilib. Fərhad Xəlilov Azərbaycan incəsənətinin inkişafında göstərdiyi xidmətlərə görə "Şöhrət" və "Şərəf" ordeni ilə mükafatlandırılıb.

- Kəmalə xanım, Fərhad Xəlilov yaradıcılığına xas xüsusiyyətlər bu əsərdə özünü necə göstərir?

- Azərbaycan milli incəsənətinin müasir rəngkarlıq istiqamətində xüsusi yeri olan Fərhad Xəlilov yaradıcılığının təməlində sovet incəsənətinə öz mənzərələri ilə daxil olması dayanır. Rəssam son onillikdəki abstrakt əsərləri ilə təkcə müasir incəsənətin dünya cərəyanına daxil olmur, həm də yaradıcılığının özünəməxsusluğunu nümayiş etdirir. Təbiət onun əsərlərində qeyri-adi poetik hissi ilə vəcdə gəlir, adi həyatın mənasını aça bilmədiyi sirləri özündə qoruyur. Fərqli qavrama tərzi, dünyaya özünəməxsus baxışı, fərdi ifadə üslubu ilə seçilən rəssamın əsərləri yaşadığı mühit çərçivəsində, eləcə də Qafqaz regionunda unikal hesab edilir. İlya Kabakov, Oleq Tselkov, Yuri Kuper, Yevgeni Çubarov kimi rəssamların mühitində yetişib, püxtələşib və yüksək bədii dəyərlər aləminə bələd olan, milli ənənələrə bağlı rəssam kimi formalaşan Fərhad Xəlilovun çoxillik axtarışlarının nəticəsi olaraq yaratdığı özünəməxsus bədii üslubu şərti-fəlsəfi bədii formalar üslubudur. Fəaliyyətinin müxtəlif mərhələlərində fərqli vizual həllərin yer aldığı rəssamın yaradıcılıq tendensiyası fəlsəfi diskursdur. Rəssam əsərlərində kəskin ümumiləşdirmə yolu ilə təsvirlərə üstünlük verir. Onun əsərlərində bütün predmetlər, obyektlər, tikililər özünün təəssüratı, canlandırdığı obrazlardır. Rəssam əşyanın zahiri formasını gərgin hisslərlə əlaqələndirməyi bacarır. Fərhad Xəlilovun Abşerona həsr olunmuş, doğma landşaftla bağlı, lakin Avropa avanqardının müəyyən ənənəsinin təsiri hiss olunan rəngkarlıq nümunəsi olan "Görüş" əsərində həyat eşqi ilə dolu, rəng və məkanın, ritm və hərəkətin müasir ümumiləşdirilmiş yozumunu görmək mümkündür. Abşeronu təsvir etdiyi əsərlərinin ölçüsünün böyük olması rəssamın Abşeronun çoxcəhətli obrazlı panoramını yaratmağa səy göstərməsinin nəticəsidir. 2003-cü ildə ərsəyə gətirdiyi bu əsərdə rəssamın seçdiyi rənglər dolğun, tutumlu, lakonik biçimdə olub, kompozisiya həlli isə daha çox frontal olmaqla dərinliyə doğru açılır.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Rəssam çalışır ki, bu əsərdə rəng naturanı təkrarlamasın, əksinə, psixoloji, dərin, bədii məna kəsb etsin. Rəssam əsərində süni detallardan qaçaraq inandırıcı dolğunluqla panoramın səciyyəsini açır, sevdiyi mənzərədə əbədiliyi, daimiliyi, sabitliyi axtarır və tapır. "Görüş" əsərində biz Xəzərin dərinliklərinə doğru uzanan və tamaşaçının nəzərini həmin dərinliyə aparan bir panoram görürük. Nəhayətsiz məsafəyə malik olan məqam Fərhad Xəlilovun Abşeron sahillərini ifadə etdiyi ən uğurlu əsərlərindəndir. Onun sənətində olan simvolika düşündürücü forma üslublarında öz əksini tapıb.

- İlk baxışda yaşıl və sakit dənizdə diqqəti qara rənglə işlənilmiş iki böyük silindr cəlb edir.

- Bu silindrlər kompozisiyanın sağından və solundan təqribən mərkəzə gəlib, bir-birinə müəyyən məsafədə dayanmış iki böyük kütlədir. Bunlar Abşeronda hər birimizə tanış olan iri neft çənlərinə bənzəyir. İki silindrin ortasından dənizin sakit və rahat ahəngini və uzaqdakı horizont xəttini görürük. Sakit tonlarda işlənmiş fon bizdə təmiz bir səma təəssüratı yaradır. Amma bu böyük, qara rəng kütləsinin güclü təsiri olan əsərdə ən maraqlısı silindr formaların üstündə, yəni dənizin üstündən daha bir dənizin təsvir olunmasıdır. Biz bu mücərrəd işdə dənizdə dəniz, yaxud dənizdə dənizlər görürük və qara rəng kütlələri bu təəssüratı gücləndirir. Böyük ölçülü üfüqi və şaquli kompozisiyalarla reallıq və abstraksiya arasında vəhdət yaratmağa çalışan rəssam detallıqdan uzaqlaşaraq təfərrüatları inkar edir, izləyiciyə panoram mənzərənin yalnız fraqmentini, psixoloji və metafizik bir anını təqdim edir.

- Sizcə, bu əsər bizə nə deyir?

- Rəssam izləyicini reallığın yeni təzahürü ilə qarşı-qarşıya qoyur. Böyük kətandakı dəniz öz sakitliyi, lakin içində gəzdirdiyi sirr ilə simvolik məna kimi dünya incəsənətinə məxsus olan xüsusiyyətləri cəmləşdirib. Bu əsər bizim ağır düşüncələrimizin "görüşüdür". Bu görüşün, yaxud görüşlərin nəticəsi olaraq qarşımızda açılan horizontun timsalında tamaşaçıda nikbin təəssürat yaranır. Ümumiyyətlə, Fərhad Xəlilov dünyası, düşüncələri, fikirləri bir qəlibə, müəyyən olunmuş şablona sığa bilən tərzdə deyil. Onun çəkdiyi bütün atributlar - istər dəniz, istər ağac, istər daş çəpər və s. - hər bir obyekt fəlsəfi məna daşıyır. Onun əsərlərində bizim tanıdığımız Abşeron öz dənizi, öz qumu ilə bu fəlsəfi dünyanın atributlarına çevrilir. Rəssamın milli motivlərdən mücərrədliyə doğru dəyişən yaradıcılıq yolu tam abstraktlaşır, "Qərbsayağı" ifadə həlli ilə qarşımıza çıxan bu lövhələr dinclik və sakitlik ifadı edir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.-2024.-14 avqust (№ 144).- S.12.