Həzin şeirlər toplusu

  "Kövrək könül pıçıltıları" kitabı haqqında düşüncələr

 

 

Həzi Həsənlinin şeirlərilə 40 ildən yuxarıdır, baş-başayam. BDU-da tələbəykən bu şairi tanımışam, elə ilk qələm təcrübələrini oxuyarkən bu Borçalı balasının istedadının əyani şahidi olmuşam. İmzası haçan rastıma çıxıb, biganə qalmamışam, ayrıca maraqla Həzinin kövrək, həzin misralarının təsirinə uymuş, məqalə və esselərini mütaliə eləmiş, izləmişəm. Etiraf edək ki, Həzi şair kimi ötən 80-ci illərinin "kəşflərindən" idi, çox mənalı, özünəməxsus, orijinal, əsasən xalq deyim tərzində ifadə olunmuş bənzətmələri, metaforaları, obrazları vardı, qoşmaları, gəraylıları fərqlənirdi, başqalarınınkına az oxşayırdı.

Müəllif doğru olaraq, sözün sapına düzdüyü incilərini "kövrək könül pıçıltıları" adlandırır və "diləyin bir durna səfi, dilərəm sənin eşqinə" (Ana kəndim) məramında həqiqətən səmimidir. Bu kimi vətənpərvərliklə yoğrulmuş misra və beytlər, bəndlər yaradıcılığının qayəsinə çevrilir. "Xankəndim - Cankəndim" deyib, haray çəkən şairin qələbə əzmini vəsf edən poeziya nümunələrində yer-yurd adları seyrçi kimi çəkilmir, qədim toponimlər poetik dona bürünür, gülü-çiçəyi, ağacı, bulağı, daşı, qayası ilə canlanır. Oxucu dərhal özünü dumanlı Kirs, Murov silsilə dağlarında hiss edir, Cıdır düzündə at çapır, butöv Şuşanı ziyarətgahına döndərir, İsa bulağında su içib sərinlənir:

 

Bu könlümün dağlarına

Yenə yaz gəlir, yaz gəlir.

Lal suların axarına

Sonam az gəlir, az gəlir.

 

"Lal suların pıçılıtısı" adlı bu şeir təbiət təsviri ilə başlayır, lirik ricətlə sona çatır. "Ruhum qərib, mən qərib"də ecazkar lövhələr boy göstərir, "ömrün sərhəddini" məhəbbətin sərhədi sayan şair sonra "ay nuruna boyanmışam" (Mən, sən və dəniz) etirafında qalır, "sınıq könlümüzə nəğmə dolaydı, varmı bundan özgə bir tamahımız?" cavabsız sual qarşısında (Kaş ki...) ürək çırpıntılarına qulaq asır. Həzinin bənzətmələri, obrazları nəzərə çarpandı, deyəndə, "şeh sırğa taxmışdı otlara zərdən" (eyni adlı şeir), qızılı rəngə çalan mənzərə qarşısında açılır və yaxud "baş götürüb gedəcəyəm şəhərdən, ney səsidi məni yurda döndərən" beyti təkcə ülvi sevginin ölçüsünü, qədərini ifadə eləmir, həm də poetik vüsətin genişliyindən soraq verir:

 

Ötür könül-könül, duyğular dil-dil,

Hər ömür duyğulu, sirli bir andı.

Qayğısız yaşamaq heç mümkün deyil,

Yaşamaq özü də bir imtahandı.

 

Olduqca gözəl bənddir. Əgər həssas oxucu azca şeirin fəlsəfi siqlətinə varsa, həqiqətən ötən ömrü-günün mahiyyətini doğru-dürüst anlayar, mənalı həyatın imtahan, sınaq olduğunun dərinliyinə varar. "Mənim analı dünyam", "Qayıt" (bir qədər böyük şairimiz Əli Kərimin məşhur "Qayıt"ını xatırlatsa da), "İnsan vardı, insan yoxdu", "Son arzu, son qatar", "Bu da bir taledi", "Səni", "Bənövşə", "Sarıcalar", "Ay Lələ", "Çiçək", "Əziz oğlum, çək atımı yəhərlə", "Tənha qadın", "Bir könül nəğməsi", "Dağ çayı" şeirləri ovqat nəğmələridir, müəllifin kövrək təbiəti yazıların hamısına hopub. Həzi həzin payızın palitrasını verir, yazda arıların "xorunu" misralarına yükləməyi bacarır, özünü təbiətin min bir hadisəsinə hazırlayır, kökləyir, "gözlərim yuxumu əlimdən alıb, kölgətək arxamca sürünür elə" məntiqinə qayıdır.

"Kövrək könül pıçıltıları"nda şairin "bəyaz bayatıları" var, janr etibarı ilə bu klassik folklor növünün özünəxas tələbləri onu fərqləndirir, yığcamlığı, lakonikliyi isə əlavə şərtlər istəyir. Həzi Həsənli təsdiq edir ki, o, bu janrın tələblərinə ən yüksək səviyyədə yiyələnib. Bunun üçün kitablar oxumaq lazım deyil, sinədəftər nənələrin, babaların deyimlərinə bələd olmaq gərəkdir, beşik başında layla çalan anaları eşitmək lazımdır:

 

Bu da qarlı qış - bəyaz,

Bu da qara daş - bəyaz.

Könlüm dağlar dolandı,

Zirvə bəyaz, qaş bəyaz.

 

Həzi Həsənli Həsənoğludan, Nəsimidən, Xətaidən, Füzulidən, Qurbanidən gələn "böyük sözün" təəssübünü və qeyrətini çəən şairdir. Təəssüf ki, klassik ənənəyə məhəl qoymayan bir sıra müasir "şeir bülbülləri" sözü urvatsız elədilər, ortabablar, ortabazlar meydanı daraltdılar:

 

Sözdü könlümün hər simi,

Qırılmaz sözün tilsimi,

Soyub sözün dərisini, -

Anasını ağlatdılar.

 

Müəllif kitabında ünlü şair-tərcüməçi Abbas Abdullanı xatırlayır, "bir qərib yolçuyam" söyləyən şair bu "uzun hekayəti" kövrək ahənglə "dalğın dəniz, bir də küskün liman hey"lə tamamlayır. Həzinin mərhum oğlu Yılmazın xatirəsinə həsr etdiyi elegiyanı həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Mən cavan ömrü erkən qırılan Yılmaza həsr olunan Həzinin bir neçə digər şeirlərini də oxumuşam. Bu şeirlər oxucunun ürəyini qanadır, ailə faciəsini ictimai faciəyə çevirməyi bacaran şairə bu məqamda "əhsən" düşür:

 

Oğul atasından qabaq,

Ölməz, başına dönüm.

Ürək yanar, göz ağlayar,

Gülməz, başına dönüm!

 

Hər yaxşı kitabın geniş təhlilə, ədəbi tənqidin süzgəcindən keçməyə haqqı var. Barəsində bu qısa qeydlərimi yazdığım dostum Həzi Həsənlinin şeir toplusunun da eləcə, filologiya elmləri doktoru, şair İslam Sadığın da ön söz yazdığı kitab həqiqətən maraqlıdır, diqqət çəkən məqamları çoxdur.

 

Ağacəfər Həsənli

525-ci qəzet.-2024.-15 avqust (№ 145).- S.15.